مقامی اکھ تے موسمیاتی پھیر ( متھالوجی)(2)|| ذلفی

ایں تحریر دے پہلے حصے اچ میں رغام تے مقامی موسمیاتی ٹرمنالوجی دا ذکر کیتے تے ایں سلسلے کوں مزید اگاں ٹُریندے ہیں۔ اج ٹرمنالوجی دے بعد مقامی متھالوجی دا ذکر کریندے ہیں کیوں جو متھالوجی مُتوں کہیں کلچر کوں سمجھݨ مُشکل ہوندے۔

مر کُھٹڑی ڈاڈی ڈسے ہا جو جڈاں مہینہ نہ وسے ہا تاں ول انہالے کوں تریمتین وستی دے بارہو کہیں درخت دے ہیٹھو بہہ کے سمی ڳاون ہا چا تے ول مینہہ ٹھک لگدا ہا۔

نانا میڈا آکھے ہا ساون اچ مینہ کوئی جی نہیں منگدا ۔نہ تساں منگیا کرو ۔ساوݨ آپ بھوئیں کیتے مینہ منگدے۔مطلب نیچر آپ مہربان حے تے او ہر کہیں دا دھیان رکھدی حے بس تُساں اوندے نال زیادہ چھیڑ چھاڑ نہ کرو۔۔

کالیاں شُپ تے رتیاں لال اندھاریاں آون ہا تے ساڈے وڈکے پریشان تھی ویندے ہن میڈی نانی آکھے ہا بیٹھی اے جیرھی اسمان تیں رتی ادھاری حے کتھائیں ایں کرہ زمین تیں کوئی نا حق قتل تھیا ہوسی تے اے اوندی رتوݨ اسمان تیں آ گئی حے۔نانی سیݨ کوں کیا پتا جو اجوکی دنیا اچ ہر منٹ اچ کتنا لوک نا حق مردن پر کوئی رتی ادھاری نئیں ول آئی۔ ایں متھ کولو ہیک سماجی رویے تے سوچ دا وی پتہ لگدے جو ساڈی وسوں اچ قتل دا تصور وی کائینا ہائی تے ساڈے چیتیں اچ رتی ادھاری ڈیکھ کے وی ڈُکھ جاڳ پوندا ہائی۔ اجوکے بال ارتغرل ٹائپ ڈرامے ڈیکھ کے کاٹھی دیاں تلواراں بݨا کے بندے مارݨ دی پریکٹس کریندن خاص کر کافر ، مسلمان دا ہیک استعماری تے کالونیل دور دا پیدا کردہ فنومنا اڳاں ودھیندن تے ساڈی ریاست ایں گالھ تیں خوش حے۔

اُک، پورب، ڈاندی کھلاوی، ٻاکر وال، عیسی گروہ، بغداد ، مینہہ دا نانیاں، کّکڑ دا ہُسݨ، کنڈے دے درخت دا ساوا یا سُکا ہووݨ، گری گُھلݨ بالیں دا آجڑی حبیب پنݨ، اے سارے موسم نال جُڑی متھالوجی حے۔

ساڈی وسوں اچ موسم دے حوالے نال بہوں زیادہ فوک نالج حے جیرھا میں سمجھیندا اجوکی سائنس دی دنیا ہالی ہݨ ودی ایکسپلور کریندی حے جیویں جو ہنجھی ہوندی ہئ اتھاں اُتم دامان اچ ۔ہنجھی کوں کڈاں کوئ سائنس آن اپڑسی ۔ہنجھی بکری دی ہڈی اچ فیوچر بشمول موسم ڈہدے ہن ۔

ہیک ٹرم جیندا میں اُتوں ذکر کیتے جیکوں ” ڈاندیں کِھلاوی ” دے ناں نال ورتیا ویندا ہائی۔ جڈاں جھڑ پچادھی دے لمی چُنڈ اچ کھمݨ مارے ہا تے جٹ شودے بہوں مونجھے تھیندے ہن ۔ وڈکے آکھن ہا ایں کھمݨ کوں ڈیکھ کے ڈاند وی کھلدے کھڑن جو ہݨݨن بارش آئی۔ ایں چُنڈ کوں ہل ٻال وی آکھیا ویندا ہائی۔ مطلب ایں چُنڈ اچ جھڑ دا کٹھا تھیوݨ چنڳا شگون نہ ہوندا ہائی تے ڃٹ مایوس تھی کے اپݨے کاشتکاری دے آوزار جیویں ہَلے حے اوکوں کاوڑ کولو ساڑ سٹیندے ہن کیوں جو ایڈو آلا جھڑ کُریہہ دی نشانی سمجھیا ویندا ہائی۔

موسم نال جُڑی ہیک بئی متھ اے ہوندی ہائی جو جڈاں ” کنڈے” دا وݨ جیٹھ ہاڑ اچ ساوا کچوچ تھی ونجے ہا تاں ڃٹ کوں پتا لڳ ویندا ہائی جو ایں سال بارش کائینا تھیسی۔ ایویں جیرھے سال ڈھیر ساریاں کویلیاں باہروں نکل آون ہا تے اتھوں دے لوکیں کوں پتا لگ ویندا ہائی جو ایں سال بارش ڈھیر تھیسی۔

ہیک بئی متھ اے ہوندی ہائی جڈاں ہاڑ مہینے دی سخت گرمی اچ کُکڑ چٹکے تیں ونڃ کے تتی بھاہ زمین تیں اُپٹھی تھی پووے ہا تے ول سمجھیا ویندا ہا جو اے بارش منگدی پائی حے اللہ سائیں اپݨی رحمت ضرور بھجیسی۔ ایں ٹرم کوں ” کُکڑ ہُسݨ” آکھیا ویندا ہائی۔

بارش منگݨ بارے ہیک بئی متھ بڑی دلچسپ تے چسولی ہوندی ہائی جیکوں اساں ” آجڑی حبیب” آہدے ہاسے ۔ ایندا ذکر اگلی لڑی اچ کریساں کیوں جو ایندے نال میڈیاں بہوں ساریاں ذاتی یاداں جُڑیا ہویاں ہن ۔۔ایندا ذکر ذرا تفصیل نال۔۔