سرایئکی لوک سانجھ مُلتاں ریلی دی تیاری دی گُزری ویہاݨی|| ذلفی

جیویں جو تُہاکوں کُجھ نہ کُجھ پتہ ہوسی جو سرایئکی لوک سانجھ ݙاہ ستمبر ݙو ہزار تریوی کوں سرایئکی صوبے دے حق اچ ہیک ریلی کڈھݨ دا سِتر سِتریا ہویا ھے۔ ایں حوالے نال لوک سانجھ دے جنرل سیکرٹری سئیں صفدر کلاسرہ تے سینٹرل ایگزیکٹو کمیٹی دمان چیپٹر دے ممبر سئیں فضل رب لُنڈ وسیب دا پندھ کیتا ۔ اے پندھ ݙاہ ݙیہاں دا ہا تے ایں پندھ دا پہلا پڑاو ڄام پور جیندا پُراݨا ناں ” جدام پور” ہائی۔ اے شہر ٻہوں ہی قدیم شہر ھے اڄ کولو تریوی سو سال پہلے جڈاں الگزینڈر دی گریٹ پوری دُنیا کوں فتح کرݨ نکتھا تاں او ایں شہر وی آیا ہایئ۔ اتھاں آ کے او شہر دے لوکاں دی خوبصورتی ݙیکھ کے ہکا بکا رہ ڳیا تے خاص کر اوں ویلھے دی شہزادی رُخسانہ کوں ݙیکھ کے اوندے ہوش اُݙ ڳئے۔ اے حملہ آوراں دی پُراݨی رِیت رہ ڳیئ ھے جو او تریمتیاں کوں مال غنیمت سمجھ کے اُنہاں کوں اپݨے حرم اچ شامل کر گھندے ہن تے الگزینڈر وی ایہو کُجھ کیتا تے اوں وقت دی شہزادی کوں اپݨے حرم دی "چیز ” سمجھ کے اوندے اچ شامل کر گھدا تے اوکوں شادی دا ناں ݙتا۔ انہاں ݙُکھاں کوں او ڄاݨے جیرھا اپݨی وسوں دی تریخ کولو واقف ہووے تے اے استحصال دا سلسلہ اوہ تک چلدا راہسی جہے تک تل وطنی اپݨے حقوق کوں ولا کلیم نئں کریندا۔ ایں پس منظر اچ سرایئکی وی اپݨی وسوں کوں اوندی اصل روح اچ ولا جیواوݨ سانگے رڑ پِٹ گھتی ودن تے اڄ دے حملہ آوریں تے قبضے گیراں دے خلاف اپݨی جدوجہد کوں تیز کریندے پایئن تے ایں وسوں دے وسنیکاں نال ڳانڈھے بحال کر کے پُرامن سیاسی جدوجہد شروع کیتی ہویئ ھے، جیرھی شناخت دے پندھ کریندی ہُݨ اپݨے سیاسی تے معاشی حقوق دی بحالی آلی سٹیج تیں پہنچ چُکی ھے۔
ڄام پور اچ ایں وسوں دے پُراݨے سیاسی ورکر سیئں روف لُنڈ تے فیاض کھوسہ نے دوستاں دی میزبانی کیتی۔ اتھاں ہیک کٹھ تھیا جیندے اچ وسیب دے مُختلف طبقہ فکر دے ٻہوں ساریں لوکاں شرکت کیتی تے دوستاں دے درمیان ہیک سیاسی مُکالمہ وی تھیا جیندے اچ انج سرائیکی صوبہ دے حوالے نال ٻہوں ہی شاندار گُفتگو تھایئ۔ ایندے علاوہ مُلتان ریلی دی تیاری دے حوالے نال ڳالھ مُہاڑ تے منصوبہ بندی وی کیتی ڳیئ۔ فضل رب لُنڈ، صفدر کلاسرہ، روف لُنڈ تے فیاض خان کھوسہ ہوریں نے تقریراں وی کیتیاں تے اپݨا اپݨا نقطہ نظر لوکاں دے سامݨے رکھیا۔ اے سیاسی کٹھ دیر رات تک جاری ریہا۔
ول اڳلے ڈیہنہ لوک سانجھ دا وفد سرایئکی وسوں دے مہان شاعر تے سیاسی ورکر سیئں عاشق خان بُزدار دے شہر مہرے آلے ونج پُڄیا۔ تے ایں وفد دی میزبانی قسور بُزدار تے عاشق خان بُزدار کیتی۔ اتھاں وی عام لوکاں تے وسوں دے دانشوراں ہیک کٹھ کیتا جیندے اچ سرایئکی صوبے دیاں جُغرافیایئ سرحداں تیں سیر حاصل بحث تھایئ۔ ایندے علاوہ پاکستان اچ سیاست کرݨ آلیاں پارلیمانی جماعتاں دے سرایئکی صوبے دے حوالے نال موقف تیں وی ڳالھ مُہاڑ تھایئ۔ اتھاں زیادہ تر لوکیں دا ایں ڳالھ تیں اتفاق ہایئ جو سیاسی پور تیں زیادہ واضح موقف سرایکی صوبے دے حوالے نال پیپلز پارٹی دا رہ ڳئے۔ باقی جماعتاں ایں حوالے نال کلئیر موقف نیئں رکھدیاں۔ کُجھ ڳالہیں مُلتان ریلی دی سٹریٹجی دے حوالے نال وی تھیاں تے مہرے ٓآلے دے اڳواݨاں ریلی اچ بھر پور شرکت دی یقین دہانی کروایئ تے مزید لوکاں کوں انگیج کرݨ واسطے رابطہ سازی ودھاوݨ تیں زور ݙتا۔ اے کٹھ وی رات ڳئے تیئں چلدا ریہا ۔ جیندے اچ ہلکی پُھلکی موسیقی تے مُشاعرہ وی چلدا ریہا۔
ول اڳلے ݙیہنہ ایں وفد دا ٹھکاݨاں شیخ راجن شاہ دے ستاہراں سو ٻتری اچ وسایئے خوبصورت تے زرخیز مٹی دے شہر راجن پور اچ ہا۔راجن پور اپݨی کپاہ تے کماند دی وجہ کولو مشہور ھے، ھے ایندے علاوہ اے شہر سرایئکی وسوں دے مہان پُتر سردار منظور خان دریشک دی وجہ کولو وی شُہرت رکھدے۔ منظور خان دریشک پُراݨے ویلھے دے تل وطنیاں دے نین نقش تے سندھ بندھ رکھݨ آلا فقیر منش انسان ھے جیرھا اپݨے وسیب دی محبت اچ تار متار تھی کے علیحدہ سرایئکی صوبے دی ٻہوں توانا آواز بݨ چُکے۔ منظور خان دریشک دے علاوہ اتھاں وفد کوں شہزاد خان دریشک ، شاہ نواز خان دریشک تے قاری بلال ست بسم اللہ آکھیا تے ڈھیر سارا آدُر ݙتا۔
اتھاں پروگرام ڈسٹرکٹ بار روم دے ہال اچ تھیا جیندے اچ وُکلا تے عام لوکاں دی وڈی تعداد نے شرکت کیتی۔ اتھاں شُرکا نال منظور خان دریشک، فضل رب لُنڈ، صفدر کلاسرہ، ایڈوکیٹ منور ثاقب، شہزاد خان دریشک ، صدر بار تے سیکرٹری بار نے خطاب کیتا تے سرایئکی ٖصوبے دے حق اچ تے پنجاپی اشرافیہ دی لُٹ پٹ دے خلاف قرارداداں وی پاس کروایاں جیندی تایئد ہال اچ موجود تمام لوکاں نے ہتھ کھڑے کر کے کیتی۔ ایندے علاوہ منظور خان دریشک وعدہ کیتا جو او اپݨے خرچے تیں مُلتان ریلی اچ کم ازکم ہیک بس بھر کے شریک تھیسن۔
ایں کامیاب تے بھر پور پروگرام دے بعد لوک سانجھ دے وفد دی اڳلی منزل عظیم دریا سندھ دی مݨ تیں آباد شہر رحیم یار خان ہایئ۔ پچھلے پنج ہزار سالاں کولو ایندے ناں وٹیندے رہیے، پہلے ایکوں اروڑ یا الور دے ناں نال سُنڄاتا ویندا ہایئ، ولا اے پتݨ تے پُھل وݙا دے ناں نال وی مشہور رہ ڳیا ۔ ایندے بعد اے شہر ستاہراں سو اکونجھا اچ سندھ اچ حُکمرانی کرݨ آلے سُمرا خاندان دے قبضے اچ آیا تے اُنہاں ایکوں نوشہیراں دا ناں ݙتا۔ تے آخر اچ سنہ اٹھاراں سو ناوں اچ نواب صادق خان ایندا ناں رحیم یار خان رکھیا۔ رحیم یار خان اچ چولستان دی وجہ کولو وی مشہور ھے، تے کہیں زمانے اتھاں وݙی تعداد اچ ٹایئگر وی پاتا ویندا ہا جیندی وجہ کولوں ایکوں ” سٹی آف ٹایئگرز” وی آکھیا ویندا ہایی۔
