امجد نذیر
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
نوبل انعام یافتہ ݙو ذ ہین و فطین شخصیات دے تذکرے کنوں پہلاں اے وضا حت کرݨ ضروری ہے جو حُسن اور ذہانت کہیں قوم، زبان یا ثقافت دی میراث نئیں ـ نہ ہی اِنیں دا کوئی آپسی مَنطقی یا حیاتیاتی جوڑ ہے، مثال دے طور تے کُجھ عرصہ پہلے میکوں کوئیٹہ (بلوچستان) دی ہزارا شعیہ قوم دے خلاف ماضی قریب تک ویہہ ورہیاں کنوں تھیوݨ آلی نسل کُش دہشت گردی تے تحقیق و تحریر دا موقع مِلئے،
ٻئے ڈھیر سارے درُست سیاسی، سماجی، مزہبی، عسکری اسباب دے نال کمیونٹی دے ڈھیر سارے افراد دا اے خیال وی ہئی جو ‘کیونکہ او بیّک وقت اِنتہائی ذہین و فطین اتیں بہادر قوم وی ہِن، ایں واسطے ڳوانڈی قوماں انہاں کُوں تلف کرݨ چاہندں تاکہ اہ آپݨی جاہ بݨا سڳِن’، اے دلیل سراسر غلط فہمی دا نتیجہ ہے، بلکہ بیماری اے، اتیں سچ اے ہے جو ایں بیماری دا تھوڑا تھوڑا شکار پاکستان دیاں ساریاں قوماں ہن[1]،
گوری کالی، پیلی، گَندمی ہر قوم اِچ عقل دی طبعی ونڈ برابر ہے، بَس موّافق ماحول اتیں اتفاقات دا تال میل بعض اوقات بعض لوگیں کیتے بعض رَستے سِترچُھڑیندے، آخر کامیابی اُنہاں دا منہ چُم گِھندی اے، البتہ ایں امکان کُوں رَد نئین کیتا ونڄ سڳدا کہ آپݨی مہاندری ہستیاں، آہݨے نابغاں دی ڳول پرچول، پرچارک، اتیں نوجوان نسل کیتے اُنہاں دا تعارف مُہیج ثابت تھی سڳدے،
عقلیت دے نویں رستے ݙِ کھا سڳدے اتیں قومیں دی ترقی دا باعث بݨ سڳدےـ البتہ پاکستان جَہیں ریاستی مذہبی جبریت اچ مبتلاء، مُتعصب، تنگ نظر، مصنوعی ومُستعار ہیروزدے متلاشی[2]ملک اچ کݙانہہ کݙانہہ ایہوجہیں شخصیا ت کو تل وطنی قومیّتی اَکھ نال ڈیکھݨ وی ضروری بݨ ویندے کیونکہ جناں عبقری ہستیاں کوں ریاست آپݨے اندھیپے نال ٹھکرا چھوڑئیے نویں نسلیں کوں انہاں دا پتہ سُدھ ہووے تاکی او آپݨی راہ دا چندر سوجھلا آپ جاݨن:
پہلی پیڑھی تے ہک ایہو جہیں ہستی ہے جَیں ‘ڈی این اے’ تے ‘آر این اے’ کوں ڈی کوڈیفائی کرکے کیمیائی حیاتیات دی دنیاء اچ نواں در کھولیے، اوندا ناں یقینا” ٻہوں گَھٹ لوکیں سݨیا تے پڑھیا ہو سی، جناب اے صیب ضلع ملتان دی نواحی وستی رائے پوروچ ٩ جنوری ١٩٢٢[3]کوں ہک پٹواری دے گھر ڄمیے ہَن،
اُنہاں دا ناں "ہرگوبند کھورانہ” ہئی، بھلے مانس ‘شِری گَنپت رائے کھورانہ’ تے ‘کرشنا دیوی’ ہرگوبند کھورانہ دے ماتا پتا ہَن، ہرگوبَند انہیں دا پنجواں ٻال ہئی ـ ویہویں صدی دے ݙوجھے تریجھے عشرے اچ رائے پور صرف ١٠٠ لوکیں دی ہک ننڈھی وستی ہئی ، غربت دے باوجود کرشنا اتیں گَنپت ٻالیں کوں پڑھایا لکھایا،
