خواجہ فرید، رفعت عباس تے مقامیت دا نظریہ||وقاص بلوچ

اتھاں میں مٹھڑی نت جان بہ لب

او تاں خوش وسدا وچ ملک عربّ

واہ! سوہنا ڈھولنؕ یار سجن

واہ! سانول ہوت حجاز وطن

خواجہ سئیں لسانیات دا حوالہ ضرور ہے لیکن ساڈے مؤقف دا حوالہ نئیں تھی سگدا۔ اساں انہیں بھوئیں مخالف نظریے کوں معاف کر ڈیسوں کیوں جو اُڈاہیں شاید ایہا رمز مہاندری رمز ہئ۔ ایویں اردو وچ ڈاکٹر اقبال دا ملت دا تصور وی تقریباً ایویں رہ گئے۔ شاید ادب ایں مرشد مریدی دے تھیورم کنیں نہ نکل سگدا۔ سپیشو ٹیمپورل دی نسبت خواجہ سئیں مہاندرا شاعر رہ گئے۔

لیکن رفعت عباس زبان کوں نہ صرف ذخیرہ ڈتے نے بلکہ ہک مکمل نظریہ ڈتے۔

اساں رفعت عربیں دا بہوں آدر رکھدے ہیسے

ساڈے گوٹھ بزاروں اپنے گھوڑے واپس نیوِن

مقامیت دا نظریہ، سیاسی جبر دے خلاف مزاحمت دا نظریہ، ڈڈھپ تے استیصال دے خلاف پُچھ گچھ دا نظریہ، عامی دا نظریہ۔ رفعت دا پروٹیگنسٹ یا نیریٹر ہک عام جنؕا ہے نہ کہ کوئی حاکم، شہزادہ یا سردار ہے۔ رفعت سئیں دا مقام اج دی ابجیکٹیویٹی تیں پورا اتردے۔ جدید پوسٹ کولنئل لٹریچر وچ انہیں دا مقام ایڈورڈ سعید، فرانز فینن، ہومی کے بھابھا ، گائتری سپیوک کنیں کتھاؤں کم کینی بھل سائنٹیفیکلی رفعت سئیں انہیں کیں وی مہا جنؕا ہے۔ آونؕ والے مطالعات ایہ ثابت کریسن کہ رفعت بین الاقوامی آواز ہئ۔

میں ایم فل وچ پوسٹ کولونئل سٹڈیز وچ کہیں وی انگریزی لیکھک کنوں زیادہ رہنمائی رفعت عباس کنیں گیدھی ہے۔ مقالہ وی رفعت دی شاعری یا انٹرویو دی کتاب اتیں کرنؕ چاہندا ہامی (اڈاہیں لونؕ دا جیونؕ گھر شائع کینا تھیا ہا) کہ یونیورسٹی قدغن لا ڈتا ہا کہ جڈاں تک بئے لٹریچر دا انگریزی وچ ٹرانسلیشن نہ تھیا ہوسی تساں اوں لٹریچر تیں انگریزی لنگوئسٹکس اینڈ لٹریچر دا مقالہ نیوے لکھ سگدے۔ ایں واسطے اساں رفعت اتیں مقالہ لکھنؕ توں محروم تھئے ہاسے۔ ہنؕ رفعت دے ناول "لونؕ دا جیونؕ گھر” دا ڈسکورس انالسز خود کریسوں کڈاہیں۔