”سیفل نامہ“ مولوی لطف علی تے محبوب مٹھل مجاہد جتوئی||سعید خاور

زندگی اڄاں وِی وہُک وِچ ہے

ِکردے بُھردے کوٹ ݙراور دِی کچھ وِچ ہاکڑا سُک ڳئے تاں کیا تھی پیا، ساݙی تس دا ترلا سندھو اڄاں وِی آپݨی واہݨ وِچ واہندا پئے، پنج دریاویں دا پاݨی پنجند دے پیریں پئے اڳلے سفریں دی موکل گھن اُونویں اِی اڳوں دے پندھ جھڳیندا ودے، موئے مُکے زمانے وِچ وِی سندھو دِی مݨ اتے پنجند دِی جھوک تے زندگی اُونویں ٹُھمکے لئی کھڑی اے، رڑھ راکھی تھیندی پئی ہے، ٻاریں لاہندیاں پئن تے ڳاہ ڳہیندے پئن، گھوٹ اُونویں کھارے چڑھدے پئن تے کچاوے چڑھیاں جنڄوں اُونویں آندیاں ویندیاں پئن، جاڳیاں تے جڳراتیاں دے میل ہِن جو اُونویں کل وانگوں سُہیندے پئن، سہرے ہِن جو پتریتے ویڑھیاں وِچ ڳنویندے پئن، پڑ اے، پڑ تے جھمر دِیاں پھیریاں ہِن جو اندر ٻاہر وارو واری لڳدیاں پئن، ساوے چُچ جوجھدے ونڑیں وِچ ڳیریاں دِی گھو گھو تے چِڑیاں دا چلکار اُونویں دا اُونویں ہے پیا، وساخیں توں اُٹھدے دھوں حیاتی دے ݙس ساڳی ݙیندے پئن۔ سجھ اُبھریے کوں چھیڑ ہِن جو اُونویں چھڑدے پئن، چھیڑو دے ہتھ مرلیاں وِچوں سُر اُونویں سہکدے پئن، گُھٻ گُھٻ مٹیاں، ولوڑے ہِن جو وُلڑیندے پئن، ݙکھݨ دِیاں وائیں ہِن جو ہر ہمیش گُھلدیاں پئن، کالے کالے بدل اُونویں گجدے تے وسدے ودن، سُڄاک تے سوجھواݨ خلقت دے کٹھ ہِن جو شہر شہر، وستی وستی آپݨے ہووݨ تے آپݨے جیوݨ دے ہوکے ݙیندے پئن، شعر لکھیندے پئن تے کتاباں وِی چھپدیاں پئن، مُلاں اُونویں بانگاں ݙیندا کھڑے تے حیاتی اُونویں دِی اُونویں ککڑ بانگ دے جڳاریاں نال ڳنڈھی کھڑی ہے۔ عشق زندگی ہے، زندگی عشق ہے، عشق ہے جو خلقت دے لوں لوں سما ڳئے تے ہر پاسے اناالحق دے نعرے لڳدے پئن۔ مولوی لطف علی کنوں گھن کراہیں خواجہ غلام فرید تئیں تے ول اڄوکی نسل تئیں سوبھ سنبھال دا پندھ ہے جو جاری ہے۔ روہی تھل دامان وِچ دریا، دریاویں دِی مݨ تے وسبے، وسبیاں وِچ وسدیاں جھوکاں تے جھوکاں وِچ رسدی زندگی زبان توں شروع تھیندی ہے تے زبان تے ہی ان مُکدی ہے۔ ڈھائی سو سال اڳیترا سئیں مولوی لطف علی دا سرائیکی دا ”سیفل نامہ“ تے سو سال پُراݨا خواجہ غلام فرید دا سرائیکی ” دیوان فرید“ ہے جیڑھا اڄ وِی کل وانگوں نواں نکور ہے۔ لکھ تھورے سئیں مجاہد جتوئی دے جو ”دیوان فرید باالتحقیق “ دے بعد ”سیفل نامہ باالتحقیق“ سجھا سنوار تے اردو ترجمے دے نال ہک واری ولا سرائیکی زبان دے جیوݨ دی دلیل دے طور تے پیش کر ݙتے۔ ایندے نال اوپریاں دے سرائیکی کلاسیکل شعری اثاثیاں تے قبضے دے در بند تھیون دے امکان ودھسن- لڳ بھگ ڈھائی سو سال پراݨے ”سیفل نامہ“ تے صاحب کلام دے بارے پرکھ پرچول کرتے مجاہد جتوئی سرائیکی قوم، زبان تے ادب تے ہک ٻیا تھورا چاڑھ چھوڑیے۔

