سرائیکی انٹیلیجینشیا || ذلفی

کہیں وی تہذیب کوں جانچݨ دے ویسے تاں بہوں سارے پُکھ ہوندن پر انہاں وچوں ہیک اہم پُکھ تہاڈی اجتماعی دانش ہوندی حے۔ اجتماعی دانش کوں ودھاوݨ سانگے کہیں وی وسوں دی انٹیلیجینشیا دا بہوں اہم کردار ہوندے۔ دانش یا عقلمندی وقت دے نال نال وٹیندے واقعات تے حالات دے مطابق فیصلہ کرݨ دی کلا دا ناں حے۔ اج دا وزڈم لازمی نئیں کل دا وی وزڈم ہووے۔ انسانی تہذیب دے ارتقا کوں ڈیکھوں تاں ہیک چیز بہوں نشابر نظر آندی حے تے او چیز صحیح وقت تیں دانش دا استعمال کریندیں ہوئیں صحیح فیصلہ حے ۔ مثلا کہیں زمانے انسان غاریں اچ راہندا ہا تے کُجھ سیاݨے فیصلہ کیتا جو غاریں کولو نکل کے کُجھ گھر بݨائے ونجݨ تے نال ہی شکار کولو نکل کے رڑھ واہی کیتی ونجیجے۔۔ایویں وقت دے نال نال سماجی یونٹ وی وٹیندے رہ گئے۔۔! خاندان کولو قبیلہ، قبیلے کولو ملٹی کلچرل سماج، ملٹی کلچرل سماج کولو قوم ، قوم کولو ریاست ، ریاست کولو گلوبلائزیشن تے گلوبلائزیشن کولو ڈوجھیں سیاریں تیں زندگی وساوݨ دا آہر۔۔اے ارتقا دا سفر جاری حے تھی سگدے آوݨ آلے وقت اچ انسان کہیں ٻائے سیارے دی ڈوجھی مخلوق نال رل کے ہیک نواں سماجی یونٹ ونج بݨاوے۔۔! ایندے متوازی معاشی نظام وی چلدا رہ گئے جیویں شکار، ول زراعت، ول صنعت و حرفت تے ول کمپنیاں۔۔! ایں سارے عمل اچوں گورننس دی لوڑھ وی رہ گئی حے تے او وی وقت دے نال نال اپݨیاں شکلاں وٹیندا رہ گئے، گھر دے سربراہ کولو گھن کے قبیلے دے سربراہ تئیں ، قبیلے دے سربراہ کولو گھن کے ریاست دے سربراہ تئیں کہیں کہیں نہ کہیں نظام دی لوڑھ رہ گئی حے تے اے وی وقت دے نال نال وٹیندا رہ گئے۔۔ہر وقت دے تقاضے مطابق نظام وٹیندے رہ گئئن۔۔مذہبی آٹوکریسی کولو گھن کے بادشاہت ، آمریت، کالونیلزم، کمیونزم، جمہوریت تے فلاحی ریاست تک اے سب کجھ چلدا رہ ڳئے تے چلدا پائے۔ انہاں سارے پراسس اچوں او قوم یا او خطہ بچ گئے جئیں وقت تیں اپݨی دانش دا استعمال کریندیں ہوئیں تبدیلی کوں نہ صرف جذب کرݨ دی صلاحیت کوں ودھائے بلکہ ہیک نواں نقطہ نظر لاگو وی کیتے۔۔! ایں سارے پس منظر ڈسݨ دا مطلب اے حے جو سروائیول واسطے دانش تے حکمت عملی دا ہووݨ بہوں ضروری ہوندے۔۔

ہݨ آ ویندے ہیں اساں سرائیکی خطے اچ راہوݨ آلے لوکاں دے دانشوراں دی سوچ تے دانش تیں ۔۔میڈا خیال حے جو اساں اجوکے وقت دے تقاضے یا علم کولوں بہوں نا واقف تے بے عملی دا شکار ہیں۔ ساڈی اجتماعی دانش کولو گھن کے انفرادی دانش تئیں کوئی قابل ذکر کارنامہ نئیں ملدا۔ اساں اجاں تئیں اپݨے کم دا تنقیدی جائزہ گھنݨ دی صلاحیت نئیں پیدا کر سگئے تے نہ ہی اساں اجوکی دنیا دے حالات و واقعات کوں سمجھݨ دا آہر کریندے پائے ہیں۔۔اجوکی دنیا معلومات تے ڈیٹے دی دنیا حے ۔ ڈیٹے تک رسائی، معلومات دا استعمال، اوں ڈیٹے تے معلومات کوں اپݨے حق اچ استعمال کرݨ دی کلا دے میکنزم دی جانچ پڑتال تے ول اوکوں سیاست اچ ورتݨ دا ہُنر نہ ہووݨ دے برابر حے۔ ساڈی وسوں اچ اجاں تک غیر سائنسی اپروچ ، روایتی طرز عمل تے انتہائی گھسے پٹے علم کوں ورتݨ دا رواج عام تام حے۔ ۔بطور سرائیکی ساڈی وڈی کولو وڈی پراڈکٹ اج وی شاعری حے، کجھ قصے ہن، تے کجھ فضول جیہاں لکھتاں ہن۔

