ہک ڈینہہ فاضلپور وچ استاد نذیر فیض مرحوم دی دکان تے بیٹھے ہاسے،صوفی تاج خاں گوپانگ ہک کاغذ اپنے کھیسے وچوں کڈھ کے میڈو ودھایا تے آکھیا اے کجھ ناں ہن میں آہداں سرائیکی لکھاریں دی ہک ڈائریکٹری بنڑائی ونجے، میں تاں بیمار ہاں اے کم توں کر سگدیں، اتوں فورا” استاد نذیر آکھیا جیرھا کم توں ٹر کے کریں ہا اے بھج کے کریسی۔ میں او کاغذ ڈیکھ تے رکھ چھوڑیا ،گالھ آندی ویندی تھئی۔کجھ ڈیہاڑے بعد پروفیسر محمد خان ملغانی نال سعداللہ خان کھتران دو وہوئے ویندے پئے ہاسے۔ہاشم چوک کنوں استاد ہوریں آکھیے کار ذرا ورکشاپ تے ڈکھائی ونجوں۔اساں باہرو ہماچے تے بہہ گئے ہیں۔شکیل خان سکھانی ،استاد رمضان معینی تے میں گالھیں گالھیں وچ استاد ہوریں کنے انھیں دی کتاب دے بارے پچھا تے ایں ڈائریکٹری دا ذکر وی چل پیا۔استاد ہوریں آکھیا بہوں سوہنا کم ہے لیکن ایکوں ذرا ودھاو، صرف نانویں دے تعارف دی بجائے تمام شخصیات دا علمی ادبی کم وی شامل کرو ،میکوں انھیں دا اے سوہنا مشورہ چنگا لگا، تے ڈائریکٹری بارے اکثر خیال دل وچ رہ گیا۔ وت کئی سال تئیں کوئی کم نہ تھیا۔ہنڑ چھٹیں وچ خیال ولا جاگ پیا تے اے پوسٹاں اصل وچ اوں کم دا ایرا ہن۔ جے کڈاہیں پورا تھی پیا تاں ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔!!!!!!!
سرائیکی تاریخ دے موجودہ دور وچ جتھاں لکھت ،سیاست تے شعوری مزاحمت وچ ودھارا تھئے اتھاں شارٹ کٹ راہ کنیں ٹپ مارنڑ والے لکھاریں،شاعریں،فنکاریں تے سیاسی کارکنیں دی وی بھرمار تھی گئی اے۔کمرشلائزیشن دے دور وچ نکی جھئیں وستی رسول پور دے وڈے لکھاری محمد اسلم رسولپوری اپنا تعارف آپ ہن۔او ہک لمبے عرصے دی محنت، جدوجہد،مزاحمت،سیاست تے گھاٹے مطالعے دے بعد ایں مقام تے پجئین ۔ جتھاں کجھ بئے لوک ایوارڈ تے انعامات گھننڑ دی بھج درک لائی ودے راہندن اتھاں رسولپوری سئیں لکھت پڑھت تے گول پھرول وچ لگے رہ ویندن۔ پتہ نئیں لگدا جو لائبریری وچ ہک بندہ بیٹھے یا ہک بندے وچ لائبریری لاتھی اے۔ ایں خطے کیتے اعزاز ہے جو اینجھا لکھاری میسر آگئے۔اتنی وڈی ذاتی لائبریری ،او وی اوں وستی دے ہک تاریخی کمرے وچ ، جیندے چدھارو کھوسے، لغاری، گورچانی، لنڈ،دریشک تے مزاری سرداریں دی شخصی سلطنت قائم دائم ہے۔
رسولپوری صاحب وی اینجھے ماحول وچ اپنی ذات کنیں عجیب عجیب معجزے کرائین ۔ وکالت ،جتھاں حق،انصاف، انسانی برابری، تریمت دے حقوق تے سماج سدھار دی اواز ہمیشہ بلند کیتی اے،قومی سیاست وچ لیفٹ دے نظریات دے پرچارک ہن تے اتھاوں قوم پرستی دی عملی سیاست دا آغاز کیتا۔سرائیکی اگوانیں سئیں تاج لنگاہ، فدا حسین گاڈی، منصور کریم سیال،عبدالمجید کانجو،کامریڈ منظور بوہڑ، کریم نواز کورائی،حمید اصغر شاہین ،عاشق بزدار تے ڈاکٹر نخبہ لنگاہ نال سرائیکی قومی تحریک دے پندھ وچ سانجھ کیتی۔ مولانا عبدالحمید بھاشانی ،قسور گردیزی، غوث بخش بزنجو، عطا اللہ مینگل، رسول بخش پلیجو سمیت کئی قوم پرستیں نال سیاسی ملاقاتاں کیتیاں۔ پونم Pakistan oppressed nations movement دی سیاست وچ بطور سرائیکی سیاسی کارکن دےحصہ گھدا ۔پاکستان سرائیکی پارٹی دے جنرل سیکرٹری رہ گئین ۔ سرائیکی قومی سیاست دی سچی داستان انھیں دے تذکرے باجھوں ادھوری ہے۔ہنڑ او سرائیکی دی تے سرائیکی انھیں دی سنجان ہے۔