آپݨی تعلیم دے پہلے پنج سال ہرگوبندی رائے پور دی ہک چھدری نِم دی چھاں تلے ٻہہ مقامی اُستاد کولوں پڑھیے، پرائمری تعلیم دے بعد ثانوی تعلیم دی خاطر اوں ملتان دے
اینگلو اورئینٹل ڈی، اے، وی سکول (ملتان) داخلہ گِھن گِھدا ـ
اے ڳال دلچسمی کنوں خالی نئیں کہ او سنگئیں ساتھئیں وانگوں گُلی ݙنڈا، چِدے، پِٹھوگرام، فٹ بال، ہاکی وغیرہ وی کھیݙدا ہئی پرَ آپݨی تعلیم دو ودھیک توّجہ ݙیندا ہئی۔ درج بالا سکول کولوں میٹرک کرݨ دے بعد اُوں پنجاب یونیورسٹی توں ١٩٤٣ وچ بی ایس سی وَل ١٩٤٥ وچ بیالوجی اچ ایم اے کیتا،
جتھوں ہک بہترین طالب علم ہووݨ دے کارݨ حکومتِ پنجاب (متحدہ ہندوستان) اوکوں پی ایچ ڈی کرݨ واسطے انگلستان دا فیلوشپ ایوارڈ ݙے ڈِتا، ہرگوبند لیوّرپُول یونیورسٹی کنوں صرف ٣ (ترائے) سالیں دے اندر بائیو کیمسٹری وچ پی ایچ ڈی کر گھدی،
تقریبا” ݙو سال زیورچ انسٹیٹیوٹ آف ٹیکنالوجی (سوئٹزرلینڈ) اچ ‘پروفیسر ولادمیرپریلاگ’ نال پوسٹ ڈاک فیلوشپ کریندا رہ ڳیا، جَیندے زیر اثر اوانسانی جسم دے تعمیری اجزاٖء یعنی کروموسومز تے جینیات وچ دے پُراسرار گھمبیرتا کوں سمجھݨ لڳ پیاـ
الیگزنڈر ٹاڈ یونیورسٹی (برطانیہ) دی لیبارٹری ریسرچ آفر قبول کرݨ کنوں پہلے تھوڑے عرصے واسطے او آپݨے گھر رائے پور (ملتان) واپس آیا، لہور وی چکر لایئوس مگر تِکھیں واپس پِھر ڳیا،
بعد اچ تقریبا” اَٹھ سال کولمبیا ریسرچ کونسل (کینیڈا) کم کیتُس تے ١٩٦٠ دے قریب او وسکانسین یونیورسٹی امریکہ اچ پروفیسر بݨ ڳیا، اتین ول مستقل امریکہ دا شہری بݨ ڳیا، وسکانسن کنوں ١٩٧٠ اچ او ‘میسا چُوسٹس انسٹیوٹ آف ٹیکنالوجی’ دا بیالوجی و کیمسٹری ڈیپارٹمنٹ دا سربراہ بݨ کے لڳا ڳیا،
اوکوں ١٦٨ اچ جینیاتی کوڈ اتیں پروٹین سنتھیسز دا فنکشن دریافت کرݨ پاروں ڈو ٻئے پرفیسراں سمیت نوبل انعام ݙتا گیا، نال ای نال اوں سنتھیٹک برین ٹشوُ وی ایجاد کیتے، جیڑے باقی افادے توں علاوہ ذہنی طور تے معذور افراد دے متاٗثرہ ٹشو کوں ریپلیس کرکے اوکوں نارمل فرد بݨا ݙیندن، ٩ نومبر٢٠١١ اچ ہرگوبند کھورانہ آپݨے طویل مصروف کیرئیر دے بعد امریکہ اچ انتقال کر ڳئے[i]ـ