ساڈے دانشور اپݨی شاعری کوں ہی ہیک بہوں وڈا دان تے الہام سمجھیندن ۔ او شاعری دیاں وڈیاں وڈیاں کتاباں لکھ کے اے سمجھدن جو اُنہاں کوئی بہوں وڈا تیر مار ڈتے تے ایندے نتیجے اچ وسوں اُنہاں دی قرض دار حے۔ ول او چاہندن جو وسوں ایں قرضہ چُکاوے، اونہاں دا بے انتہا آدُر کر کے، اُنہاں کوں بھگوان من کے تے اُنہاں نال ہر ویلھے سہمت تھی کے۔۔!!!

اینجھی روایتی سوچ دا ہیک لازمی نتیجہ اے ہوندے جو انسان سچ مُچ انفرادی نرگسیت دا شکار تھی ویندے۔۔او نرگسیت کوں قائم رکھݨ سانگے او ہیک بئی سٹیریئو ٹائپ (Dual Personality) اپݨے اندر جنم ڈیندے۔۔جیڑھی اوندے ” دان” یعنی پراڈکٹ دے نتیجے اچ پیدا تھیوݨ آلی ” میں” کوں کَور کرݨ دا کم ڈیوے۔۔! ایں کشمکش اچ او کہیں اینجھے کلٹ دا حصہ بݨݨ دا فیصلہ کریندا جیرھا ” میں نا ہی سب تو” دا ” دان ” ونڈیندے رہ گئے ہوون۔ ہیک پاسو او اختلاف کوں توہین سمجھسن تے ڈوجھی پاسوں ” میں” کوں نکارݨ دا درس ڈیسن۔ کیموفلاج دی ایں جنگ اچ او اپݨے رنگے کہیں ڈوجھے شخص کوں پسند نہ کریسن تہوں تُساں ڈیکھسو سارے وڈے شاعر ہیک ڈوجھے کولو جیلسی محسوس کریسن تے ہر شاعر دی کوشش ہوسی جو او اپݨا کلٹ بݨا کے زیادہ کولو زیادہ لوکیں دی توجہ اپݨی طرف کرے۔

ساڈی سوسائٹی زیادہ سائینٹیفک نہ ہووݨ پاروں اجاں وی جذباتیت، روحانیت، دیو مالیت تے ہیروازم تیں زیادہ یقین رکھدی حے تے ایں پاروں شاعری اچ ورتئے گئے روایتی پن کوں پسند کریندی حے تے شاعریں کوں سُݨدی وی حے تے کُجھ وڈے شاعریں کوں اپݨا ہیرو وی سمجھدی حے۔۔! ایں پاروں جڈاں وی شاعری دے بارے کوئی تنقیدی جائزہ گھنیجے تاں ہیک سخت جزباتی ری ایکشن دا سامݨا وی تھیندے۔۔! شاعری کوئی بُری چیز نئیں بلکہ شاعری کلچر دا بہوں نشابر حصہ حے پر شاعری سب کُجھ نئیں ہوندی ایندے علاوہ وی بہوں کُجھ کرݨ ضروری ہوندے۔۔!

ایں پس منظر اچ سرائیکی تحریک کوں واقعی ہیک تحریک ڈیوݨ دا جیرھا طریقہ یا لائحہ عمل درکار ہووݨا چاہیدے اوکوں رواج ڈیوݨ بہوں آوکھ حے۔۔کیوں جو جیرھا بندہ سائینٹیفک اپروچ نال کم گھنݨ دی کوشد کریسی تے معروضی حالات کوں مد نظر رکھ کے کوئی عقلی بنیادیں تیں سوچیسی اوکوں یا تاں ایجنٹ آکھ ڈتا ویسی یا اوکوں اوندا کوئی ذاتی مقصد سمجھ کے نکار ڈتا ویسی۔۔ایں ٹائپ دی سوسائٹی اچ ریشینلٹی دی زیادہ اہمیت نئیں راہندی تے او نفرت یا محبت دے کہیں نہ کہیں ایکسٹریم سرے تیں رہ کے ہیک شدید کشمکش اچ مبتلا راہندی حے۔۔!

ایں صورتحال کوں نرگسیت پسند ٹولا بہوں زیادہ استعمال کریندے تے او اینجھے مُبلغ دا روپ دھار گھندے جیندا کم صرف اور صرف انساناں کوں راہ راست تے لاوݨ دا ہوندے۔۔ایندے نال اوندی دکان وی چلدی راہندی حے تے لوکیں دے جذبات دی وی چنگی عکاسی تھیندی رہ ویندی حے پر اے کم ہیک وقت دے بعد بہوں وڈی اجتماعی فرسٹریشن دا وی باعث بݨدے!

تڈاں ونج کے اندازہ تھیندے جو اساں کتنا اجتماعی پندھ کیتے۔۔