(4)اپنی وسوں راہیں مقامیت دا ویلا اَتے ’’گلی‘‘
سرد جنگ دے خامتے پچھوں مقامی ثقافتاں راہیں اجوکی کہانی دا میلان اپنی مقامیت ول اے۔ جیڑھی صدیاں توں سنسکرت ، عربی فارسی ، ہندی اردو، انگریزی اثرات کوں اپنے اندر جذب کریندی آندی اے۔ سرائیکی حوالے نال ’’گنادھیا‘‘ دی دریافت اوں مقامیت ول ہک قدم اے جیڑھی اج تئیں مروجہ ریاستی نصاب اچوں غائب ہئی۔
نوے دے ڈہاکے اچ ارشاد تونسوی دی ’’گلی‘‘ ہک اینجھا دروازہ کھلیندی اے جیندی وسوں ممکن اے مروجہ نصاب اگوں چھڑی نسٹلجیاہووے پر ایں نسٹلجیا مُتوں ادب آہدن ہے وی کتنا؟ جیویں بندہ اپنے آپ توں اپنے خاب جدا نئیں کر سگدا اونویں ای ادب اچوں پچھوں دی اے چھک کڈھ چھڑیجے تاں باقی کجھ نئیں بچدا۔ ’’گلی ‘‘ بھانویں نال ’’دیگرویلا‘‘ دے ہک پہر طور لکھی گئی اے۔ وت وی اپنی جاہ تے اے ہک مکمل طویل کہانی اے ۔ پڑھ کے اینویں لگدے جیویں اے دیسی کہانی ہووے ۔ اونویں دیسی جیویں آئزک باشویز سنگر دی کہانی پولینڈ اچ دیسی اے ۔ ممکن اے قصے تے پڑ قصے وچوں ایہا ’’گلی ‘‘ ای اوں مقام تے گھن ویندی ہووے جتھاں لکھاری کیتے ڈھیر سارا مواد ایندے انتظار اچ اے۔ ہک اینجھا مواد جتھاں کہانی راہیں ایندی زبان اَتے ٹیکنیک دے تمام کمالات ، ادنی کمالات ہندن۔
’’گلی‘‘ اوں قصبے دی کہانی اے جتھوں اجاں بے فکری رخصت نئیں تھئی۔ اپنے نکے لادیاں یاد داشتاں اچوں ایندے کردار 1947دے نیڑے تیڑے تھی الیندن۔ اے قصبہ نہ تاں ڈکنز دا ’’کوک ٹاؤن ‘‘ اے نہ ای گبریل گارشیا ماکیز دا ’’ماکوندو‘‘ ۔۔نہ ای وی ایس نیپال دی ’’مائیگویل اسٹریٹ‘‘ بھلکہ اے ہے ارشاد تونسوی دا قصبہ ’’تونسہ ‘‘ جتھاں اجاں لوک آہدن ہندومسلمان شیعہ سنی نئیں تھئے ۔
جتھاں انہاں ماڑیاں دی اُداسی تازہ تازہ اے جنہاں دے مکین لڈ گئین ۔
’’مدتاں گزرگیاں ’’گلی ‘‘ دے ہر گھر رانی بی بی کوشلیا، سیٹھ ہردیال تے دیوان صاحب دا ذکر اینویں تھیندا ہا جیویں او کڈاہیں نہ گئے ہوون ۔ بس نوکری دی وجہ توں نہ آسگدے ہوون ۔ لوکیں دیوان صاحب دے گھر کوں اینویں رکھیا ہویا ہا جیویں کوئی شئے اتھوں چویج گئی تاں دیوان صاحب کوں کیا جواب ڈیسن؟‘‘ (سویل صفحہ 279)،
اجاں او ویلا اے جڈن ترقی اَتے ایندی تیز رفتاری اگوں لاتعلقی پیدا نئیں تھئی۔بالاں نال انہاں دیاں کھیڈاں اَتے قصے کہانیاں دا ویلا جیڑھا تریمتاویں پچھانویں اچ جوان تھئے تازہ تازہ اے۔
بوا زبیدہ ، مامی جنت ، ماسی بختاور ، ماسی سداں ۔۔۔ دے کردار اپنی جھولی اچ او سبھ کجھ سنبھالی آندن جیڑھا کہیں وسوں راہیں ضروری ہوندے۔ اے او کردار ان جنہاں کہیں روہ توں بھا نئیں چاونی ۔۔جیڑھے کندھ نال کندھ دے جھیڑے پچھوں اپنی کچاہری نال ، کہیں ٹبے تے ، کہیں چوک اچ، کہیں چاندنی نال ۔۔ اپنے پیریں آپ وچھئے پئین۔ ‘‘