اساݙی کم ظرفی اتیں کم علمی اے ہے جو پاکستان اُوکوں کݙاہیں نہ اپݨایا، نہ دعوت ݙتی، حالانکہ او تل وطنی، سرائیکی، ملتانی اتیں پاکستانی ہئی، ہندوستاں اوکوں پدم بھوشن ایوارݙ ݙتا، پاکستان کوں وی اوکوں ستارہٗ امتیاز اتین اعزازی شہریت ݙیوݨیں چاہیدے ہئی تاکہ او ساݙا بالاں کیتے مشعلِ راہ بݨے اتیں طالب علم اُوندیاں ریساں کرِن۔
"میں ہک نظری طبعیات دان ہاں۔ اساݙی کوشش اے جو کائنات دے مادی اجرام واجسام دے پیچیدہ نظام کُوں سادہ ترین، مختصراصوُلاں دے تحت سمجھیا ونڄے اتیں اے انقلابی طبعی ریاضیاتی فکردے بغیر مُمکن ںئیں۔ ایہو کشٹ آئن سٹائن وی کریندا رہ ڳیا ہا”
او آہدا ہئی "جو تخلیقی تصورات اَسمانی بجلی آلیکار میݙے دماغ اچ لشکارے مریندن” اے جُملے سرائیکی وسیب دے ہک ایہو جہیں مہان سائینسدان دے ہِن جیکوں ڄاݨ کے
وی اَساں نئیں ڄاݨدے، ایندے کنوں وݙا اُوپرپ تے جہالت کیا ہوسی؟
٢٩ جنوری ١٩٢٦ اچ جھنگ شہر دے ہک پرائمری سکول ماسٹرچوھدری محمد حسین تیں حاجرہ دے ݙو کمریاں دے چھوٹے جہیں گھراچ پہلا ٻال ڄمیّا جیندا ناں اونیں محمد عبد١لسلام رکھیا، ماسٹر صاحب ݙسیندے ہَن جو سلام دی پیدائش توں پہلے اوں خاب ݙٹھا جوآوݨ آلا ٻال علم وعقل دا دَھنی ہوسی، چوہدری صیب کوں اللہ چھی (٦) ٻئے پُتر ݙتے پر سلام جِہاں کوئی نہ تھیا ۔[ii]
سلام کوں ذّری طبعیات دے دائرے اِچ کمزوراتیں برقناطیسی قوتیں دا سمبندھ دریافت کرݨ تیں ١٩٧٩ اِچ نوبل پرائز ݙتا ڳیا۔ واضح راہوے جوایندے نظریاتی اِطلاق نال کائنات دی مُنڈھ بُنیاد دا پتہ لایا ونڄ سڳدے۔ ایٹم ہِیں قوت دے سبب دائروی زاویے اندر سُنگڑیے کھڑِن،
ایں قوت کُوں ازاد کرکے ڈھیر سارا مکینیکل کَم گِھدا ونڄ سڳدے۔ انہیں دے اندر مخفی توانائی دی وجہ نال ای ساݙا سورج شعلہ جَوالہ راہندے، دراصل سٹینڈرڈ ذّری طبعیات دی بنیاد رکھݨ، ‘جیڑی اجزائے قدرت دا مطالعہ کریندی اے’ عبدالسلام ہی دا کارنامہ ہے ۔ ۔ [iii]
سلام یاد کریندے جو پہلی واری جب اُنہاں دی کلاس کُوں جھنگ دے استاد کشش ثقل بارے پڑھایا تے آکھیُس ‘ایندے بارے اساں ٻہوں سݨیے، اے عام جَہیں شئے ہے، ایکوں چھوڑو’، وّل او بجلی دے موضوع تے آیا تیں آکھݨ لڳا اْ”بجلی ہِک قوت ہے مگر اے لہور شہر راہندی اے،
اتھاں کائینی ہوندی” ۔ جوہری توانائی بارے اُستاد دا خیال ہئی جو "اے وی ہِک قوت ہے پراے صرف یُورپی مُلکاں اچ وسدی اے” ۔[iv]١٩٤٠ اچ میٹرک لیول تے سلام
