جیرھا رہاوے اوہو کھاوے ||عابدبزدار

کرل مارکس دے نظریہ اشتراکیت، سوشلزم جا کیمونزم کولو کئی گناں ودھیک اتے کئی سال پہلے انسانیت اتے غلامی دے زنزیں اچ پِسے ہوئے مزدور طبقے کیتے ”سانجھی راہڑ واہی ” جا ذمین اللہ دی جھیرا رہاوے اہو کھاوے ” دا انقلابی نظریہ ݙیتہ اتے اپݨے ایں نظریہ کوں قابل عمل بݨاوݨ کیتے چئے گویریا کولو وی ݙھیر مضبوطی اتے بہادری نال ہک ٻہوں وݙی سُپرپاور اڳوں ݙٹ ونڄݨ آلا اے سندھو ڄایا جھوک جنگ دا کمانڈر شاہ عنایت شہید 1655 اچ شاہنشاہ اورنگ ذیب عالمگیر دے دور اچ ٹھٹھ شہر کولو 35 کلو میڑ پَریں میراں پور اچ ڄَمیا جیکوں اڄ شاہ عنایت دی جھوک دے ناں نال یاد کیتا ویندےـ ایں دور اچ سندھ اچ کلہوڑا خاندان دی حکمرانی چلدی ہائی اتے میراں پور کوں شاہ عنایت دے ݙاݙے صدااللہ عرف صدو لنگاھے ملتان کولو آ کے آباد کیتا. شاہ عنایت اپݨی منݙھلی تعلیم تاں درویش صفت عالم اپݨے ابے سئیں مخدوم فضل اللہ کولو گدھی جنھیں اونکوں قران شریف دے علاوہ سعدی، حافظ اتے مولانا رومی نال ڄاݨ سُڄاݨ کرائی اتے اوں ذمانے دے علم پیری، فقیری دے نال نال دین دنیا دی تعلیم سانگے شاہ عنایت ملتان دے عالم شیخ شمس الدین ملتانی دا شاگرد بݨیا اتے ایویں ہندوستان دے ٹورے ٹھکورے لیندیں اتے ونکو ونک دے بزرگ عالم سنگتیں ساتھیں نال ملدیئیں حیدر آباد دکن اچ شاہ عبدالمالک دی شاگردی اچ ونڄ پُڄا. شاہ سئیں اپݨے مہان استاد کولو جیتھاں دین، رمزرموز اتے واحدانیت دی ریویتی تعلیم گدھی تاں اتھاں دنیاداری دی ڄاݨکاری یعنی سیاست دا علم وی سکھیا. شاہ عنایت ڄݙاں اپݨے استاد کولو موکل گھنݨ لڳا تاں ہک استاد شاگرد دے درمیان ہک عجیب واقع تھیا شاہ عبدالمالک اپݨے ہر شاگرد کوں موکل ویلھے اپݨا ” چوغہ وخلعت” بطور سرٹیفیکٹ ݙیندا ہا شاہ عنایت اپݨے استاد کولو چوغہ وخلعت دے نال نال اوندی تلوار وی منگ گدھی استاد وی خوشی خوشی اپݨے شاگرد کوں ہک سوال پچھدیں اے تلوار ݙے ݙیتی.

”’ فقیر! ایں تحفہ کوں کہڑھی قیمت ݙیسن ”’

شاہ عنایت جھک کیں آکھیا

”’ ایندی قیمت فقیر دا سر ھے”’

