وقاص قیصرانی بلوچ
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
پَتر کیر دے ویکنڈ دی ہِک شام عثمان آباد کولونی دے بازار دی پوادھی ڳلی اچ واقع جناح ہوسٹل دے کمرہ نمبر ٻارہاں اچ اسد آپݨے یار احمد اڳو راشدؔ دی نظم “زندگی سے ڈرتے ہو” دی تلاوت کریندا پیا ہا۔ جیرھے ویلھے او ایں مصرعے
“آدمی زباں بھی ہے آدمی بیاں بھی ہے”
تیں پُڄدے، اسد اچانک چپ تھیا ویندے۔ او اڳو نظم پڑھݨ چھوڑ ݙیندے۔ اسد دے اکھیں اچ لاجواب سوالات نظر آونؕ پئے ویندن۔ احمد، اسد دو ݙیکھ کیں پُچھدے یار توں اچانک نظم پڑھݨ کیوں چھوڑی ڳئیں، خیر تاں ہے؟ اسد کجھ آکھݨ چاہندے لیکن کوشش دے باوجود اسد دے سَنگھوں کوئی لفظ نئیں نکلدا۔ پِچھیں ناچار تھی او چپ تھی ویندے۔ ایویں لڳدا ہا ایں چُپات نے جا لاک وانگوں اسد دے الا کوں ولھیٹ گھدا ہووے۔
اسد تے احمد گورنمنٹ کالج اچ بی اے (آنرز) انگریزی دے چوتھے سمسٹر دے پڑھاک ہَن۔ فلسفہ انھیں دا آپشنل سبجیکٹ ہا۔ فلسفے دے پروفیسر عرفان بھٹہ سچے میٹریالِسٹ ہَن۔ او یونان دے فلسفی تَھیلِیز کنیں گھن کیں ہولباخ، دیدرو، سپینسر، نیوٹن اور گلیلیو جھئیں میٹیریالِسٹ فلسفیئیں دے مداح ہَن۔ جݙاں وی مائنڈ یا شعور تیں کوئی سوال کرے ہا پروفیسر عرفان بھٹہ مکینیکس تے فزکس دے اصول و قانون ݙسا کیں شعور تے مائنڈ دی نفی کر ݙیون ہا۔ پروفیسر صاحب دی سُکی مادیت دی وکالت دے جواب اچ اسد دے چیتے کہیں ویلھے ڈیکارٹ دا اے نکتہ آوے ہا ” میں سُچینداں، تہوں میں ہاں” تے کہیں ویلھے ہیگل دی تھیسس، اینٹی تھیسس تے سنتھیسس دی چِتر کاری تھیوے ہا۔ اسد سمجھیندا ہا کہ کائنات مائنڈ تے میٹر ݙوہیں دی رَلت ہے۔ اے چھڑی میٹر نئیں تھی سڳدی۔ میٹر تے مائنڈ کوں نکھیڑ کیں کائنات کوں نئیں پرکھیا ونڄ سڳیندا۔ اے ڳالھ سُچیندیں اوندے چیتے رفعت عباس دا اے شعر واہݨ پئے ویندا ہا
تھوڑیاں تھوڑیاں ڳالھیں اساں سارے ڄاݨدے ہِسے
جے کݙاہیں رل ٻیٹھوسے، پوری ڳالھ کریسوں
لیکن اسد دے اندرو الاوݨ دی سُرت، ہمت نَہی تھیندی۔ اوں آپݨے ٹیچر، پروفیسر عرفان بھٹہ دے اڳو کڈاہیں کوئی دلیل نَہی رکھی۔ اوندے فلسفے اوندیاں دلیلاں اوندے آپ اچ پوریج ویندے ہَن۔ ایویں لڳدا ہا چندر گرہن دی کار اسد چُپات دے حصار اچ پکڑیج ڳیا ہووے۔ اے چُپات اوندے اندری اندر پَہڑ کیتی ویندی ہئی۔