اتھاں ساݙے میزبان سیئں خلیل بُخاری، کامریڈ حیدر چُغتایئ ، مظہر سعید گوپانگ، جہانگیر اندڑ تے قاضی وحید ہوریں بݨیے۔ اتھاں وی ساݙی اقلیتی ہندو برادری دے علاوہ ݙوجھے لوکاں وی وݙی تعداد اچ شرکت کیتی۔ اتھاں سرایئکی ٖصوبہ ریلی دی منصوبہ بندی دے علاوہ ، زمینیں دی ٻاہر دے لوکاں کوں زور زبردستی دی الاٹمنٹ، کارپوریٹ ایگریکلچر ، عربی شہزادیں دی شکار گاہیں تے تریخی عمارتیں دی خستہ ہالی تیں ایڈوکیٹ اے کے کورایئ، منظور خان دریشک، فضل رب لُنڈ، صفدر کلاسرہ ، نذیر لاڑ تے ہندو کمیونٹی دے اڳواݨاں اپݨا اپݨا موقف رکھیا تے ایں لُٹ پٹ دی شدید الفاظ اچ نندا کیتی۔ آخر اچ ایں ریاستی جبر تے استحصال دے خلاف قرارداداں وی پاس کیتیاں ڳیاں۔
اتھوں دے پروگرام دے بعد وفد وت اپݨی اڳلی منزل دو روانہ تھی پیا۔ اے منزل خان پور کٹورا ہایی۔ اے شہر اپݨی مٹی دے برتنیں، مٹھے کھنڈ مالٹیں ، چسولیں مٹھایئں تے سرایئکی زبان دے مِٹھے لہجے دی وجہ کولو مشہور ھے۔ ایں شہر کوں اٹھارویں صدی دے شروع اچ گکھڑ چیف سُلطان فتح وسایا ہایئ۔ آکھیا ویندے ایں شہر دا قُدرتی حُسن اتنا ھے جو ٻس بندہ آہدے گھر دو نہ ول ونڄیجے۔
سرایئکی لوک سانجھ دے وفد دی میزبانی اتھاں سرایئکی صوبے دی توانا آواز تے سُچل دھرتی واس سیں راشد عزیز بُھٹہ نے کیتی۔ وفد اتھاں جونہی پُڄیا تے اُتھاں راشد سییں اقلیتی برادری دے حقوق واسطے ہیک وݙی ریلی دی قیادت کریندے پایٗے ہن۔ فاشسٹ ریاستیں دی ہیک کامن خصوصیت تریخ اچ رہ ڳیی ھے جو اوندے اچ اقلیتاں محفوظ نئیں ہوندیاں، جبری گُمشُدگی، جبری مذہب دی تبدیلی، جبری شادیاں تے توہین مذہب دے ہتھکنڈے عام تام ہوندن۔ ایں جبر دا سامݨا اتھوں دی اقلیتی برادری ہندو کمیونٹی کوں وی ھے تے ایں حوالے نال اے ریلی ہایئ۔ ایں ریلی نال راشد عزیز ، فضل رب لُند ، صفدر کلاسرے، شہزاد خان دریشک تے منظور خان دریشک خطاب وی کیتا۔ ایں ریلی اچ انہاں اپݨے ہندو بھراواں کوں یقین ݙیوایا جو اساں دھرتی واس تہاݙے نال ہیں، تُساں ایں زمین دے ساݙے کولو ودھ وارث ہاو تے اساں کُجھ کم عقل تے سفاک لوکاں دے ایں ماینڈ سیٹ دی شدید نندا کریندے ہیں جیندی وجہ کولو تُہاکوں بار بار تکلیف تھیندی ھے۔ ریلی اچ ہندو مُسلم دا فرق بالکل ختم تھی ڳیا تے سارے دھرتی واس تے سرایئکی بݨ کے ہیک ݙوجھے دے نال رل ڳیے۔ ایہا ہی وطن اچ راہوݨ آلیں تل وطنیں دی خوبی ہوندی ھے جو اُنہاں واسطے وطن تے دھرتی ما دا رشتہ سب کولو عظیم ہوندے تے او ایں بُنیاد تیں ہیکی ما دے پُتر بݨ کے ہیک ݙوجھے نال مُحبتاں ونڈیندن۔ نفرت دا کاروبار ہمیشہ دھاڑیل تے ٻاہر دے لُٹیریں کیتے کیوں جو اُنہاں دا وسوں نال کویئ تعلق نیئیں ہوندا سوایے اپݨے کیپیٹل مفادات دے۔ ریلی دے بعد وی کٹھ تھیا جیندے اچ مقامی لوکاں دی وݙی تعداد شریک تھایی۔ اتھاں وی چیمیں ، چٹھیں دی بدمعاشی کوں ݙک ݙیوݨ دے ترلے کوں بہتر انداز اچ ورتݨ تیں زور ݙتا ڳیا تے پوری سرایئکی وسوں اچ ایں حوالے نال یکجُٹ تھی کے جدو جہد کرݨ تیں اتفاق تھیا۔ اتھاں وی پروگرام دے آخر اچ سرایئکی صوبے دے حق اچ قرار داداں پاس کیتیا ڳیاں۔