صاحب جھنگ دی تاریخ اچ سب کنوں ودھ نمبر گِھدے ہَن، ایف ایس سی، بی ایس سی تیں ایم ایس سی پنجاب یونیورسٹی توں اعلٰی سکورز نال پاس کیتی، آپݨی اہلّیت دے بل ۔۔بوُتے تے ١٩٤٦ اچ پنجاب حکومت اُوکوں کیمرج دا سکالرشپ ݙِتا جِتھاں اوں صرف ٣ سالاں اچ تھیوریٹیکل فزکس اچ پی ایچ ڈی کر گِھدی
١٩٥١ تا ١٩٥٣او گورنمنٹ کالج (لہور) اچ فزکس پڑھیندا رہ ڳیاـ اے او دَورہئی جِیں ویلے جماعتِ اسلامی احمدئیں دے خلاف فساد مچئی کھڑی ہئی ـ
خطرہ بھانپ، پروفیسر صیب دل تے پتھررکھ، برطانیہ واپس ٹُرُ ڳئے ـ ١٩٥٧ اِچ اُنہاں ہک مقالے دے ذریعیےکوانٹم مکینکس دے منیّے پَرمنّیے پرنسپل اف پیریٹی (جوہری ذرات دے فنکشن) کُوں چیلنج کیتا، یعنی اوندے خیال اِچ پَیریٹی پرنسپل دی خلاف ورزی ممکن ہے،
رائے واسطےاوں نوبل انعام یافتہ طبعیات دان وولفگینگ پاولی کوں اپݨا مقالہ بھیڄوایا۔ "سلام کوں میݙا سلام ݙیو، اوکُوں آکھو جو آپݨا وقت کہیں چنڳے کم اِچ صرف کرے” پاولی جواب ݙتا "اڳلے ہک ݙُو سالاں اچ ݙُو چینی ریاضی داناں ہیِں تصور کُوں ریاضیاتی مساواتاں نال ثابت کرکے نوبل انعام جیت گھدا ،
یعنی اَگر وولفگینگ پاؤلی سلام دی حوصلہ شِکنی ناں کریندا تے بعید کوئنین جو اوبرقناطیسی قوت دا راز کھولݨ کنوں پہلے وی ہک نوبل انعام حقدار بݨ ونڄے ہا ـ چند سالاں
بعد وُلفگینگ پاؤلی آپݨی غلطی تے سلام کنوں باقائدہ معافی منگی ہئی، پر ہُݨ کیا تھی سڳدا ہئی۔
اُوندا دماغ مُنتشرومُنظم خیالات دی پوتھی ہئی، اوہ ݙینہہ اچ پندرہ پندرہ گھنٹے سوچیندا تے کَم کریندا ہئی، کَہیں کَہیں ویلے اوندے کولیگ پُچھدے ہن جو ایتلا خیالات او کتھوں انیندے تے او ‘اسمان دو اِشارہ کر کے آہدا ہئی جو اے سب اُوندی عطا ہے[v]‘یعنی "آتے ہیں غیب سے یہ مضامیں خیال میں” کہیں وی جاہ تے اوکوں کوئی وی خیال آونڄے ہا،
کوئی وی کاغذ پُرزہ اوندے ہتھ وچ لڳے ہا او خیال اوندے تے نوٹ کر گِھندا ہا، ہک واری ملکہ برطانیہ اوکوں بکنگھم پیلیس ڈِنرپارٹی ݙتی، خاتمے دے اَدھ گھنٹے دے بعد اُوں ولا محل دی گھنٹی ماری، مُلازم آیا تیں ٻاہروعبدالسلام کھڑیا ہئی آکھیس” میں نیپکن تے کُجھ نوٹس لکھیے ہَن، اوہوُتاں میکوں چاء ݙیو ہا”
١٩٧٠ اچ بھٹو صیب سلام کوں آپݨا سائینسی مُشیر بݨنن دی درخواست کیتی، سلام کوں اپݨے مُلخ تیں وسیب نال بہوں پیارہئی، او فورا” اے پیشکش قبول کر گِھدی، پاکستان دے موجودہ سائینسی شعبہ جاتی ڈھانچے دی بُنیاد پروفیسرسلام رکھی ہئی ۔