شاہ شاہ عبدالمالک دی اجازت اتے خواہش ولوں اوندے ہک سنگتی استاد غلام محمد کولو اپݨے علم دے ودھارے سانگے پُڄیا اے استاد شاہ سئیں دی علمی سُدھ بُدھ کولو اتنا متاثر تھیا جواپݨے شاگرد یعنی شاہ عنایت دی شاگردی اچ اپݨی ساری ذندگی گزارݨ دا فیصلہ کر گدھا. ݙاہ ٻہاراں سال دی مسلسل علمی اتے سکھݨ دی مسافری اچ گزارݨ دے باد شاہ عنایت اپݨی جھوک واپس ول آیا. جھوک اچ غریبئیں، مزدوریں، غلامیں اتے پرائی راہڑ واہی کرݨے آلائے ہَٹھائیں مُزاریں نال تھیوݨ آلے ظلمیں پاروں گودیں سرداریں، مُلاں پیریں، زمینداریں جاگیرداریں اتے گدی نشینیں دے خلاف انھیں دی یَکے دی ذندکی تبدیل کرݨ کیتے” سانجھی راہڑ واہی” دا نظام اپݨی ذمین اتئیں شروع کیتا جھیری اونکوں ” مددمعاش ” دے زرائع ملی ہوئی ہائی. مددمعاش آلی ذمین علاقیں دے خاص لوکیں کوں کہیں ݙونگھے کم دے عوض مغل بادشاہیں دے طرفوں ݙیتی ویندی ہائی جیندے اتئیں کہیں قسم دا کئی ٹیکس نہ لڳدا ہا. سانجھی راہڑ واہی ہک سانجھ یعنی اشتراکی معاشی نظام ہائی جیندے وچ سانجھی راہڑ واہی کیتی ویندی ہائی اتے فصل دے پکڑ دے باد حصداریں کوں انھیں دا پورا حصہ ملدا جھیراانھیں کوں کھاوݨ پیوݨ اتے ذندکی گزارݨ کیتے کافی ہوندا ہائی ایں سانجھی راہڑ واہی دے معاشی نظام لوکیں کوں ݙھیر سارا متاثر کیتا اتے ٻہوں سارے لوک اپݨیاں ذاتی ذمیناں سانجھی راہڑ واہی دے حولہ کرݨ شروع تھی گئے سانجھی راہڑ واہی آلی ایں آبادی کوں ”دائرہ” آکھیا ویندا ہائی یعنی کمیون اتے ایندے وچ ساری ملکیت یعنی ذمین، فصل، ݙنگر ݙھور، ہل پنجالی سب سانجھا ہا کہیں دی کوئی ذاتی ملکیت کینا ہوندی ہائی اتے مزدور، کسان، کہاڑی نال کم کرݨ آلا، آجڑی… وݙا چھوٹا، پیرمرید، مرشد، کمانڈر سبھے کم کریندے ہن اتے کوئی سماجی، نسلی اتے قبائلی فرقہ نہ ہا اتے سبھے لوک خش ہن اتے انھیں دے ایں دائرے وچ انسانیت وی نظردی ہائی . سانجھی راہڑ واہی دا اے معاشی نظام برابری دی بنیاد تئیں ہووݨ موجب ٻہوں سارے مظلوم لٹیئے پُٹیئے لوکیں کوں اپݨے دائرے اچ شامل کرݨ شروع کر ݙیتہ اتے اے ݙیہنہ با ݙہینہ ہک متحرک تحریک بݨدی گئی. ایں انقلابی ہیݨیں لوکیں دی تحریک دی مضبوطی ظالم جاگیردار لوکیں دی آکھیں کوں چُبھݨ لڳ گئی کیوں جو انھیں کوں ہیݨیں دی مضبوطی اچ اپݨی جاگیریں جیدادیں کوں ونڄیچݨ دا ݙر لڳݨ شروع تھی گیا. ایں کمیون تحریک دے اگوں ذاتی ملیکت، گودا بھوتاری اتے پیری مریدی آلے سمورے سماج دیاں کندھاں ہلݨ شروع تھی گیاں.

دلی دا شہنشاہ اورنگ ذیب عالمگیر 1707 اچ مر گیا اتے شہشاہت کیتے شہزادے اعظم شہزاہ معظم دی گردان لہا گدھی اتے شاہ عالم ناں نال چار سال شاہی دے مزے کیتے اتے ایندی موت وی اپݨے چار پتریں دی لڑائی پچھو جہاں دار شاہ دی بادشاہی اچ بدلی اتے اینکوں ایندے بھتریجے عظیم الشان دے پتر فرخ شاہ گردن لہا تئیں دلی دی شاہی گدھی. انھاں ݙیہاں اچ دلی دا بادشاہ فرخ سیر شاہ ہائی اتے سندھ اچ ایندا گورنر میرلطف علی خاں ہائی.