’’چھوہر سمجھیندے ہن جو بوا زبیدہ انہاں ساریاں جاہیں بارے جانڑدی اے جیڑھیاں قصے وچ آندین ، بوا انہاں شاہراں بارے وی ڈسیندی ہئی جیڑھے قصے وچ آندے ہن۔۔ بغداد ، مصر، بلخ ، بخارا، سمر قندتے غزنی دے بازاریں بارے وی بوا ڈسیندی ہئی۔ بوا کوں لندن ، پیرس بارے وی پتہ ہا پر بوا کوں انہاں شاہراں د قصے نہ ہن آندے۔۔ (گلی ۔۔ مطبوعہ سویل صفحہ 276)
انہاں کرداراں وچوں ماسی سداں دا کردار بہوں زوردار اے۔ مامے موندی نال اپنے میلیاں ٹھیلیاں دی جھات کرویندی اے ’’گلی ‘‘ اینجھی آپ بیتی اے جیڑھی اپنے وسیب اچوں تھیندی اپنے قصبے اچ لیٹی پئی اے۔
تہذیبی ملاپ راہیں اے او ویلا اے جتھاں اپنے مقاصد راہیں ترقی اجاں’’انٹر پرسنل ریلیشن شپ ‘‘ نئیں تروڑی ۔ وڈے شاہر دی حٰرانی اجاں صرف’’ میرو‘‘ دی شکل اچ ایں قصے اچ داخل تھیندی اے ۔ چوک پتھاریاں اجاں اپنے قصیاں نال آباد اَن۔۔ حالی او نسل وی وجود اچ نئیں آئی جینکوں لندن پیرس دے قصے وی آندے ہوون ۔
کجھ سنگتیاں دے خیال اچ ’’گلی‘‘ او ضروری مواد گھن کے نئیں ٹردی جیڑھا کہیں زوردار ناول کیتے ضروری ہوندے۔ سو اے نمانے بال دی ’’گلی‘‘ اے ۔ایندی زبان پیچیدہ اَتے ڈھیر ڈونگھی مواد دی متحمل نئیں تھیندی وغیرہ وغیرہ۔
پر حقیقت اے ہے جو ایندی زبان اوہا ہے جیڑھی ایندے کرداراں الاونی اے۔زبان کوں کتھائیں ہک جاہ روک کے نئیں لکھیا ونج سگدا۔ نہ ای اے اپنے ارد گرد توں لاتعلق رہ سگدی اے۔ جیویں لوک لوک ان اونویں دی زبان الیندن۔ سو ’’گلی‘‘ دا محاورہ روز مرہ دی بول چال دا سدھا سادہ محاورہ اے۔ اپنے سادہ بیانیہ ڈکشن اگوں اے زبان غلام حسن حیدرانی وی ورتی اے۔ رلی ملی بہوں نمھی اتے شاعری ریت ملائم روانی ۔ جیرھی ہر شے کوں بیان کرن جوگی اے۔ پر ایندا سبھ توں اتم ویلا ‘‘دیگرویلا‘‘ اے۔ ممکن اے ایہو ای کہانی دا اصل ویلا ہووے جیڑھا اجوکی نویں کہانی اچوں مقامی ثقافتاں راہیں غائب ہا۔
(اے تاثرات محض قاری دے ہن)
نوٹ: اشولال سئیں دا اے مضمون پہلی دفعہ اپریل 2002اچ ’’بیڑی ‘‘ اچ چھپیا ہا ۔ سرائیکی کہانیاں دی اے کتاب شناں اتے اشو سئیں آپ ٹھیلی ہئی۔
اے وی پڑھو:قصے کہانی دے سرسری مطالعے اچوں(3)۔۔۔اشولال
قصے کہانی دے سرسری مطالعے اچوں(2)۔۔۔اشولال
قصے کہانی دے سرسری مطالعے اچوں(1)۔۔۔اشولال
About The Author
اے وی پڑھو
اشولال: دل سے نکل کر دلوں میں بسنے کا ملکہ رکھنے والی شاعری کے خالق
ملتان کا بازارِ حسن: ایک بھولا بسرا منظر نامہ||سجاد جہانیہ
اسلم انصاری :ہک ہمہ دان عالم تے شاعر||رانا محبوب اختر