اسد دی چُپات اڄوکی ڳالھ نَئیں۔ او ٻلکی کنیں چپ چپاتا ہئی، شاید سکول گوئنگ ایج کنوں وی پہلے۔ اوں اڄ تک استادیں کنیں کلاس اچ ہک وی سوال کینا کیتا ہئی۔ اوں نے واش روم کیتے وی کݙاہیں ٹیچرز کیں مؤکل نہ منگی ہئی۔ لیکچرز دے دوران دریائیں تے ندییں وانگوں سوال اوندے ذہن اچ چَلت ہوندن ول وی او استادیں کیں کوئی سوال نَہی پچھ سڳا۔ چھڑی الاوݨ دی ڳالھ نئیں پیپرز حل کرݨ دے دوران وی اوندیاں لکھتاں ادھوریاں رہ ویندیاں ہَن۔ کݙاہیں کہیں ٹاپک اتیں او بھرویں ڳالھ نَہی لکھ سڳیا۔
جیرھے اسد پرائمری دا سٹیوڈنٹ ہوندے، گھر کنیں سکول دو ویندیں ہوئیں اوندے چیتے آبشار وانگوں گُݨجے مُݨجے سوالیں دی ریل پیل شروع تھیندی ہوندی ہئی۔ سِجھ رات ویلھے کتھاں ونڄ سمھدا راندے؟ میݙے گھر اچ رادھے ݙو وݨ ہک ٻئے نال کیویں الَاݨے تھیندن؟ ریڑھی تیں چاول چھولے آلا اتنے پتیلے رکھی کھڑے، ایندے ٹائر تھک کیں سہی کیرھے ویلھے کڈھسن؟ سکول دی کندھ دے تریجھے وار اچ پَھسی سِلھ تیں ٻِنھیں سِلھیں دا کتنا بار ہوسی، اے شودی کتنی اذیت اچ ہوسی؟ بھوئیں تیں اتنا کُڄا کیرا لوک سٹیندن، اے سُچیندی ہوسی کیرھے ویلھے ایں کُڄے کنوں واند مِلسی؟ اے سارے سوال اسد دے چیتے لَہندے ویندے راندے ہَن۔ اسد دے ذہن اچ جیرھا جیرھا سوال آندا ویندا ہا اوندے مُکھ دے تاثرات اوندے مطابق وٹیندے ویندے راندے ہَن۔ جیویں بھوئیں آلے سوال تیں ایویں لڳدا ہا او خود کوں بھوئیں دے سانویں ڳِݨ کرائیں صفائی منگدا پیا ہووے۔ سکول دی کندھی آلے سوال تے ایویں لڳدا ہا کہ او چاہندے پنج منٹ کیتے کندھی دی ہر سِلھ کوں کندھی کیں باہر کڈھیا ونڄے اور اوکوں تھوڑی دیر کیتے اذیت کیں نجات ݙتی ونڄے۔
اسد جوں جوں وݙا تھیندا ویندا ہا سکول دے کتابیں دا وزن ودھدا ویندا ہا۔ او آپݨے چیتے آندے ہر سوال دا جواب کتاب وچ ڳولݨ لڳ ویندے۔ لیکن اوں ݙٹھے کہ اوندا کوئی وی سوال کتاب اچ موجود کینی۔ پوتھئیں دا ہر اڳلا صفحہ اسد کوں یاسیت اچ اٹکاونؕ لڳ ویندے۔ ول اسد نے کوشش کیتی کہ اینجھے سارے سوال استادیں اڳو رکھے ونڄن۔ استادیں اڳو اے سوال رکھݨ کیں پہلے فوراً اوکوں لڳنؕ پئے ویندا ہا کہ اے سوال نئیں اے احساس دیاں وکھریاں کَڑیاں، کیفیتاں ہِن، پتہ نئیں استاد ایکوں سمجھ سڳسن کہ نہ۔ پتہ نئیں استاد ایکوں میݙے چیتے دیاں بونگیاں سمجھیسن یا واقعی اے ڳالھیں کہیں سوال دا روپ ہِن۔ ایں اوور تھنکنگ پاروں اسد استادیں اڳو سوال نَہی کریندا، چپ تھی ویندا ہا۔ کلاس رومز اچ جݙاں وی استاد چیزیں دی بنؕاوت، انھیں دی کیمسٹری، ایٹم، الیکٹرون، پروٹون دی ڳالھ شروع کرن ہا اسد آپݨے آپ کوں ریڈی کر گھنے ہا کہ استاد ہُݨ انھیں چیزیں دے اندر “شعور” یا “احساس” دی ڳالھ کریسی لیکن کݙاہیں اے چیز واقع نَہی تھئی۔ اسد کوں ہمیشاں ایں پاروں جھٹکا لڳے۔