علم وادب دے میدان وچ شاعری توں آغاز کیتا لیکن ایکوں ترک کرتیں تحقیق و تنقید آلے پاسے آگئے۔ بطور سرائیکی نقاد،محقق،ماہر لسانیات تے تبصرہ نگار دے انھیں دی سنجان ہے۔ فریدیات وی انھیں دی تحقیق دا اہم باب ہے۔ سندھ دے سرائیکی شعرا تے وی خاصا تحقیقی کم منظر عام تے آ چکئے ۔ سرائیکی وچ پہلی دفعہ مارکسی تنقید انھیں متعارف کرائی۔ انھیں دا تحقیقی پیمانہ وی عام گھسئے پٹئے عقیدے دی بجائے منطق تے دلیل اتے ہوندے۔ انھیں کوں جیرھا لکھاری وقت ویلھے دے ادبی معیار مطابق چنگا لگے اوندی سچی تعریف کریندن۔کوئی ادبی تنقید سہوے نہ سہوے اوندی تحریر اتے بے لاگ تبصرہ کریندن۔ لسانیات وچ سرائیکی زبان و ادب تیں تاریخ ساز کم کیتا ،رسم الخط ،املا،قواعد،خاص حروف ہجا،بچکار اوازاں، زبان دے لہجے تے خاندان،لغات،الفاظ،معانی، تراکیب،تلفظ، ضرب الامثال، محاورے، اکھانڑاں ، سرائیکی دے ڈوجھی زبانیں نال تعلق، ورتارے، پاکستان دے باہر قدیم سرائیکی زبان دا بیاں زباناں وچ رلوڑ اکھراں دی لبھت تے سنجانڑ،دراوڑی زبان نال تعلق وغیرہ انھیں دی لسانی تحقیق دے دائرہ کار وچ رہ گئین۔ایں حوالے نال او بین الاقوامی ماہرین لسانیات نوم چومسکی،کرسٹو فر شیکل نال وی رابطے وچ رہ گئین۔سرائیکی خطہ،وادی سندھ ، پاکستان تے مغربی دنیا دی قدیم و جدید تاریخ تے عبور رکھدن۔ مذاہب_عالم دی تواریخ وی انھیں دے بسیار مطالعے دا حصہ رہ گئین۔ سرائیکی، اردو، عربی، فا رسی، بنگالی، سندھی،ہندی ، انگریزی، جرمن،فرنچ،رشئین ، افریقی تے لاطینی امریکہ دے ادب تے انھیں دی گہری تنقیدی نگاہ ہوندی ہے۔ کمال ہستی ملی ہے سرائیکی وسیب کوں ایں نویں عہد وچ۔کوئی شئے پچھو،کہیں ٹاپک تے سوال کرو، جواب وچ ہک تفصیلی بحث چھڑ ویندی اے،تاریخ دے پنے کھل ویندن، ہک لائیو انسائیکلوپیڈیا الاون پئے ویندے۔ ہک جیندی جاگدی لائبریری بولنڑ لگ ویندی اے۔ اپنے اتیں رشک آندے جو اساں انھیں دے عہد وچ جیندے ہئیں۔انھیں دے چیمبر دی میز توں لائبریری دی شیلفاں تائیں علم و عمل دے سریلے ساز سنڑئین۔ میڈی کتاب "سندھو مت” سرور کربلائی، فن تے شخصیت ” تے غلام حر خان کندانی دی لغت "پوتھی” تے انھیں دے شاندار تبصرے میڈے کیتے اعزاز ہن۔
اللہ سیئں انھیں کوں ہمیشہ سکھی سلامت رکھے۔
انھیں دی تصانیف دی تندیر کجھ ایں ہے۔
1۔تلاوڑے (تنقید و تحقیق )1987
2۔نتارے (تنقید ، تحقیق، جائزے )2009
3۔لیکھے (تنقید ،تحقیق، جائزے)2011
4۔مارکسی نقطہ نظر تے ساڈا ادب (تنقید و تجزیہ )
5۔سرائیکی ادب وچ معنی دا پندھ (تنقید، تحقیق، تبصرے ) 2014
6۔سچل سر مست (چونڑواں سرائیکی کلام۔۔ادبی تحقیق )
7۔بیدل سندھی (چونڑواں سرائیکی کلام۔۔ادبی تحقیق ) 1978
8۔حمل لغاری (چونڑواں سرائیکی کلام ۔۔۔ ادبی تحقیق ) 1981
9۔سرائیکی قومی سوال (قوم پرستی تے سرائیکی تحریک دے بارے کتابچہ )2006
10۔ سرائیکی قاعدہ (لسانیات )1979
11۔سرائیکی رسم الخط کی مختصر تاریخ (لسانیات ) 1976
12۔ سرائیکی زبان، اوندا رسم الخط تے اوازاں (لسانیات ) 1980/2017
13۔لسانی مضامین (لسانیات )2006
14۔سرائیکی زبان اتے لسانیات (لسانیات )2010
15۔سرائیکی دیاں بچکار اوازاں (لسانیات )2009
16۔ سرائیکی تنقید تے مابعد نوآبادیاتی نظریہ (تنقیدی مضامین )2017
17۔سرائیکی لوک موسیقی ( تحقیق و تجزیہ ) 2018
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
غیر مطبوعہ کتاباں :
18۔ سرائیکی وچ حاشیہ نشین تنقید
19۔ اشو لال دا شعری وژن
20۔سرائیکی فکشن تے ایندی شعریات
21۔دیو نیسی تے اپولونی ، کجھ تاریخی ڈرامے
22۔ ہک خواب (ناول )
اے وی پڑھو: کجھ پروفیسر محمد خان ملغانی بارے،مالک اشتر
یہ بھی پڑھیے
”کوئی خواب میکوں اُدھارا نہ ݙیویں“ (وسیب یاترا :12)||سعید خاور
”بدن دی بھوئیں تے مُونجھ دا متام“ (وسیب یاترا :11)||سعید خاور
””سندھو سکرات وِچ اے“ (وسیب یاترا :10)||سعید خاور