کراچی نیوکلئیر پاور پلانٹ (کانوپ) اتیں سپارکو دا تَل مُنڈھ وی ہُوں ٻدھیا ہئی ـ جوہری توانائی دے پُرامن استعمال بارے وی پروفیسر صاحب مُلک تے مُلک توں ٻاہرعزت آور کم کیتا ہائی ـ
حالی اے سلسلہ جاری ہئی کہ عمومی سیکُولر شہرت رکھݨ آلے بھٹو صاحب ھِک سال پہلے بݨن آلے نیم اسلامی آئین اِچ ١٩٧٤ دی ݙُوجھی ترمیم کرکے احمدیہ کمیونٹی کوں غیر مُسلم قرار ݙے ݙتا[4]، پروفیسر صاحب مایوس تھی،
بھٹو صاحب دے ناں استفٰی لکھیا جو ‘ہݨ حکومت نال میڈی وابستگی تہاݙے واسطے پریشانی دا باعث بݨسی، لہٰذا میکُوں اجاز ت ݙتی ونڄے’ غرض پروفیسر ایتھوں ٹرُ ڳیا، پَر ترئے چار سال دے اندر طبعیات دی دنیا اچ آپݨی نویں دریافت نال بھونچال کھڑا کرکے سائینس دا سب کنوں وݙا نوبل انعام گِھن گِھدوسی ۔
اے وی پڑھو:
چِتکَبرا ( نَنڈھی کتھا )۔۔۔امجد نذیر
گاندھی جی اتیں ٹیگور دا فکری موازنہ ۔۔۔امجد نذیر
گامݨ ماشکی (لُنڈی کتھا) ۔۔۔امجد نذیر
سرائیکی وسیع تر ایکے اتیں ڈائنامکس دی اڄوکی بحث ۔۔۔امجد نذیر
پروفیسر ہک دردِ دل رکھݨ آلا، وطن وسیب تیں آپݨی شناخت، تعلقات نال پیار کرݨ آلا آدمی ہائی، اُوندا پُترآہدے جو ‘بابا یومیہ ریڈیوپاکستان سݨدے ہَن اتیں آہدے ہن مولویاں اورسیاستداناں کو چھوڑو، پاکستاتی ٻالاں دی سائینسی ترقی دے مواقع پیدا کرݨ میݙا فرض اے’، دوستاں دے خیال اِچ اُوندا دماغ سائینسی اتے دل شاعرانہ ہئی،
‘لوکاں نال اینویں ورتوجیویں پُھل ورتیندے’ اوندا اکھاݨ ہئی، سائینس دے علاوہ او شعروادب نال، خصوصا” مزاحیہ ادب نال وی ذوق محبت رکھدا ہئی ـ نوبل پرائز دی تقریراچ اوں آکھیا جو "مَیں مُسلم دنیا دے نوجواناں کوں ایں احساسِ کمتری اچو کڈھݨ چاہداں کہ مُسلماناں اچ کوئی عظیم سائنسدان پیدا نہیں تھیا” آپݨے نوبل پرائز دا تریجھا حصہ اُوں جھنگ دے ذہین طلباء کوں سالانہ پرائز ڈیوݨ کیتے مُختص کیتا جیکوں ‘سلام پرائزآہدن’ جہڑا میݙی خیال اچ حالی تِکر جاری اے ،
نوبل پرائز دے بعد اوں ‘سَناتن دَھرما سکول’ دے ریاضی اُستاد جیں اُوکوں میٹرک اِچ حسابیات دی بصیرت ݙتی ‘اَنیلندرا گنگُولی’ کُوں ہندوستان اچ لَبھ کے مِلیّا، ایوارڈ اوندے ہتھ رکھ آکھُیس” اے تہاݙا ایوارݙ اے استاد جی[vi]"سائینسی دنیاء اچ معروف تھیوݨ دے بعد اوکُوں برطانیہ، کینیڈا، اِٹلی تے ٻئے کجھ مُلکاں وی شہریت آفر کیتی، مگر اُوں اے آکھ ردْ کر ݙتا جو اُوکوں آپݨے پاکستانی ہووݨ تے فخر اے،
