زکریا ایکسپریس گِھلیندی مَریندی رات دے تریجھے پہر کوں کوٹری ٹیشن تے آ تے کھڑ ڳئی اے۔ سندھو دریا دی مݨ تے ونڄ وِیند ریلوے ٹیشن اندھارے دا کالا نیش ویس پائی کھڑے، ماحول وچ وی اُپرپ گُھلیا کھڑے۔ چدھار رین بسیرے وچ جھوجھدے وݙے وݙے وَݨ تے اُنہاں دیاں گھاٹیاں ٹینگلیاں وچ لالیاں تے چِڑیاں دیاں اَݨ ڳیݨویاں جھوکاں، ݙیݨ ݙراکلی رات، ہر پاسوں بھو وچ ولہیٹیا ہویا اندھارا اے جو ہاں کوں ماندا پیا کریندے۔ گاݙی دی اچݨ چیت کوک تے کوئی چِڑی پھڑکاٹی مریندی اے تاں وَݨیں وچ سُتیاں ہویاں چِڑیاں تے ٻئے سارے پکھی یک لس اُشاک تھی پوندن تے سارے رَل خود وی پھڑکاٹیاں مارݨ پئے ویندن، پِچھے نِندراکیاں چِڑیاں دا چِلکار کوٹری ٹیشن کوں سر تے چا گھِندے۔ چِڑیاں دی نِندر کیا پٹیجی اے، میݙی وی چِھرکی نکل ڳئی اے۔ تے ہاں دراہ ونڄ تھئے۔ لحظے بعد ول اوہا اندھی بے ݙکھی چُپ غڑپ۔ کوٹری دے ٹیشن تے میکوں رات دے اندھاریاں وِچ مونجھ نچدی ݙِس پئی اے۔میݙا وی ہاں مونجھا تھیوݨ پئے ڳئے۔ پکھی سندھ دا ہووے تے بھاویں وسیب دا، اساں پردیسیاں دے اِنہاں پنچھ پکھیڑواں نال رو ح رِہاݨے رَلدِن۔ اللہ اے کیوں، اِنہاں دی چُپ تے مونجھ نال ساݙی وی چُپ تے مونجھاں سَلہڑیاں رہ ویندن۔ کوٹری ٹیشن وسدا ہا تاں اِتھاں ݙینہہ رات ،ہر دم گاݙیاں دی ”چَھک ڑَک چَھک ڑَک“ تے” چِڑیاں دا چِلکار“ رہ ویندا ہا۔ پر ہُݨ تاں کوٹری ٹیشن دا ویڑھا سُنڄ تھیا لاتھے۔ جݙاں دیاں ریل دیاں کوکڑیاں پرایاں تھئن کوٹری ٹیشن دی ”چَھک ڑَک چَھک ڑَک“ تے” چِڑیاں دا چِلکار“ وی اوپرا تھی ڳئے، ہُݨ اِتھاں ہک اَدّھ دے علاوہ نہ کوئی گاݙی کوک مریندی اے تے نہ کوئی چِڑی چِلکدی اے۔ مونجھ دی ایں ماندی رُت وچ میکوں سخی سڄݨ، بہشتی سرکار احمد خان طارقّ دے ٻول یاد آ ڳئن۔
چِڑیاں اُٹھو کوئی دھاں کرو
چُپ نہ کرو ، چُپ نہ کرو
خالق جہاں دی خیر کر
ہَتھ جوڑ کے چِلکیاں کرو
تن بے کفن ݙیکھو کتھائیں
ونڄ کے پراں دی چھاں کرو
ہتھ وچ جے کوئی ہتھیار نئیں
چِیں چِیں کرو، چاں چاں کرو
طارق سویرے شام آ
ویڑھے میݙے چُڳیاں کرو
انویہویں ہزاریئے وچ کوٹری ٹیشن دا ݙِکھ ݙاݨ ݙیکھݨ والا ہوندا ہا۔ سندھ وچ پہلا ریل دا ٹیشن کراچی دا فریئر ٹیشن ہوندا ہا جیڑھا اڄ کل ”کراچی کینٹ“ سَݙیندے، ایہ 1898ء وچ اُساریا ڳیا ہا، اڄ کل سندھ سرکار نیں اینکوں ”قومی ورثے“ دیاں ماڑیاں وِچ شامل کیتا ہوئے۔ کوٹری ݙوجھا ٹیشن ہا جیڑھا کینٹ ٹیشن دے بعد بݨایا ڳیا ول اِنہاں ݙوں ٹیشناں دے درمیان 25 ٹیشن ٻئے وی ہر علاقے تے شہر دی وسوں موجب اُساریئے ڳئے۔ میں پچھلے صفحیاں وچ ݙَس چُکیاں جو اڄوکے پاکستان وچ ریل گاݙی چلاوݨ دی ڳِݨ مُنج کوں سرکاری حیثیت اوں ویلے ملی ہئی جݙاں ہندوستان دے گورنرجنرل لارڈ ڈلہوزی نیں دسمبر 1853ء وچ کراچی توں کوٹری تئیں 108 میل (173 کلومیٹر) لمبی ریلوے لائن وِچھاوݨ دی منظوری ݙتی تے کراچی کنوں کوٹری تئیں27 ٹیشن وی بݨائے ڳئے۔ کوٹری دا ریل ٹیشن پاکستان بݨݨ دے بعد وی کئی ݙہاکیاں تئیں ٻہوں اہم رہ ڳیا پر پاکستان ریلوے دی اسی تے نوے دے ڈہاکیاں وچ کھت کھنبوڑ دے بعد نہ ریل گاݙی دی سفر دی کوئی چس رہ ڳئی تے نہ کوٹری ٹیشن دا او راج رہ ڳیا۔ میکوں آپݨے ڄمݨے توں سو سال پہلے دا انہویہویں صدی دا سن 61 چنتے وچ آ ڳئے جݙاں اِتھاں پہلی واری کراچی توں کوٹری تئیں ریل گاݙی چلی ہئی۔ کیا رونقاں ہَن جݙاں ہند دے بعد سندھ ریل گاݙی دی نیامت نال سَجھایا کیتا ڳیا ہا۔ سفر دا غریبواں سُکھ وَلائت کنوں ہند دے رستے تھیندا سندھ اَن ڈُھکیا ہئی، خلقت ہئی جو دھمالاں پیندی گوریاں دے ڳُݨ ودی ڳاندی ہئی۔ میکوں ہر پاسوں ”ملکہ دی خیر، ملکہ دے راج رِواج دی خیر“ دے نعرے سنڑیجݨ پئے ڳئن۔
کوٹری جنکشن کراچی، پشور ریلوے لائن تے سندھو دریا دی مݨ تے حیدرآباد جنکشن اتے بھولاری ٹیشن دے آدھل وچ موجود ہے۔ ایہ پاکستان دے سبھ توں قدیمی ریلوے ٹیشناں وچوں ہک ہے۔ کراچی کوٹری ریل لائن وِچھݨ دے بعد 13 مئی1861ء کوں کوٹری جنکشن دا افتتاح کیتا ڳیا تے ساڳی ݙینہہ کراچی توں کوٹری تئیں پہلی واری مسافر گاݙی وی چلائی ڳئی ہئی۔ کوٹری جنکشن توں ہک لائن سندھو دریا دی کَچھ نال دادو، لاڑکانہ، جیکب آباد، کشمور، راجن پور، ڈیرہ غازی خان، کوٹ ادو، لیہ، بھکر، میاں والی دے رستے اٹک جنکشن تئیں ویندی اے۔ جینکوں مین لائن نمبر 2 آہدن جیڑھی پشور اتے کراچی دے درمیان مین لائن ون دے علاوہ متبادل رستے دے طور تے ورتائی ویندی اے۔ ایہ ریلوے لائن یک لَس سندھ، سرائیکستان تے پوٹھوہار دھرتی دے وَن پوّنے رنگیں کوں ہِک لنگ کٹھا چا کریندی اے۔ ایں لائن کوں یاد کرتے میکوں سسی یاد آ ڳئی اے، جیں ایں لائن وانگوں ترے تہذیباں کوں کٹھا کر کھڑایا ہا۔ وسیب زادی سسی وی بُھٹے واہن جائی ہئی، بھنبھور پلی سنبھی تے بلوچستان دی مٹی نال مٹی تھی ڳئی ہئی۔ جیویں سسی سرائیکستان ، سندھ تے بلوچستان دیاں ترے تہذیباں دی نمائندگی کریندی اے، اینویں ای ریلوے دی لائن نمبر 2 وی ترے خِطیاں کوں ہِک مِک کر ݙیندی اے۔ ایندے علاوہ کوٹری جنکشن کراچی کوں کوئٹہ نال ملاوݨ سانگے نیڑے دا رستہ وی ݙیندے جیڑھا حبیب کوٹ تے شکار پور، جیکب آباد دے رستے بلوچستان ونڄ کھڑیندے۔کوٹری جنکشن سندھو دریا دی اسلوں مݨ تے ہے، ریل گاݙیاں کوٹری جنکشن توں حیدرآباد سانگے نِکلدیاں ای سندھو دریا دے سینے تے وِچھیئے لوہا لاٹ کوٹری ریلوے پُل وچ داخل تھی ویندین، جئیں ویلے جو حیدرآباد توں آوݨ والیاں گاݙیاں کوٹری ریلوے پُل دی آم شام تھی کوٹری جنکشن تے اَن کھڑدین۔ کوٹری جنکشن سندھ دے ضلع جام شورو وچ واقع ہے اتے کوٹری جنکشن توں کجھ پندھ تے ای سندھو دریا تے کوٹری بیراج سندھ دی بربادی دے قصے کھڑا سُݨویندے۔ ایہ بیراج سندھو دریا تے چھیکڑی بیراج ہے، ایندے بعد لڄ پال سندھو لاڑ دے علاقے بدین کنوں گزردا، ڈیلٹابݨیندا عربی سمندر دی ٻُکل وچ ونڄ گُم تھیندے۔ سندھ وچ ریل گاݙی دی کہاݨی کراچی تے کوٹری کنوں شروع تھی تے کراچی تے کوٹری تئیں 160 سو سال دے اندر ای ختم تھی ڳئی اے۔
کوٹری دے پُل تے بیراج دی ڳالہہ چلی اے تاں ݙسیندا ڄُلاں جو سندھو دریا تے کوٹری دا پُل 25 مئی 1900ء کوں ٹریفک سانگے کھولیا ڳیا ہا، تریہہ اِکتریہہ سال بعد 1931ء وچ اینکوں ولا نوّیں سِروں اُساریا ڳیا۔ ایہ پُل پنج اسپین تے پھیلیا ہوئے تے ایں پُل دی کُل لمبائی ہِک ہزار 948 فٹ (594 میٹر) ہے۔ اِیندے وچ ریلوے ٹریک دے ݙونہائیں پاسوں سنگل ریلوے ٹریک اتے سڑکاں ہِن۔ 1980ء دے ݙہاکے دے شروع دے ݙینہاں وچ پُراݨے پُل دے نال نال ریلوے ٹریفک سانگے ہِک ٻیا پُل اُساریا ڳیا تے اینکوں ”مہران ریلوے پُل“ دا ناں ݙتا ڳیا۔ کوٹری پُل ہُݨ وی ہِک طرفہ ریلوے اتے ݙوں طرفہ ٹریفک سانگے ورتیا ویندے۔ کوٹری بیراج داحال حویلہ کوں غلام محمد بیراج وی آکھیا ویندے، ایہ جامشورو اتے حیدرآباد دے درمیان سندھو دریا تے 1955ء وچ توڑ کوں پُنّا تے ایندا افتتاح، پاکستان دے تریجھے گورنر جنرل ملک غلام محمد نیں کیتا۔ ایہ بیراج رڑھ راکھی ، چھلوں کوں قابو وچ رکھݨ سانگے تے سندھو دریا دی وُہک کوں قابو کرݨ کیتے بݨایا ڳیا ہا۔ ایہ ہِک طرحاں دا ”ڈاﺅن اسٹریم بیراج“ اے، جیڑھا سندھو دے پاݨی تے سَندھ دے بعد کہیں لیکھے نئیں رِیہا۔ ایں بیراج وچوں 24 ہزار 800 مکعب میٹر فی سیکنڈ پاݨی خارج تھیوݨ دی گنجائش ہے۔ ایں بیراج دے 44 درے ہِن، ہر درہ 18 میٹر (60 فٹ) چوڑا ہے۔ کوٹری بیراج وچ چھل دی سطح ڈھیر کنوں ڈھیر 13.1 میٹر (43.1 فٹ) ہے۔ ترے وݙیاں وݙیاں نِہراں پُھلیلی، پِنیاری تے کلری بگھیار اِتھاہوں نکلدین۔ کلری بگھیارا اوہا نہر اے جیڑھی کینجھر یا کلری جھیل دا ڈڈھ ونڄ بھریندی اے۔
کوٹری تے حیدرآباد راول پِنڈی اسلام آباد وانگے جاڑے شہر اِن۔ سندھو دا پُل ٹپ پار حیدرآباد اے جیڑھا مُلک دا ݙوجھا وݙا شہر اے۔ اِتھاں اُروار وی میݙی سنگت اے تے پار وی میݙی سنگت اے۔کوٹری وچ میݙا یوسف زئی پٹھاݨ سڄݨ مستقیم خان، ساݙے سندھ دی صحافت دا ماݨ تراݨ اے۔ پندھراں ویہہ سال کنوں کوٹری پریس کلب دا صدر بݨدا آندے ، اللہ ہے کے توڑیں ایہ ماݨ آپݨے ناں کریندا رَاہسی۔ ساݙی یاری کوں گھٹ وَدھ تریہہ سال تاں تھی ڳئے ہوسن، پر اڄ وی اینویں لڳدے جیویں نوّیں نکور یار ہووں، ہتھ وچ ہتھ، ساہ نال سانگا جُڑیا ہویا۔ مستقیم خان میݙے نوائے وقت دے شروع دے زمانے دا کوٹری دا نمائندہ ہوندا ہا، ول ساݙی یاری جو پھٻی تاں ݙاہ سال پہلے نوائے وقت چھوڑ جنگ ول ڳیا پر اساݙی پیار پریت دا وَل وی کوئی اَنت کائنی۔ چالیہہ دی وَنڈ وچ مستقیم خان دا ٹٻر جے پور توں لَݙ کراہیں کوٹری اَن وَسیا، سندھو سرکار اوندے ٹٻر دے پیریں وچ اینجھے سَنگل پاتن جو سارا مَرجی کوٹری کوں سوگھا کر ݙِتس تے اوندے پیو ݙاݙے دیاں قبراں وی ساڳی دھرتی تے دریا دی مݨ تے سِتریاں لاتھن۔ جند جیوے مستقیم خان کوں مدینے دی زیارت دی چوس پئے ڳئی اے تے او ہُݨ آئے ڈِیہاڑے عمرے تے رہ ویندے- اِنہاں ڈیہاڑیاں وی او عمرے تے ڳیا ہوئے، جے مُلک وِچ ہوندا تاں کوٹری ٹیشن تے مِلݨ ضرور آوے ہا۔ پر میں کوٹری توں نِکلدیاں اُونکوں سلام کرݨ نئیں بُھلیا۔
اِتھائیں کوٹری دے آرہوں ٻاہروں، بُھولاری، تھانہ بولا خان، تھانہ احمد خان دی وسوں تے کیرتھر دے جھر جنگلیں وچ درجنیں قبیلیاں دی تریخ انہاں دے وجود دیاں کہاݨیاں کھڑی سُݨویندی اے۔ ایں علاقے وچ ہک مُد تئیں ملک سکندر خان دی سرداری قائم ہئی جیڑھا علاقے دی پس ماندگی دے باوجود لوگاں دے دِلاں تے راج کریندا ہا تے لوک اونکوں ”کنگ آف کوہستان“ دے لقب نال یاد کریندے ہَن۔ برفت قبیلے دی ہملاݨی شاخ نال تعلق رکھݨ والا کوہستان دا ایہ سردار رضا تھیا تاں اوندی جاہ تے اوندے پُتر ملک اسد سکندر خان نیں گھن گھِدی اے۔ آصف علی زرداری دا یار ملک اسد سکندر خان پیو کنوں بازی چا ڳئے، ملک سکندر خان دے سر تے ستارہاں قبیلیں دی پڳ رکھی ڳئی اے تے او پیپلزپارٹی دے ٹکٹ تے قومی اسمبلی تے صوبائی اسمبلی دیں کئی چوݨاں کَھٹ چُکیے تے ہُݨ آپݨے ٻال ملک اسد خان ثانی کوں وی سیاست وچ گھن آئے تے 2024ء دیاں چوݨاں وچ پیو ملک اسد سکندر خان قومی اسمبلی حلقہ این اے 226 دادو ون تے پُتر ملک سکندر خان صوبائی اسمبلی حلقہ پی ایس 79 دا الیکشن تیر دے نشان تے لڑسن۔ کوٹری دا رَہاکو ”ملک خاندان“ بھولاری، تھانہ بُولا خان، تھانہ احمد خان دی وسوں تے کیرتھر دے جھر جنگلیں وچ لوک داستانیں وانگوں قصیاں، کہاݨیاں تے گِیتاں وچ جاہ بݨائی کھڑے۔ زکریا ایکسپریس وَت ہک کُوکڑی ماری اے تے ہک جھٹکے نال ٹُر پئی اے۔ ٹیشن کنوں نکلدیاں میں کوٹری شہر ݙے دِید بھنوائی اے، شہر دا شہر سُتا پئے پر اِیندی سیت دا سِجھ میݙے مہربانیں سردار ملک اسد سکندر خان، ملک سکندر خان تے مستقیم خان دی صورت وچ عین عیاں اسمان تے کھڑ سوجھلے پیا ونڈیندے-
(پندھ اجاں جاری اے)