انگریزی دِی جڳ مشہور کتاب ”خونی لوڑھا“ (The Bloody Chamber) دِی لکھارݨ انجیلا کارٹر (اینجیلا اولیو پیئرس) دا امر قول ہے جو ”زبان طاقت ہے، زبان زندگی ہے، زبان ثقافت، وجود تے آزادی دا سندھر ہے“۔ بے شک کہیں وِی جیندی جاڳدی قوم دِی زبان دِی حیاتی دِیاں پاڑاں اُوندے ادب تے ثقافت دے سندھاں لتھیاں ہوئیاں ہوندن تاں اِی اُوندا وجود مدامی ونڄ تھیندے۔ وخت ویلے دے ݙڈھپ تے سماجی وانج دے باوجود وِی سرائیکی زبان اُنہاں خوش نصیب زباناں وِچ شمار تھیندی ہے جیندی طاقت، زندگی، ثقافت، قومی وجود تے آزادی ہزاراں سالاں کنوں قائم تے دائم ہے تے قدیم زباناں دے اڄوکے سفر وِچ وِی اُنہاں دے مونڈھے نال مونڈھا رلا تے کھڑی اے۔ خاص طور تے شاعری دِی صنف وِچ سرائیکی زبان دِی ڈھائی ترے سو سالیں دِی تریخ وِچ جیڑھے تجربے تھئن اُنہاں دِی مثال اِیندیاں سینگھیاں ݙوجھیاں زباناں وِچ نئیں ملدی۔ ڈاکٹر نصراللہ خان ناصر آپݨی ہک پرکھ پرچول وِچ لکھدن جو ”سرائیکی زبان تے اوندے ادب دا آپݨا ہک مخصوص مزاج ہے۔ اِیں زبان دے شعری ادب تے اُوندیاں صنفاں دا وی ہک خاص زمینی مزاج ہے“۔ اساں وݙی دھج نال لکھ سڳدے ہئیں جو سرائیکی صنفاں مثنوی، کافی، سہ حرفی، گانمن، مرثیہ، ملود، منقبت، ڈوہڑا، غزل، نظم، قطعہ تے عشقیہ داستان دا آپݨا ہک نویکلا رنگ تے ہک الگ مزاج ہے جیڑھا دھرتی نال ڳنڈھیا ہویا ہے تے ہر دور دے وِچ نشابر رہ ڳئے۔

مولوی لطف علی سرائیکی وسیب دِیاں کئی نسلاں نال ڳنڈھیا ہویا او عوامی شاعر ہے جیں پچھلے ڈھائی سو سالیں وِچ نہ صرف سرائیکی زبان کوں کوسی وا کنوں بچائی رکھیے، لگوݨا اُوندے ”سیفل نامہ“ دِی چھاپ ڈھائی ترے سو سالیں کنوں خود سرائیکی تے خطے دِیاں ݙوجھیاں سینگھیاں زباناں تے وِی صاف ݙسدی پئی ہے۔ اِینویں ہی سرائیکی زبان دے سلطان شاعر حضرت خواجہ غلام فرید سودھا ہر دور دے ہر سوجھواݨ شاعر دے کلام تے کہیں نہ کہیں شکل وِچ مولوی لطف علی دا رنگ موجود ہے۔ سرائیکی زبان تے ادب دی اڳونہی وِچ خان پور دا موہری پاترا ہے۔ خان پور دے ”تاج دار“ سئیں راز جتوئی دے خانوادے دا ساݙے اُتے لکھ احسان ہے جو اُوندے لعلیں سرائیکی دھرتی دِی سیاست، صحافت، ادب تے ثقافت سانگے کئی نسلاں دا اُدھار ہکی نسل وِچ چُکا چھوڑیے۔ راز جتوئی سئیں آپ جیندے ہَن تاں مردے دم توڑیں سرائیکی زبان دی اڳونہی تے سرائیکی قوم دِی ازادی سانگے ہک ہک پل اُشناکی تے سُڄاکی دے ݙیوے ٻالی رکھیونے تے جݙاں دا اُنہاں دا وصال تھئے، اُنہاں دے لکھیݨے ٻال سئیں مجاہد جتوئی وِی آپݨی حیاتی آندیاں سرائیکی نسلاں کوں سانبھ ݙتی ہے۔ مجاہد جتوئی سکھنڑا ہک ناں نئیں، ہک ادارہ اے جیڑھا ݙینہہ رات سرائیکی زبان تے ادب دی اڳونہی سانگے خود کوں وقف کیتی کھڑے۔ ایہ سرائیکی زبان تے اُوندے سوہݨے سوجھواݨیں دا کمال ہے جو اُنہاں نیں ہک اینجھی قومی زبان کوں آپݨے کم کار نال ہتھیکڑا کر چھوڑیے جیڑھی ݙاڈھے دے ݙڈھپ دے خلاف ہمیشاں ݙوں دھاری تلوار اتے وسیب زادیاں سانگے نِت آس اُمید دا ٻلدا ݙیوا رہ ڳئی ہے۔ سئیں مجاہد جتوئی دا ناں اِنہاں سوجھواݨاں دِی گنڑتری وِچ شروع دے نانویں وِچ کتھاہیں ناں کتھاہیں جلی حروف وِچ لکھیا کھڑا ہوسی۔