اتیں سچ اے ہے جو او ١٩٩٦ اچ پاکستانی پاسپورٹ ڳل لاء کے ہی مویا، اتین وصیت مُطابق جھنگ دی مِٹی اچ دفنیڄیا ۔ ١٩٧٤ اَتین ١٩٩٦ دے درمیان اتیں پہلے ١٩٧٩ تے ١٩٨٣ اچ، پاکستانی ناقدری دے با وجود، او ݙُو واری پاکستان آیا ہئی، پروفیسر صاحب ١٩٦٠ دے شروع کنوں پاکستان اچ ‘نظری طبعیاتی تحقیق’ دا ادارہ بݨاوݨ چاہندے ہَن، لیکن حالات، تعصب اتیں حکومتی عدم تعاون اُنہاں دی خاہش پوری نہ تھیوݨ ݙتی،
بالآ خر اُنہاں اطالوی حکومت، جرمنی، یونیسیف، اتیں ‘عالمی ادارہ برائے جوہری توانائی’ دی مدد نال ١٩٦٤ اچ عبد السلام انٹر نیشنل سنٹر برائے تھیوریٹیکل فزکس[vii](آئی سی ٹی پی) دی بنیاد رکھی، نوبل پرائز دے پیسیاں نال ایکوں مزید تقویت ݙتی، ترقی پزیر مُلکاں دے برائیٹ نوجوان سائینسداناں دا آپسی رابطہ و سائینسی اِکتساب اتیں آپݨے آپݨے وطن اچ سائینسی فکر کُوں فروغ ڈیوݨ ایں ادارے دا اصل مقصد اے[viii] ١٩٨٣ اچ اوں ‘تریجھی دُنیا دی سائینس اکیڈمی’ وی اِٹلی اچ ہی بݨائی ہئی،
اڄ اوندے ہک ہزار کنوں زیادہ ممبران ہِن، اویقین رکھدا ہئی جو ‘سائینسی فکر عالمی انسانی ورثہ ہے ۔ ١٩٨٣/٨٤ اچ اگر اُوندا آپݨا مُلک، آپݨے ڈِپلومیٹ مخالفت نہ کریندے تاں او یونیسکو دا ڈائریکٹر جنرل بݨ ونڄے ہا، بہرحال١٩٨٠ اچ پاکستان اُوکوں اوکھاں سوکھاں ستارہٗ اِمتیاز ݙتا اتیں ٢٠١٦وچ سلام دی عظیم تسلیم کریندئیں ہوئیں قائد اعظم یونیورسٹی دے فزکس ڈیپارٹمنت دا ناں ‘عبدالسلام سنٹر فار فزکس رکھ ڈتا ڳیا[ix] اتیں اڄ کنوں ݙو ہفتے پہلے حکومت برطانیہ اُوندنے لندن آلے گھر کُوں قومی ورثہ قرار ݙے کے محفوظ کر گِھدے
اگر قارئین کُوں اتفاق تھیوے یا او چیٹ کرکے جھنگ شہر دے اندر چار پنج فُٹ دی ہک تنگ ڳلی دی نُکڑ تے عبدالسلام ولد محمد حسین دا گھرݙیکھن ونڄن اتیں ہرگو بند کھورانہ دی چھوٹی جہیں وستی رائے پور (ملتان) دی یاترا کرݨ ڄُلن تاں اوحیران پریشان رہ ویسن جو اِتنے وݙے عبقری، نابغے ایناں پسماندہ علاقیاݨ اچو، اینیں چھوٹے چھوٹے گھراں اچ غریب پیوء ماء دے گھر ڄَم پل، ہنئیں گلیئیں محلئین سکولیں اچو پڑھ لِکھ کے ہک دنیائے حیاتیات اتیں ݙوجھا دنیا ئے طبعیات دا عظیم ساینسدان بݨ گئے ۔
آخر اچ ولا تاکید کرݨ ضروری اے جو اے ہستیاں ساݙا فخر، ساݙا سرمایہ ہن، طالب علماں کوں اُنہاں کولو محنت شاقہ دا ذوق پکڑناں پوسی ـ ایں سارے مضمون اچوں کتھوؤں وی اے نسل پرستانہ نتیجہ نئیں اخذ کرنا چاہیدا جو اَساں ٻس سرائیکی ہووݨ نال عظیم ہَیں پر اے لوک ساݙا مثبت و معروضی حوالہ ضرور ہِن جنہاں دے نقش قدم تے ٹُر کے اَساں نویں دنیاء اچ داخل تھی ویسوں ۔
