ہیرو گولن دا ترلا||نذیر لغاری

ساڈے کجھ ڈھیر سیانے سنگتی تے ہک ہیرو گولن دا ترلا کریندے پئے ہن جیں سرائیکی لوکیں تے سرائیکی زبان کو ہکو ناں ڈتے۔سنگت ایں اہر ءِچ محترم سائیں ریاض انور کوں گول آئی۔ایں گول پھول دا منڈھ سائیں اسلم رسول پوری رکھیا اتے اینکوں سائیں احسن واگھا توڑ پچایا۔ایں گول پھول وچ ریاض انور کوں ترقی پسند اتے میرحسان الحیدری کو تنزلی پسنددا مہناڈتا گیا۔ریاض انور دی ترقی پسندی دا معیار پاکستان رائیٹرزگلڈ دی رکنیت ھئی۔اتے میرحسان الحیدری دی تنزلی پسندی دا معیارانھیں دا ماہنامہ آستانۂ زکریا دا ایڈیٹر ہوون اتے انہیں دا بھرچونڈی شریف دی درگاہ نال تعلق ڈسایا گیا۔پہلے تاں پاکستان رائیٹرز گلڈ دی گالھ کروں۔ایندا منڈھ قدرت اللہ شہاب دی چھانہہ ہیٹھ جمیل الدین عالی ہا۔شہاب ترقی پسند نہ ہا، او وزیراعظم خواجہ ناظم الدین کنوں گھن تے فیلڈ مارشل ایوب خان دا نمبر ون درباری ہا، اوکوئی عوام دوست انقلابی تاں کائنا ہا جو اوں عوامی ترلے کوں اگوتے ٹورن سانگے رائیٹرز گلڈ بنائی ھئی یاول رائیٹرز گلڈ دے ممبرز سارے انقلابی تاں نہ ہن جواساں انھیں لوکیں کوں ہیرو بناون سانگے اینجھے لوکیں دی عزت گھٹاؤں جنھیں سرائیکی زبان سانگے مونڈھواں کم کیتے۔

رائیٹرزگلڈ دی طرفوں بنگال دے دورے دے بعد ریاض انور جیرھی نظم لکھی ہئی او ہک کتاب دی شکلءِچ چھپی ہئی۔اے نظم بہوں ڈھیر درگھی ہئی اتے اردو وچ لکھی گئی ہئی۔ میڈا خیالءِ جومیں اردوشاعری وچ ڈو شئیں ولا ولا پڑھن چہنداں، ہک ریاض انور دی بنگال تے نظم اتے ڈوجھی جعفرطاہر دی ہفت کشور، اردو وچ میں اینجھی اعلی معیاری شاعری بہوں گھٹ پڑھیءِ افسوس اے ھے جو انھیں ڈونھائیں وڈے اردو شاعریں سرائیکی وچ کجھ نئیں لکھیا۔تھی سگدے انھیں کجھ لکھیا ہووے اتے او میڈے علم وچ نہ ہووے۔ جےکہیں دوست کنوں انھیں دی سرائیکی شاعری یا نثر دی کوئی شئے ہووے تاں او مہربانی کرے اتے شئر کرے۔

ریاض انور صاحب بزم ثقافت ملتان دا منڈھ بدھا، پر بزم ثقافت دی طرفوں چھپی میں ہکا کتاب "وسدیاں جھوکاں” پڑھی ہئی جیرھی سائیں ریاض انور دے فوت تھیون بعد سائیں خان رضوانی چھپوائی ہئی۔ جے ریاض انور سائیں کوئی ہک کتاب چھپوائی ہووے تاں دوست اوندا ناں شئرکرن۔دوستیں کنوں کوئی ریکارڈ ہووے تاں او ریاض انور دی سرائیکی شاعری، سرائیکی نثر یابزم ثقافت دی کوئی بی سرائیکی کتاب داناں ڈسا سگن تاں مہربانی ہوسی۔

جے ریاض انور دا وڈا کریڈٹ بزم ثقافت بناونءِ تاں اے کوئی وڈاکم کائینھی، اینجھیاں ڈھیرساریاں بزماں ڈھیرسارے لوکاں بنائیاں ہن۔ ول وی ڈھیرکم تاں خان رضوانی دا تھیا جنھیں ہک کتاب چھپوائی ہئی ۔ رہ گیا اسلم رسول پوری صاحب دا اے دعوی جو سرائیکی دا متفقہ ناں ریاض انور ڈتے تاں اے چھڑا دعویءِ۔جیندا کوئی ثبوت سامنھے نئیں آیا۔