ملاں پنڈت، پیری مریدی آلے اتے ٻݙدی مغل شاہی دے ذاتی جاگیرداریں آلے سماج دیاں جاگیراں ایں سانجھی تحریک کولو ݙرݨ شروع تھی گیاں تاں ایں جاگیردار ٹولے اپݨیں جاگیریں کوں بچاوݨ کیتے ایں انقلابی تحریک کوں کچلݨ د فیصلہ کیتا اتے ایں ٹولے اچ علاقہ دا سب توں وݙا ڄاگیردار پیر عبدالواسع، کسانیں دا دشمن حمل جت اتے ذمیندار نور محمد پلیجو شامل تھی گئےاتے ٻہوں سارے علاقے دے بدمعاشیں سمیت پَریں دے علاقیں کولو وی بندے کٹھے کر تئیں رات دے اندھارے اچ جھوک دے فقیریں دے اُتیں سوتیں لوکیں حملہ کر ݙیتہ اتے نورمحمد پلیجو دی کمانڈری اچ مظلوم فقیریں دے 35 فقیر اپݨے نظریہ دی بقا کیتے شہید تھی ڳئے. شاہ عنایت شہید اپݨے 35 فقیریں دا بدلہ گھنݨ کیتے کئی جنگ نہ سِتری کیوں جو فقیریں کوں بھلائی جنگ اچ نیں نظردی بلکہ کہیں تریجھے سالس دی ذمواری موجب انسانی جانی کوں بچاوݨ اچ نظردی ھے ایں وجہ کیتے شاہ عنایت دلی دے شہنشاہ فرخ سیر کوں ہک خط لکھ تئیں اپݨے فقیریں کوں شکایت کیتے بھیجا.

خط دی عبارت پڑھسو اتے شاہ سئیں شہید دی علمی بصیرت دا جائزہ گھنسو.

” اللہ بس باقی ہوس. ذکر مولا سب توں پہلے، اللہ دی یاد تئیں ہمیشہ شاد، ول ذمانے دی ہاؤ ہاؤ کنوں آذاد. رات دا جاڳݨ ݙاڈھا پیارا، شرف اتے ثواب ݙھیر سارا، ذکرہمیش اتے فکر توں چھٹکارا. اڄ شہر تے بر….. ہر پاسے جنگ اے کل جنگ نہ ہوسی، تِکھا تھی جلدی خدا دے حضور پیش تھیوݨے. ڄاڳ ونڄ ہشیار تھی. میں نیں آہدا دنیا چھوڑ ݙے وت جھیڑے حال وچ ہوئیں رب دے نال ہوئیں "

شاہ عنایت سئیں دے فقیریں فرخ سیر بادشاہ کوں اپݨے اتیں تھیوݨ آلا ظم ݙسایا اتے اے خط وی ݙیتہ. بادشاہ فرخ نے فقیریں دے خون بہا دے بدلے قاتلیں پیر عبدالواسع، حمل جت اتے نور محمد پلیجو دیاں ذمیناں فقیریں دے حوالے کرݨ دا حکم ݙیتہ.

جھوک دے شہیدیں دے وارثیں کوں ڄݙاں اے ذمیناں ملیاں تاں دائرہ دی سانجھی راہڑ واہی کوں ٻہوں پریں پریں تئیں پھلاوݨ دا موقع مل گیا اتے ݙیہو ݙیہنہ اے سانجھی راہڑ واہی دا اے سٹسٹم مضبوط کولو مضبوط تھیندا گیا اتے مظلومیں، غریبیں، مزدوریں اتے پیسے ہوئے مسکینیں دی ذندکی بدلݨ شروع تھی گئی جیندے اثر دور دور تک شروع تھی گئے اتے جھا جھا ایہو جَھئیں سانجھی راہڑ وہی دے دائرے دے مرکز کھلݨ پائے گین اتے لنگر خانیں اچ مسکینیں غریبیں کوں مخت ٹکر روٹی ملݨ شروع تھی گیا ایں نعرے ‘ذمیں اللہ دی جھیرا رہاوے اوہو کھاوے’ دی گونج دلی دے شاہی درٻار تئیں ونڄ پُڄی اتے سانجھی راہڑ واہی آلے کاشت کاریں کولو ٹیکس دا مطالبہ کیتا گیا انھیں اے آکھ تئیں جو مددمعاش آلی ذمینیں دے اُتیں ٹیکس نیں لڳ سڳدا ٹیکس ݙیوݨ توں انکار کر ݙیتہ. اوندے باد فرخ سیر شہنشاہ ایں معاشی نظام کوں اپݨی شاہی دا دشمن اتے باغی کرار ݙے ݙیتہ اتے ایں پُرامن باغی ٹولے کوں فناہ کرݨ سانگے جنگ دا علان کیتا