جݙاں اسد سکول کیں کالج آئے اوکوں امید دی جِھٹک نظر آوݨ لڳ پئی کہ ہُݨ لیکچرز دے دوران اوکوں سوالیں دے جواب ملسن۔ او ٻلکی کیں سُݨ ڄُلیا ہا کہ کالج اچ وݙے استاد ہوندن جنھیں کوں پروفیسر اہدن۔ انھیں پروفیسریں کوں ٻہوں سارے سوالیں دے جواب آندے ہوندن۔ تہوں اسد ایف ایس سی دی ہر کلاس شوق نال گِھنݨ پئے ڳئے۔ کیمسٹری تے فزکس دے ٹیچرز نال اوکوں اُنسیت تھیوݨ لڳ ڳئی کہ اے استاد چیزیں دی بݨاند تے انھیں اُتیں ٹھاندے قانون تے اصول ݙسیندیں ہوئیں شاید انھیں دے شعور، انھیں دے اندر موجود احساس تے مائنڈ اُتیں ڳالھ کریسن۔ لیکن سائنس دا ہر گزردا لیکچر اسد کیتے اذیت ودھیندا ویندا ہا۔ اسد قنوطیت دے پاتال اچ ڈھاندا ویندا ہا۔ اوندے منہ تیں چُپ دے جندرے لڳݨ پئے ڳئے۔
اسد دے اندر جیرھی چُپات جیرھا سناٹا در آیا ہا ایندا زور تروڑݨ کیتے اوں اڳونہی تعلیم کیتے سائنس کوں چھوڑ کیں لٹریچر دی چُوݨ کیتی۔ اوکوں لڳدا ہا کہ لیکھک حساس لوک ہوندن۔ شاید کہیں لیکھک نے میݙے آلی کار پتھریں، سِلھیں، ریڑھیں تے بھوئیں دے شعور اُتیں ڳالھ کیتی ہووے۔ شاید کہیں اُسریں کندھیں دے چیتے اُتیں ڳالھ کیتی ہووے۔ شاید کہیں مصنف نے سِجھ نال الا ݙٹھا ہووے۔ شاید کہیں لکھاری نے بھوئیں کوں پڑھ ݙٹھا ہووے۔ شاید کوئی ناول، کوئی افسانہ پڑھدیں ہوئیں میکوں انھیں ساریں ڳالھیں دے جواب مل ونڄن۔ لیکن کتابیں دے صفحے وٹیندیں پتریندیں اوکوں کتھائیں پتھر دے شعور اتیں ڳالھ نئیں ملی۔ سِلھ دی چُپ دی حکمت، اوندا سِیݨپ پڑھݨ کوں نئیں ملا۔ اوکوں کوزہ گر تاں مِلن کتھائیں کوزیں دے شعور اُتیں گھڑیا فلسفہ نئیں مِلیا۔ سِلھیں، پتھریں، بھوئیں تے کوزیں دی چُپات اسد دے دماغ اچ گھر کرݨ پئے ویندی ہے۔ سِلھیں تے پتھریں دی چُپات نے اوندے اندر مدفن بݨاوݨ شروع کر ݙتے۔ پتھریں تے سِلھیں دا احساس، بھوئیں دا سِیݨپ، سِجھ دا شعور جتنا اسد دے اندر پیہندا ویندا ہا اسد اُتنا چپ تھیندا ویندا ہا۔
وقاص قیصرانی دیاں بیاں لکھتاں پڑھو
About The Author
اے وی پڑھو
راجدھانی دی کہانی:پی ٹی آئی دے کتنے دھڑےتے کیڑھا عمران خان کو جیل توں باہر نی آون ڈیندا؟
سرائیکی قوم کا مقدمہ۔۔۔||عامر حسینی
اسلم رسول پوری ۔۔ سرائیکی علم وادب دا معتبر حوالہ||عاشق خان بزدار