عقلی اور ثقافتی گُھٹن دے پاکستانی ماحول بارے پروفیسر عبدالسلام آکھیا ہئی جو”اساݙی نوجوان نسل کوں ہک ایہو جہییاں گھر ورثے اچ ملئے جیندیا کندھاں اُچیاں ہن، کھڑکیاں ہن کوئناں، اے فیصلہ کرݨ مشکل اے کہ اے گھر اے یا جیل” ۔ اساں علم وعقل دی کھوج نال ایں گھر دیاں کندھیاں چُھوٹیاں اتیں کھڑکیاں وݙیاں کرݨن۔
١ ـ اے ہک علیحدہ موضوع ہے ، جیندی مزید وضاحت دی اتھاں لوڑھ کوئینین
٢ ـ مثال دے طور تےجون ٢٠٢٠ دے شروع اچ پینجاب حکومت سلطنت عثمانیہ دے بانی تُرک ہیرو دا مجسمہ لاہور دے نمایاں عوامی مقام تے آپݨا ہیرو بݨا کے نصب کیتے
٣ مزکورہ تاریخ قیاسی ہے مگر ایندے اوتے کھورانہ دی جیوݨ کتھا لکھݨ آلیئین دا اتفاق ہے۔
اے ذہن وچ رکھیا ونڄے جوآئین دے انہیں مذہبی شقیں اتے ݙوجھی ترمیم کوں ودھا چڑھا کے ضیاالحق بنیا پرستانہ اسلامی معاشرے دی پوری عمارت کھڑی کر ݙتی۔ [4]
[i] https://www.encyclopedia.com/…/bioch…/har-gobind-khoranaانسائیکلو پیڈیا ۔ کام ، ہرگوبند کھورانہ
[ii] Gordon Fraser (2011) Cosmic Anger: Abdus Salam – The First Muslim Nobel Scientist, Oxford University Press, UK
[iii]Ibid
[iv] Olof G Tandberg, Abdus Salam (1926–1996) – More Than a Nobel Laureate by, Former Foreign Secretary of the Royal Swedish Academy of Sciences
Fellow, World Academy of Art and Science
[v] Salam – The First ****** Nobel Laureate – Kailoola Production, Kaloola Productions, kailoola.com
[vi] Rinchen Norbu Wangchuk, (October 18, 2019), This is Your Prize, Sir.’ How a Pak Nobel Laureate Paid Tribute to His Indian Guru, Better India, Better Home.
[vii] International Center for Theoretical Physics (ICTP), About ICTP Cutting edge research, education and training, https://www.ictp.it/about-ictp.aspx
[viii] Op Cit Olof G Tandberg
[ix] NA resolution passed to rename QAU physics department, not centre for physics (May 3, 2018) https://www.dawn.com/news/140539
یہ بھی پڑھیے
وسیب روانگی ،،گورنرسندھ دا سݙا (وسیب یاترا :4)||سعید خاور
لذت بھرے مہکتے ذائقے اور عید ۔۔۔||محمد عامر خاکوانی
شکر اور ناشکری کے درمیان۔۔۔||رؤف کلاسرا