اشولال دی شاعری ،ماحولیاتی پڑھت (9)۔۔۔یوسف نون۔۔۔

مقامی بندہ تاں وسوں دیاں شئیں کوں اصلوں شکار نہ کریندا ہا، او ماس کھانونْ پاپ سمجھدا ہا۔ ایہ ما بعد نو آبادیاتی فکر غالب ہے یا ول نویں استعماریت دا زور ہے جو اجٖ وی کتھائیں شکار پچھوں اوہو نو آبادیات آلی ہَیٹ، بندوخ تے کالے بٖوٹ کھڑن تھے۔ نو آبادیات انگریز دی شکل وچ ساڈٖے تے مسلط رہی ہے یا مقامی طور تے جٖانْ بُٖجھ تے اساکوں نویں نوآبادیات دے وات وچ ڈٖتا گٖئے، ہر دور دی نو آبادیات ایں وسوں تے وسوں دی ہر ہک شئے کوں بے دردی نال ہائے حرام کیتے۔ ایں وسوں دے روہی راوے تھل دمان کوں بُکھ تَس ڈٖے، شکار گاہیں بنْا تے برباد کیتا گٖئے۔

کوئی وستی ہے کیا ڈٖیہدے ہیں

کیا ڈٖیہدے ہیں کوئی آدم ہے

جیندا سنْدے ہاسے پرکھاں توں

بھوئیں نال آپنْے بھگوان والا

خاکی ہیٹ والا انگریز وانگوں

مونڈھے نال بندوخ دی شان والا

وڈٖے ویلے دی انوں بانگ ملی

انوں سانگ تے سر، اساں کیا آہدے

                                                                                                                        (کتھاں سارنگ)

            جیڑھی بے دردی نال ایں وسوں دے پکھیاں، جانوراں دا شکار کیتا ویندا پئے، او شکار کرنْ آلا انسان گھٹ تے درندہ ڈھیر جٖاپدے۔ ایہ استعماری تے بشر مرکز سماج ہے، جیڑھا آپنْے ڈیڈھ دی دوزخ بھرنْ کیتے ایں وسوں کوں بے دردی نال شکار کریندے۔ اشو لال ایں انسانی بربریت دی سارنگ دی زبانوں بٖہوں مزمت کریندن۔ اشو سئیں دی شاعری ساریاں مخلوقات دا آدر سکھیندی ہے۔

بندے نال شکار دی گٖالھ وچوں

کوئی گٖالھ تاں نئیں اینویں ہوندا ہے

گھوڑیاں نال بھجٖا کے مار ڈٖیونْ

کتے چھوڑ ڈٖیونْ کوئی گٖالھ تاں نئیں

کچے دھاگٖے ہن آکھوں ساہ آپنْے

دھاگٖے تروڑ ڈٖیونْ کوئی گٖالھ تاں نئیں

بے زوراں تے سوہنْا سندھ سائیں

چھڑا زور ڈٖیونْ کوئی گٖالھ تاں نئیں

                                                                                                                        (کتھا سارنگ)

            ایں بربریت تے استعمار کوں آلہ کار بنْاونْ آلا کلہا ہَیٹ، بندوخ ورزی تے کالے بٖوٹاں آلا ای نئیں، ایندے بٖانہہ بٖیلیاں وچ کئی وکاؤ لیڈر، کئی وکاؤ درباری مُلاں تے شاعر وی ہوندن۔ ایہ سارے کردار استعمار دے بٖانہہ بٖیلی بنْ تے ایں وسوں دا استحصال کرویندن۔ مفاداں تے پیساں اگٖوں کئی منصب وکاؤ تے استعماریت دا آلہ کار بنْ ویندن۔

کیا ڈٖیہدے ہیں شاہی باغ اندر

شاہی بھوجنْ ہے، کیا ڈٖیہدے ہیں

جرنیل وی ہن کئی با وردی

کجھ با وردی ہن لیڈر وی

دستار پچھوں ٹھلھے مُلاں وی

لکیا بٖیٹھا ہا کوئی شاعر وی

ہک دنیا ہئی ہک دنیا وچ

وڈٖی گٖالھ ڈٖکھ دی بٖیٹھا ہا

سردار وی آپنْے بٖیلے دا

جڈٖاں کیتا بٖوٹی بٖوٹی درباریاں

                                                                                                                        (کتھا سارنگ)

…………………………….

ایں وسوں دے سردار شینھ دا بے دردی نال شکار کیتا گٖئے۔ انگریز تے سردار آپنْی بہادری ڈٖکھاونْ سانگے شیر دے شکار وچ فخر محسوس کریندے ہَن۔ اساڈٖی وسوں وچ شینھ ہاتاں استعماری تے تخریبی قوتاں ڈٖر تے وسوں وچ وڑدیاں ہن۔ جڈٖاں دا وسوں دا شینھ موئے اشو لال ہنْ ایں وسوں کوں کٹھا کر کے آپنْی آپ حفاظت دا اَہر کریندے۔

چھڑا شینھ نئیں مردا بٖیلے دا

بٖیلے نال مرہیں دے راج پچھوں

وسوں راہندی نئیں نال آپنْے

جھل نال آپنْے جھل راہندی نئیں

کالے بٖوٹ ہوندن ساوا گھا ہوندے

ایہو سوچ کے دل بٖہوں ڈٖردا ہے

نال آپنْے جنگل ویڑھ بٖاہوؤں

بھوئیں نال آپنْے رنگ رنگ بٖاہوؤں

وٹے وٹے پچھوں بھانْی بھانْی پچھوں

اکھیں بنْ بٖاہوؤں کن بنْ بٖاہوؤں

جیویں مُشکی چیتا نال آپنْے

اکھیں بٖال کے آپنْیاں راہندا ہے

                                                                                                                        (کتھا شینھ)