ہن آؤ میرحسان الحیدری دے پاسے جنھیں اباڑوو وچوں سرائیکی دا ہکے ناں دی گالھ کیتی۔پہلی صدی ہجری وچ ھیں اُباڑوو دے عبدالعزیز ابھری قرآن مجید دا کہیں پہلی غیرعربی زبان وچ ترجمہ کیتاہا، اوں ترجمے دی زبان وی سرائیکی آکھی ویندیءِ، میں او ترجمہ کائینھی ڈٹھا، پر میں اونداناں ڈھیرلنگ پڑھیئم ۔

میرحسان الحیدری او پہلا بندہءِ جیں سرائیکی ادب دی ہک نویں طرز دی تحقیق دا منڈھ بدھے، پنجاب یونیورسٹی1960ء دے ڈہاکے وچ تاریخِ ادبیات پاکستان دے ناں نال پاکستانی زبانیں دے ادب دی تحقیقات دے کم دا منڈھ بدھا۔اوندے ساریئیں زبانیں دے ادب دی تاریخ لکھی گئی۔چوڈویں جلد وچ سرائیکی ادب تے میرحسان الحیدری دا بے مثال تحقیقی مقالہ رلایا گئے۔ میں اجن تئیں ایں موضوع تے کم کوں اگوتے ٹردا نئیں ڈٹھا۔انھاں دے بعد کیفی جام پوری دی تحقیق آئی جیندا انداز بے رنگ داہا۔1962ء وچ سرائیکی دا متفقہ ناں ریاض انور اصلوں نہ ڈتا ہا اتے نہ ریاض انور دی کوئی سرائیکی لکھت ساڈے سامنھے موجودءِ۔ میں نہ آپنے آپ کوں معتبر سمجھداں اتے نہ میں اے اہداں جو میڈا اعتبار کرو پر گھٹ توں گھٹ ترائے معتبر بندے اینجھے ہن جنھاں تے اعتبار کیتا ونج سگدے، میں 17 مئی 1979ء کومیں ملتان وچ مہر عبدالحق کو ملیا ہم۔انھیں آکھیاہا جو اساں ملتانی اتے بہاولپور دی سنگت ریاستی دا ناں چھوڑن سانگے تیار کائینا ہاسے پر میرحسان الحیدری سرائیکی ناں تے آڑیا کھڑا ہا، ول پچھے اساں وی ایں ناں اتفاق کرگھدا۔ اختر علی بلوچ مولانا نوراحمدفریدی دے ساریاں کنوں وڈے پترہن۔ او سرائیکی ادب دے فروغ دے پیلھے پرچے "اختر” دے ایڈیٹر ہن۔ او وی ایہو اہدے ہن جو سرائیکی ناں دی تجویز میر حسان الحیدری پیش کیتی ہئی۔میرحسان الحیدری تے اخترعلی خان بلوچ نال میڈیاں کٹھیاں وی ڈھیرملاقاتاں تھئن۔

ہک لنگ میں تے چاکرخان بلوچ اسلام آباد وچ رلے مخدوم سجاد حسین قریشی کوں ملیئے ہاسے۔ مخدوم سجاد حسین قریشی اوں اجلاس دی تصدیق کیتی ہئی جیرھا ملتان دے سمراء سکول وچ تھیااتے جتھاں سرائیکی دے ناں تے اتفاق تھیا ہا۔میں ایں کنوں ودھ ایں مسئلے تے گالھ نمھی کریندا۔ساڈا کہیں دوست، بھرا، بزرگ نال اتفاق یا اختلاف آپنی جاء تے پر اساں کہیں دےمئوقف دی وجہ کہیں کوں مندے تاں نہیں کڈھ سگدے۔اسلم رسول پوری سرائیکی ادب اتے سیاست دا بہوں محترم ناںءِ جے میکوں انھاں اختلاف تھیسی تاں میں پوری عزت اتے پورے احترام نال انھیں نال اتفاق یا اختلاف کریساں۔ بھرچونڈی میاں مٹھے دا ناں نئیں ول وی بھرچونڈی نال میں وی اتفاق نئیں کریندا۔ ایویں آستانۂ زکریا توں حیدری صاحب دے انج تھیون دی گالھ ساڈے علم وچ آؤسی تاں اساں وچوںڈھیرسارے سنگتی حیران تھی ویسن۔