اے جنگ ہک ٻہوں وݙی انوکھی جنگ ہائی ہک پاسو ہک سپرپاور دیاں اسلہ توں لیس ہزاراں لکھاں فوجاں ہن جیندے وچ ترک اتے افغان سپاہی وی ہن اتے اوندے ہمیتی اعظم خاں ٹھٹھ دا گورنر، یار محمد کلہوڑا سندھ دا حکمران اپݨے پورے ٹٻر سودھا شریک تھیا، میرشہداد خاں لاڑکانہ دا سردار، پراݨیں دشمن سید عبدالواسع، حمل جت اتے نور محمد پلیجو اتے ملتان دے گورنر دا پتر اپݨی کمانڈری اچ پوری دی پوری فوج گھن تئیں آگیا اتنا وݙیاں فوجاں تاں کہیں سُپرپاور نال بھیڑی تئیں کٹھیاں تھیندیاں راہندین.

ݙوجھے پاسو جھوک دی 24 ہزار فقیرانہ خلقت ہائی جیندے کولو نہ اسلہ ہائی نہ جنگ دی باقائدہ فوجانہ تربیت ہائی بس او اپݨیاں کاہیاں، کوہاڑیاں، وَہولے، ݙاتریاں اتے ݙانگاں سُٹیاں چا تئیں اپݨی حفاظت کیتے اپݨے دائرہ دی جنت کوں بچاوݨ کیتے اپݨی سانجھی راہڑ واہی دی فصل کوں ہمیش قائم کرݨ سانگے ہک انقلابی ایمانی جذبہ نال سپر پاور دے اگو کٹھے تھی ہک لوہے دی کندھ بݨ گئے.

قتلام اتے خون و خون آلی اے جنگ جھوک دے ایݙو اوݙو ہک ٻہوں وݙی پاݨی دی غندق پچھو لڑی گئی جھیری دائرہ دے فقیریں اپݨی حفاظت کیتی کھٹی ہائی سپرپاور دا جھیرا فوجی اگو تئیں ودھے ہا خندق اچ ݙیہہ تئیں مر ونڄے ہا ݙوجھے پاسو فقیر اَبڑ گھوتے ٹولی دی صورت اچ گوریلےحملے کر تئیں شاہی اتے اوندے ہمیتیں دیئے سفیں اچ پہہ تئیں انھیں کوں تھکا تھکا تیں ماری رہے گئے چار مہنہ چلݨ آلی اے جنگ قران ضامن رکھݨ(شاہی دوکھا) تئیں روکی.

جھوک دے فقیریں ہزاراں لکھاں فوجاں کوں ݙو مہنہ تک اپݨے قلعہ دے اندر نیں آوݨ ݙیتہ اتے اپݨاں نقصان کیتے بغیر گوریلا طریقہ نال سُپرپاوری دے نشے اچ غرق شاہی فوج اتے اوندے اتحادییں کوں کئے لشاں چاوݨ اتے تھکا تھکا ہُٹا سَٹیا. انھیں تَھکیں فوجیں دے کمانڈر میاں خدایارخان، شہداد تالپر اتے کجھ ٻے سپاہی قران شریف ہتھیں تئیں چا تئیں جھوک دے کمانڈر شاہ عنایت کوں قران دا واسطہ ݙے تئیں مکارانہ مذاکرات اتے جنگی بندی دی درخواست کیتی. شاہ عنایت قران دی عظمت اگوں مکار کمانڈریں مکاری اتے انھیں دی ذہینی غلاظت کوں اتم ڄاݨیاں اتے انھیں کوں جھوک دے قلعہ دے اندر آوݨ دی اجازت ݙیتی.انھیں مکار لوکیں پہلی جنوری1718 اچ شاہ عنایت کوں قران ضمانت ݙے تئیں اپݨے کھٹے قلعہ کولو ٻاہر اعظم خان نال مذاکرات کرݨ دی دعوت ݙیتی شاہ عنایت جنگ، مورچہ، سپاہ، فتح، شکست، دائرہ، سانجھی رَہڑ واہی اتے جھوک دے 24 ہزار فقیریں کوں قران دے حولے کر تئیں انھیں پچھو ٹرپیا ( دوکھا جھیرا شاہ نیں سمجھ سڳیا اتے ہݨ تک ساݙے نال مقدسات دے ناں تئیں تھیندا کھڑے). شاہ عنایت کوں مکارانہ عزت احترام ݙیوݨ آلیں انھیں قرآنی مکاریں اپݨیں خمیں اچ پڄݨ دے باد شاہ کوں اوندے سپاہیں سمت گرفتار کر گدھا اتے سارے دے سارے قول ضمانتاں کولو مقر تئیں قیدی بݨا ݙیتا. مذہیب قران، انجیل، تورات،بھڳوت گیتا، رامائݨ، گرانت صاحب اتے ٻیاں مقدس کتاباں اتے مقدسات تاں شاہنشاہیں، جاگیرداریں اتے ملکیں دے صدریں کیتے نہ اڳیں کجھ ہن نہ ہݨ کجھ سمجھئیے ویندین اے سارے مقدسات تاں شودی بھولی بھالی گمراہ کن عوام کیتے ہوندے ہن اُنھیں کیتے تاں سب کجھ شاہی اتے حکومت ہوندی اے.

