پاور دا پُتلی تماشہ|| ذلفی

سماجی انصاف دے نظرئے اچ ، اندرونی جبر ہیک اینجھا تصور حے جیندے اچ ہیک مظلوم گروہ اوندے خلاف نبرد آزما ظالم گروہ دے ورت ورتارے تے طریقے استعمال کرݨ شروع کر ڈیندے۔
عام طور تیں اے فنومنا اوں ویلھے تھیندے جڈاں ہیک گروہ ڈوجھے گروہ دے مقابلے اچ قدر دی عدم مساوات کوں سمجھݨ شروع کریندے تے خود وی اوں گروہ آلی کار بݨݨ چاہندے جیرھا طاقت ور تے سفاک ہوندے۔
پسماندہ گروہ دے لوک اپݨے گروپ دے بارے اچ وی جابرانہ نظریات دا پرچار کر سگدن جیرھے پسماندہ تے دقیانوسی قسم دے نظریات کوں سماجی سطح تیں نشابر کریندن۔
اندرونی جبر، انفرادی یا گروہی سطح تیں جڈاں ظاہر تھیندے تاں ول ایندے نتیجے اچ تنازعات تے امتیازی سلوک دے روئے اُتم ظاہر تھیندن۔۔
مثلاً اجوکی سرائیکی وسوں دی سرائیکی تحریک نال جُڑی سنڳت دے رویہ جاتی سوچ دی پرچول کروں تاں ساکوں جیرھی شکل بݨدی ڈسدی حے او اصل اچ اوں بحران دی غماض حے جیرھا کئی صدیں کولو ہیݨیں تے بے وس قومیں نال جُڑیا ہویا حے۔
مثال سانگے تہاکوں ہیک ذاتی مشاہدہ بیان کرینداں۔ دریائے سندھ تیں راہوݨ آلے کیہل جیرھے ایں وسوں دے بہوں پُراݨے راہوݨ آلے ہن او کئی صدیں کولو دریا نال وابستہ وسائل کوں استعمال کریندے آندن تے اُنہاں دا گُزر بسر دریا تیں ہی منحصر حے۔ جڈاں دریا آزاد ہوندا ہا تے ریاست دے منظم بندوبست اچ کائینا ہائی تڈاں اے لوک بہوں خوشحال ہوندے ہن۔ ول دریا تیں ریاست تے مقامی زمینداریں دا قبضہ تھیا تے اے اپݨے وسائل کولو محروم تھی کے بہوں غریب تھی گئے۔ آزادی کھسیج گئی تے سماجی انصاف نا پید تھی گیا تاں انہاں دے روئے وی بدل گئے۔ اے چکھڑے تھی گئے تے اپݨے آپ نال یا اپݨی برادری/طبقے نال کاوڑ پال گھدی۔ ہیک ڈوجھے نال جھیڑا لاوݨ، بھڑݨ تے گالہیں مندے کڈھݨ انہاں دے معمول دا حصہ تھی ڳیا۔ میں ڈٹھا جو انہاں دیاں تریمتیں شام کوں آپت اچ روزانہ شدید جھیڑا لیندن تے ہیک ڈوجھے کوں شدید مندے گالہیں وی کڈھدن۔
میں ایندے اُتیں مزید ریسرچ کیتی انہاں نال گالھ کیتی تاں میکوں پتا لگا جو اے انہیں دا ہیک قسم دا کتھارسز حے اگر اے ایویں نہ کرن تاں انہاں کوں نندر وی نئیں آندی۔ میں مزید ایندی پرچ پرچول کیتی تے میکوں پتا لگا جو انہاں دے چیتے اچ وسائل تیں قبضہ، انہاں دی آزادی دا کھسیجݨ، لائف سٹائل دا تبدیل تھی ونجݨ، سماجی جبر دا ودھ ونجݨ تے ڈاڈھی ریاست دے ہتھوں شدید استحصال تھیوݨ دا ڈکھ چیتے اچ گھر کر گئے جیندی وجہ کولو اے اپݨی بے وسی کوں اپݨے طبقے تیں غصہ کڈھ کے تھوڑا جیہاں تھتھرام اچ آ ویندن۔
اے لوک تعداد اچ کم ہن انہاں دا کمیونیکیشن دے ذرائع وی گھٹ ہن تے اے نصاب تے اجوکی سیاست دے پاور ٹولز دے استعمال کولو وی نا واقف ہن جیندی وجہ کولو انہاں دا جھیڑا زیادہ دیر تک نئیں جلدا تے اے ہیک ادھ ڈیہنہ دے بعد ول ہیکو جیہیں تھی بہندن۔
پر ساڈے لوکاں دا قضیہ اتھاں ہیک بائے رنگ اچ ظاہر تھیندے۔۔اساں سرائیکیں دا جھیڑا اپݨے ہیݨپ تے ریاستی جبر دی ہیک شکل ضرور حے پر اے ایندے علاوہ وی حے جیرھا مستقل بنیاداں تیں ودھ وی سگدے تے سرائیکی تحریک نال جُڑی عوام کوں مستقل بنیادیں تیں سپلٹ یا تقسیم وی کر سگدے۔۔