آؤ ہن سرائیکی سیاسی تحریک دی گالھ کروں، دوستاں سرائیکی سیاست دے ڈھیرسارے ہیرو بنا گھدن جیرھے نہ ہیروہن اتے نہ ولن ہن، میں تہاڈے اگوں ہک ناں پیش کرینداں پر میڈا اے دعوا نئیں جو اساں اوں ناں کوں ہیرو من گھنوں۔ جڈاں 1955ء وچ ون یونٹ بندا پیا ہا، اوں ویلھے اسمبلی وچ میاں افتخارالدین ون یونٹ خلاف کھل تے الایا اتے عوامی سطح تے خان عبدالغفار خان تے پیرآف مانکی شریف ون یونٹ خلاف سبھ توں طاقتور آوازاں ہن۔ ول ون یونٹ بنن توں پیلھے اینٹی ون یونٹ محاذ بنیا۔ ایں محاذ دا مونڈھواں کٹھ 5 اکتوبر 1955ء وچ کراچی وچ تھیا۔اوں ویلھے ساڈے ڈھیرسارے سرائیکی سیاست دے ہیرو سکول وی نہ ویندے ہن، میں ہک بندے فداحسین خان گاڈی دے بارے ڈس سگداں جو پاکستان بنن کنوں پیلھے گریجویٹ تھی گئے ہن پر بے ڈھیرسارے لیڈر اجن سکول وی نہ گئے ہن۔ 5 اکتوبر 1955ء وچ اینٹی ون یونٹ محاذ دے تاسیسی اجلاس وچ کل چھی بندے شریک تھئے ہن، انھیں اچوں ہک سرائیکی نمائیندہ وی ہا۔ اجلاس دے شرکاء دا ناں ایں ترتیب نال لکھیا گیا ہا،

※ خان عبدالغفارخان

※ خان عبداصمد خان اچکزئی

※ جی ایم سید

※ شیخ عبدالمجید سندھی

※ ریاض ہاشمی

※ حیدربخش جتوئی

ریاض ہاشمی سرائیکی قوم دے نمائیندے دےطور تے اجلاس وچ شریک تھئے ہن۔ہن خیال کرو، اجاں ملتان دا اجلاس نئیں تھیا، اجاں بزمِ ثقافت ملتان کائینھی بنی، اجاں میرحسان الحیدری ملتان کائینھی آئے، اجاں سمراء سکول دی میٹنگ کائینھی تھئی، اجاں بھٹو صاحب سیاست وچ کائینھی آئے، اجاں بھٹوصاحب سکندرمرزا دی کابینہ دے وزیر کائینھی بنیئے، اجاں بھٹو صاحب ایس ایم لاء وچ قانون دے لیکچرر ہن، اجاں بہاول پور ریاست ختم نئیں تھئی، اجاں ون یونٹ دیاں گالھیں ودیاں تھیندین، اوں ویلھے ہک بندہ سرائیکی نمائیندہ بن تے پاکستان قومیں دے اینٹی ون یونٹ محاذ وچ سرائیکی قوم دی نمائندگی کریندا پئے، کڈاں چھیاہٹھ سال پیلھے، تاں ول سیاست دا بانی او تھیا یا ول 1980ء تے 1990ءدے ڈہاکے وچ سیاست وچ آون آلے ساڈے ڈاڈے بابے بن گئے۔

ریاض ہاشمی ہک کتاب لکھی ہئی، جیرھی ریاست بہاول پور دے کیس دے طور تے لکھی گئی، اوں کتاب داناں A case of Bahawalpur Province رکھیا گیا، ول خود ریاض ہاشمی آپ ایں کتاب دا ناں اتے مواد بدل تے ایندا ناں A case of Seraiki Province رکھیا ہا۔

میں ہن آپنا مختصرمئوقف پیش کرڈتے۔ ہن سنگت دی مرضیءِ او مندے کڈھن، گالھیں ڈیون، جذباتی تھیون، کُوڑا آکھن۔ میکوں اے اعزازءِ جو میڈیاں کراچی وچ ریاض ہاشمی نال ڈھیرملاقاتاں ہن۔ ساڈا ہک بے دے گھرآون ونجن ہا۔اوہو گھرجتھاں فداحسین خان گاڈی، اسلم رسول پوری، احسن واگھا، تاج لنگاہ، حمیداصغر شاہین، مجاہد جتوئی، منظوربھوہڑ، عاشق بزدار، صوفی تاج گوپانگ، ارشادامین، حیدرجاویدسید، مظہرعارف، عبدالحمید بھاشانی، صوفی صبغت اللہ مزاری، مشتاق گاڈی، ظفرلشاری، عمرعلی خان ، چاکرخان، اخترعلی خان، میرحسان الحیدری، محمداسمعیل احمدانی اتے سرائیکی دے بے ڈھیرسارے وڈے لوک آندے ویندے اتے ٹکدے بہندے رہ گئن۔میڈاگھرپاکستانی سیاست دیئیں بہوں معتبر ہستیئیں دا آپنا گھر رہ گئے، رسول بخش پلیجو، جام ساقی، ارباب کھہاوڑ، میرغوث بخش بزنجو، زماں جعفری اتے خان عبدالولی خان سانگے تاں اے گھرانھیں دا آپنا گھرہا۔

……………………………………………………………………………………………