انھیں قرانیں شاہ عنایت کوں گرفتار کرݨ دے باد شاہ سئیں دے اگوں اپݨے مطالبے رکھین جو تساں اے سانجھی رہڑواہی اتے انھیں مظلمویں غریبیں ساتھ ݙیوݨ چھوڑ ݙیوو اتے مغل شاہی دے طریقہ کار دے مطابق اپݨی ذندکی دی امان پاؤ نتاں موت کیتے تیار تھیوو شاہ عنایت سئیں مکاریں دیاں ساریاں مکاریاں چھوڑ تئیں اپݨے انجام کیتے تیار تھی گیا. ایں نہ منݨدے باد شاہ شہید کوں دھمکایا گیا شاہ دے بھرا اتے بھتریجے جھیرے شاہ دے کھٹے گرفتار ہن انھیں کوں لٹکایا گیا اتے شاہ کوں اے دھمکی ݙیتی جو تساں جیکر ساݙے مطالبات نہ منیئے تاں انھیں دیاں گردناں وارے وارے تئیں لہا ݙیسوں شاہ دیں اکھی دے سامݨے شاہ دے بھرا دی گردن لہائی گئی وت ایویں اوندے بھتریجے دی لیکن شاہ اپݨے نظریات کولو کہیں وی طراحہ تئیں ہٹݨ تیں قائل نہ تھیا آخر کار 7 جنوری 1718 اچ شاہ عنایت سئیں دی گردن انھیں دے ݙیتی استادی آلی تلوار نال لہا ݙیتی جھیری شاہ عنایت ہر ویلھے اپݨے نال رکھدا ہائی اتے فقیر عنایت سئیں شہید اپݨے استاد نال کیتا وعداہ جو ایں تحفہ دی قیمت فقیر دی گردن اے پورا کر ݙیکھایا.شاہ عنایت دے شہید تھیوݨ دے باد اے خبر سُنݙھے دی بھا آلیکار بھڑکدی بھَڑکیندی جھوک تک پُڄی اتے جھوک دے فقیر ہک ٻہوں وݙے قتلام اتے بھیڑی دے باد سارے دے سارے شہید تھی ڳئے اتے ست وݙے کوہ کھٹ تئیں سانجھی راہڑ وہی آلی کار سانجھیں قبریں اچ دفنا ݙیتہ گیا جینکوں اڄ اساں گنج شہیداں آہدے ہیں. مسلسل چار مہنہ راہݨ آلی اے خونی جنونی جنگ اڄ چار سو سال تک وی کہیں نہ کہیں طراویں مزدور اتے غریب طبقہ اتے جاگیردار اتے سرمایدارطبقہ دے دوران جاری ھے. شاہ عنایت دا یں اُچے سِر کوں سانگ تئیں چڑھیا گیا اتے اے اُچا سر 48 ݙیہنہ تک ہندوستان دیئیں مختلف ریاستیں کولو چکر لیندا، بغاوت دیاں کافیاں گاندا، عشق دی مُرلی وڄینداں اتے جھوک دے فقیریں دی مظلومیت دیاں لوریاں سݨینداں دلی دی شاہی درٻار اچ انعام وکرام وصول کرݨ کیتےپُڄدے ویسے وی دلی دے شہنشاہیں کوں اینجھےسر ٻہوں پسند ہن.

اڄ وی شاہ عنایت دے نظریات کوں دٻاوݨ کیتے ساݙی سرمایدار طاقت انھیں دے دٻار دے اُتیں پُھلیں دھاگیں آلیں پیریں مُریدیں اتے نشائی بھنگائی اتے چرسئیں دے طابع کیتا ہویا اے.

بلھے شاہ اساں مرݨاں نیں

گور پیا کوئی ہور