243 سال بعد کہیں کلاسیکل تصنیف دے درجناں چھپیل اݨ چھپیل نسخیاں دِی پرکھ پرچول کر تے، کلام تے صاحب کلام دِی شاہ رڳ تے ٻہہ تے اُوندا سر منہ کڈھݨ، سلیس اردو وِچ ترجمہ کرݨ تے اُونکوں نویں رنگ روپ نال سجھا سنوار تے خلقت تئیں پڄاوݨ کوئی سوکھا کم ناں ہا، ایہ ہک وݙے ادارے دا کم ہا جیڑھا اللہ دا شکر ہے، سئیں مجاہد جتوئی کلہے سر کر گزرین۔ اُنہاں کوں ایہ وِی داد ݙیوݨی پوندی ہے جو اُنہاں نیں ”سیفل نامہ“ دِی پرکھ پرچول روایتی تے فرسودہ طریقیاں کنوں ہٹ تے تحقیق دے اڄوکے اصولاں تے کیتی ہے۔ ”سیفل نامہ“ ہک قصہ، ہک کہاݨی یا عشق محبت دِی کوئی شعری داستان نئیں، لگوݨا ہک اینجھا جہان اے جیندے وِچ کئی خطیاں، کئی زباناں، کئی قوماں، کئی صحراواں، کئی دریاواں، کئی راجواڑیاں، کئی تہذیباں تے کئی وسبیاں دِی وسوں دے زندہ ادب تے ثقافت دا جمل جہان اباد ہے۔ مولوی لطف علی دا کمال ایہ ہے جو اُنہاں وسیب دِی ہک وستی دے ہک استانے وِچ ٻہہ تے سارے جڳ دِی کہاݨی ہک تصنیف دے وِچ کٹھی کر ݙتی اے تے مجاہد جتوئی دا کمال ایہ ہے جو اُنہاں سرائیکی دے لگ بھگ ڈھائی سو سال قدیم نسخے کوں اڄ دِی تازہ تصویر بݨا تے پیش کر ݙتے۔ مولوی لطف علی بہاول پوری تے اُنہاں دا ”سیفل نامہ“ ہروں بھروں سرائیکی دھرتی، زبان، ادب تے ثقافت دِی او جیندیاں جاڳدیاں تصویراں ہِن جیڑھیاں ساݙی زبان دِی قدامت دِیاں اکھیں ݙٹھیاں دلیلاں ہِن جیندے رستے تے پچھلے پیریں ٹُردیاں ہویاں اساں آپݨی روہی دے ست ہزار سال پراݨے ٹھیڑھ گنویری آلا وِچ آپݨی گمشدہ زندگی دِی پٹ پھرول کر سڳسوں تے دنیاں کوں ݙس سڳسوں جو اساں امر ہاسے تے اڄ وِی امر ہئیں۔ اساں سئیں مجاہد جتوئی دِی آدر وِچ سر نوائی کھڑے ہئیں جو اُنہاں دِی اِیں تریخی آہر ’’سیفل نامہ بالتحقیق‘‘ دِے تتے ساݙی زبان سرائیکی کوں زباناں دے جہان وِچ سر چاتے جیوݨ دی اُمک مل گئی اے۔

(لکھت کوں سرائیکی اضافتاں دا ویس وٹاون تے

مرشد غیور بخاری دا لکھ لکھ تھورا)