ایں وفد دی ایں کامیاب تے بھر پور سیاسی یاترا دی آخری منزل او شہر ہایئ جیرھا ایں خطے دی پاکستان بݨݨ کولو پہلے ہیک خوشحال ترین ریاست ہوندی ہایئ۔ جتھاں ڈراوڑ جیہیں قدیمی تے شاندار قلعے ہن، جتھاں سینٹرل انڈیا تے افغانستان کولو وݙے تجارتی رستے گُزردے ہن، جتھاں روہی دیاں خوبصورت چاندڑیاں راتیں اتھوں دے وسنیکاں تیں جادو کریندیاں ہن، جتھاں مال ݙنڳر دیاں کھیراں اݨ ݙُہدیاں چھڑدیاں ہن، جتھاں ہتھ دیاں وُڑیاں چادراں تے کپڑے پوری دُنیا اچ مشہور ہوندے ہن، جتھو دی پوٹری تے قالیناں پوری دُنیا اچ اپݨی مثال آپ ہن، جتھاں ستلُج واہندا ہا تے ایں علاقے اچ کھجیں دے باغ، جیا جون تے ہر چیز آنند ہوندی ہایئ۔ ول ایں شہر نے پاکستان جہیں نویں ریاست کوں سمبھالا ݙتا، کیپیٹل مدد کولو رکھ کے ہر قسم دی کوموڈٹی ݙتی۔ اڄ سرایئیکی وسوں دا اے شہر ہزاراں مسائل دا شکار ھے، روہی دی زمینیں تیں قبضے کولو گھن کے، دریاویں دے ویچݨ تیئں دا ݙکھ ایں شہر دے سینے اچ اڄ وی ہیک ݙونگھی پیڑ دی شکل اچ محسوس کیتا ویندے۔
انہاں ساریں ݙُکھیں کوں سینے اچ پا کے لوک سانجھ دا وفد ایڈوکیٹ ملک قمر اقبال، ملک امتیاز چنݨ ، بار دے صدر تے جنرل سیکٹری دی میزبانی اچ پُڄیا تاں انہاں دوستاں انہاں کوں ہاں اچ چا پاتا۔ ڈھیر ساریاں دل دیاں ڳالہیں تھیاں، ݙُکھ درد سانجھے تھائے، پُراݨے وقتیں دے ناسٹلجیا کوں یاد کیتا تے اڄوکی سیاسی صورتحال تیں ڳالھ مُہاڑ تھایئ۔ اتھاں سرایئکی لوک سانجھ دے صدر سیئں اکرم میراݨی وی شریک ان تھائے۔ اتھاں بار سیکرٹری، دے علاوہ ملک قمر اقبال، امتیاز چنݨ، فضل رب لُند، صفدر کلاسرہ تے لوک سانجھ دے صدر اکرم میراݨی لوکاں نال خطاب کیتا۔ جیندے اچ لینڈ ایشو، بہاولپور صوبے دے پچھوں ریاست دی کالونیل ماینڈ سیٹ (Divide & Rule) دی پالیسی کوں ڈسکس کیتا ْڳیا۔ اتھاں وی وݙی تعداد اچ لوکاں شرکت کیتی۔ پروگرام دے آخر اچ سرایئکی صوبے دے حق اچ قرارداداں وی پاس کیتیا ڳیاں۔
اے ݙاہ روزہ کامیاب یاترا لوک سانجھ دے ایں موقف دی تایئد ہایئ جو اساں سرایئکیں کوں ہُݨ اپݨے سیاسی حقوق واسطے ہیک اینجھی جدوجہد کرݨی پوسی جیندی بُݨیاد اچ ساݙی وسوں دی تریخی حیثیت دی پرکھ، اپݨے موجودہ دُشمن دی شناخت، دُنیا اچ تل وطنی لوکاں دی تحریکاں دے خدوخال، معروضی سیاسی حقایق دی پرکھ پڑچول ، رئیلسٹک سیاسی اپروچ، ریشنل بُنیادیں تیں قائم سیاسی موقف تے ݙوجھیں مظلوم تے ہیݨیں قومیں نال رل کے سیاسی جدو جہد دا آہر ہی ساکوں ساݙے سیاسی ، ثقافتی، مُعاشی تے تریخی حقوق ݙیوا سڳدے تے پُرامن جدوجہد نال ہی اساں اپݨی منزل تک پُڄ سڳدے ہیں۔ ایں وسوں اچ وسݨ آلیں ساریں لوکاں دا اے ما دھرتی دی طرفوں قرض ھے جو اپݨے وسیب دی حفاظت کرن تے مزید استحصال کوں روکݨ واسطے کٹھے تھیون۔ تے ݙاہ ستمبر کوں تھیوݨ آلی مُلتان ریلی اچ اپݨا اپݨا یوڳدان ضرور ݙیون۔