کیوں جو سرائیکی شناخت دا مسئلہ بہوں حد تئیں واضح تھی گئے ، کمیونیکیشن ذرائع وٹیجݨ نال سرائیکی شناخت دا پیغام وستی وستی تک پُجے تے لوکاں اپݨے آپ کوں سرائیکی اکھواوݨ دا شعوری فیصلہ کر گھدے جیندا نتیجہ ساکوں حالیہ مردم شُماری اچ وی ڈسدے جتھاں سرائیکی تے پنجابی دے خانے اچ بہوں وڈا فرق نشابر تھائے۔۔اچھا گالھ اے تک تاں پُج گئی پر شناخت کولو اگاں آلا کم کیویں تھیسی تے کون کریسی؟ جڈاں اے سوال سوسائٹی تے سرائیکی انٹیلیجینشیا دے سامݨے کھڑا تھیا تاں ایں سوال دے نتیجے اچ ہیک بہوں وڈی رِفٹ یا تنازعہ وی کھڑا تھیا جیرھا بالکل فطری حے کیوں جو سیاسی ارتقا دے عمل اچ ایں قسم دیاں مشکلات ہر ہیݨی تے ( Oppressed) قوم بُھگتی حے۔
سرائیکی تحریک دا ہیٹھلی سطح تیں منظم نہ ہووݨ ، سیاسی تنظیمیں دا مضبوط نہ ہووݨ، نظریاتی طور تیں کلئیر نہ ہووݨ تے کہیں مرکزی ڈھانچے دا وجود نہ ہووݨ پاروں ہیک سیاسی خلا پیدا تھائے جیکوں سرائیکی وسوں اچ موجود چنندہ لوکیں اپݨی ذاتی صلاحیت ، لیگیسی تے شخصیت پاروں پُر کرݨ دی کوشت کیتی تے اوندا اثر اے نکھتا جو او سوسائٹی دے وچ مختلف رجحانات دے گروہاں کوں اٹریکٹ کیتا تاں لوک انہاں شخصیتاں دے ارد گرد جذباتی وابستگی پاروں جُڑ ڳئے۔ مثلا اگر سوسائٹی دے کہیں گروہ کوں شاعری پسند ہائی تاں او شاعر کوں اپݨا گُرو سمجھݨ لڳ گئے، کہیں کوں پاور پسند ہائی تاں او اسٹیبشلشمنٹ نال جُڑے سرائیکی اگواݨاں دے کٹھے جُڑ ڳئے، کہیں کوں جھیڑا پسند ہا تاں او جھیڑے آلے گروپ اچ شامل تھی گئے ۔ اگر کوئی تھوڑے ٻاڑے ریشنلسٹ ہن تاں او انہاں دے گرد جمع تھی گئے جیرھے سیاست کوں اپݨی عقلی دلیل نال کرݨ دے قائل ہن۔
اتھاں ہیک اہم سوال اے وی اُبھردے جو ساڈی سوسائٹی دی ساخت کیرحے قسم دی حے، زیادہ تر لوک جذباتی ہن، مفاد پرست ہن ، صوفی ہن یا ریشنلسٹ ہن؟؟ سوسائٹی دی ایں تقسیم کوں مد نظر رکھ کے ڈیکھوں تاں ساکوں ایں تحریک کوں ( Evaluate ) کرݨ اچ مزید آسانی تھی ویندی حے.
ایں قسم دی سپلٹ دی وجہ کولو ” کلٹزم” دی سیاست کوں ودھارا ملیا تے شخصیت پرستی دا مسئلہ مزید ودھ گیا جیندی وجہ کولوں شخصی نرگسیت تے مُرشدیت تیزی نال پروان چڑھی اور سرائیکی تحریک دا رستہ چھوٹے چھوٹے پاڑیں اچ ونڈیج گیا۔ مختلف کَلٹ نال جُڑے لوک اپݨے اپݨے رستے کوں درست سمجھ کے اپݨے اپݨے پندھ کریندے رہ گئے تے اصل تحریک وقتی طور تیں کنفیوژن دا شکار تھی گئی۔ ول ساڈے اگواݨ اپݨی ذاتی پاور تے کلٹ کوں برقرار رکھݨ سانگے غیر مصحالتی سیاسی اصول کوں پکڑ کے خود غرضی تیں مبنی رویہ اختیار کر گھدا۔
ایں خود غرضی اچ فرسٹریشن ذات کولو گھن کے گروہ تک، گروہ کولو گھن کے سوسائٹی تک پُجی تاں سیاسی برداشت تے ڈائیلاگ دا عمل مزید ( Narrow) تھی ڳیا تے سیاست ڳالہیں مندیں تک آ گئی.
ہݨ سوال اے حے جو اے عمل ایویں راہسی یا اے کہیں مصالحتی پاسے ٹُرسی؟؟
میڈا خیال حے جہہ تک ” کلٹزم” ” مُرشدازم” تے ذاتی پاورازم دے ہتھوں مجبوریاں ختم نئیں تھیندیاں تے سماجی سطح تیں موجود گروہ اپݨے اپݨے لیڈراں کوں ہر قسم دی واہ جاری رکھسن اوہ تک پُتلی تماشے دا اے کھیڈ جاری راہسی۔
ڈوجھی صورت اے حے جو ایں تحریک دا تنقیدی جائزہ گھن کے اثر و رسوخ رکھݨ آلی قیادت کٹھی تھیوے تے جیرھے کامن پوائنٹ ہن انہاں تے حکمت عملی بݨا کے مشترکہ اعلامیہ جاری کرن تاں پاڑے گھٹ کولو گھٹ تھی سگدن نہ تاں جارج اورول دے ( Shooting an Elephant) دے گورے فوجی آلی کار عوام دی پُر زور فرمائش تیں ہاتھی کوں گولی مارݨی ہی پوسی۔ پاور دے پُتلی تماشے اچ کڈاہیں کڈاہیں ماہا کیریکٹر کوں وی پُتلی بݨناں پوندے۔۔