            اشو لال دی نظم ”مارشل لا“ استعماریت دے خلاف ہک وڈٖی مزاحمت ہے۔ انہاں استعماریت دے حربیاں کوں تے ایندے اثرات کوں فطرت اتے لاگو کر کے، فطرت دے گندرپ تے بد صورتی وچوں ڈٖکھائے نئیں۔ چن پکڑیا کھڑا ہے، جنگل وینْ کریندے، اشو لال چندر کوں چھڑوانونْ دا اَہر کریندن۔

ادھی راتیں چن پکڑیجے/ جنگل وینْ کرے/ تازہ تازہ جگٖدی چپ کن/ وستی روز ڈٖرے

پرے کتھائیں مرلی اُتے/ ڈٖکھ دی راندر سے/ بٖہوں پرانْی تانگھ اساڈٖی/ رستہ انت کرے

چن دی جان چھٹے

                                                                                                                        (مارشل لا)

            مقامی بندے دا آپنْی وسوں اتے حق اصلوں کائینی رہیا ایہ سبھ مارکیٹ منڈی دی نظر تھی گٖئے۔ ہر شئے اُتے ٹھیکیداری دا پہرا ہے، مقامی بندہ صرف جیندابٖدھل یا وَل جٖہاڑی دا مزدور ہے۔ اے قرن کثرہ (Cornucopia)دے حامل لوک ہن۔ جیڑھے مقامی بندے دے حق اُتے ڈٖاکا مار کے آپنْے کھیسے بھریندن۔ ایں طرانویں مقامی بندے کوں احساس ڈٖیوایا ویندے جواوندا کجھ وی کائینی، جو کجھ اوکوں ملدا پئے ایندے اتے ای او احسان وند تھیوے۔

ساڈٖا کجھ وی ساڈٖا ناہیں / نہ ہنجوں نہ آہیں / دریا پار وی جھوک نہ جنگل/ نہ پتنْ نہ راہیں

وت وساڈٖے پننْ وے سائیں / روندے ونجٖ درگاہیں

جیڑھا آپنْے من وچ ناہیں / او ناہیں او ناہیں

                                                                                                       (چھیڑو ہتھ نہ مرلی)

            اشو لال دا مجموعہ ”چھیڑو ہتھ نہ مرلی“ اصل وچ مقامی بندے دی بے کسی تے بے وسی دا قصہ ہے۔ ایہ او چھیڑو ہے جیندے ہتھوں اوندی مرلی (اوندا فن، ہنر، کم) کھس گھدا گٖئے۔ اشو سئیں خود آپ لکھدن جو:

”چھیڑو ہتھ نہ مرلی“ دیاں نظماں دی ایہ پھپھوڑ میڈٖے ذاتی نسٹلجیا دے نال نال میڈٖے وسیب تے اوندی محرومی دا اجتماعی نسٹلجیا وی ہے۔ جیکوں میں آپنْی پنڈوں چنْنْ دی سک نال ولا سرمی کیتے تے مارشل لاء اچ جوان تھیاں۔ چھیڑو ہتھ نہ مرلی ”کیہلاں، کٹانْیاں، مہانْیاں تے کنگراں (اجٖ دے معناں وچ ورکنگ کلاس) دی شاعری اے جئیں کنوں اوندا سارا سوہنْپ چھک کراہیں اوپر حوالے کیتا گٖئے۔“ (۲۱)

            استعمار اساڈٖے پانْیاں دا سودا کر ڈٖتے، تے باقی بچدے پانْیاں دے آپنْی مرضی موجب رخ موڑ ڈٖتن۔ ایندے پانْیاں تے مٹی اُتے غیراں دا قبضہ ہے۔ نہراں اساڈٖے دریاواں کیتے زہراں توں گھٹ نئیں۔ انہاں اساڈٖیاں دریاواں کوں ونڈ گھدے۔ جیندے نال دریاواں دے قدرتی لانگھے مک گٖئین۔ دریا ہک نیلی لکیر ان بچیئے، ایندی وسوں سُنگڑ گٖئی ہے۔ ایہ سارا کردار استعماریت تے سرمایہ داریت دا ہے، جئیں آپنْے نفع تے مفاد اگٖوں اساڈٖیاں دریاواں تے وسوں کوں برباد کر چھوڑیے۔

کالے قبضے اگٖوں تیڈٖے پانْی کتھاں

تیڈٖی مٹی کتھاں کالے قبضے اگٖوں

نہر در نہر توں، زہر در زہر تئیں

بھوئیں بیمار تھئی ساویاں کنْکاں پچھوں

چار کنڈے کتھاں اُچے ٹبٖے اُتے

جٖال کملی کتھاں چار کنڈیاں پچھوں

نیل گٖائیں متوں مویا آواز ڈٖے

مویا آواز ڈٖے کالے ہرنْاں متوں

تیڈٖی شاہی کتھاں تیڈٖی شاہی پچھوں

محل ماڑیاں کتھاں، بھوئیں بنگلے کتھاں

                                                                                                         (لوڑھی ستلج: ۶)

اے و پڑھو:اشولال دی شاعری ،ماحولیاتی پڑھت (8)۔۔۔یوسف نون۔۔۔

اشولال دی شاعری ،ماحولیاتی پڑھت (1)۔۔۔یوسف نون

جاری ہے۔۔۔۔۔۔۔۔

ویب ڈیسک

See author's posts