زبیر احمد چچہ
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
اکثر بندے سچی سچ دے مَر ویندن ، کُجھ کُجھ جھوک لݙا ویندن ۔ مر اُوہے ویندن جیہرے کہیں وݙے سماجی سِین وچ یا اپݨی ٹوٹے زمین دی بادشاہی وچ یا اپݨے گھر وچ جِیندے جی اپݨیں اکھیں دے سامݨے ارریلیونٹ تھی ویندن ۔ اینہ ارریلیونس دی فضا وچ اَکھیں نوٹݨ والے سہی سچ مر ویندن ۔ جیہرے جیندے جی ارریلیونٹ تھی ونڄن انیں کوں بعد وچ وی کوئی یاد نئیں کریندا ۔ یا وت اوہے بندے مر ویندن جیہرے مرݨ کنیں ٻہوں مُد پہلے اپݨی رضا نال ، جیوݨ چھوڑ چکے ہوندن۔ جیویں آہدن جو بندہ پہلے جیوݨ چُھڑیندے پِچھیں مر دے ۔
نظامی صاحب نہ ارریلیونٹ تھئے ہَن نہ جیوݨ چھوڑی ودے ہَن تہوں اُنیں دا مرݨ تاں بݨدا نئیں تے میکوں انیں دے جھوک لݙاوݨ دا وی اڄ ݙینہ تئیں یقین نئیں آندا ۔ نظامی صاحب ٻس کوئی دود مار ڳین ۔ ایویں لڳدے کہیں ݙینہ کہیں شام کہیں رات ݙاکخانے دی چُنڈ مُڑدیں ہوئیں نظامی صاحب دا ٹھکارا سݨسوں تے او اچانک سامݨے آ ویسن ۔ ٻِیڑے دی چونڈھی کڈھ کے آکھسن ” بابو میں کتھئیں کاں نَمی ڳیا اِڈاہو لُکیا کھڑا ہامی ” ۔
میں ناں نظامی صاحب دا ہم عمر ہامی نہ دوست نہ اُنیں دی کمپنی دا بندہ ۔۔۔ نظامی صاحب میکوں چنڳے لڳدے ہَن ، اُنیں دا احترام کریندا ہامی ۔ کݙاہیں کݙاہیں ملدے ضرور ہاسے ۔ پراݨے شہردار ہاسے ݙاݙے بابے کنیں سونہہ سنڄاݨ ہئی پئی ۔
نظامی صاحب دے سیاسی آدرشیں دا ہر کہیں کوں علم ہے پیا ۔ میں ناں دُہریساں ۔ میں اتنا ڄاݨداں نظامی صاحب کہیں "وݙے خوابیں” والے بندے دا ناں ہے ، اشتراکیت وی جَیندے خوابیں وچو ہک وݙا خواب ہا ۔ میں وِیہہ دفعہ آکھیا ہوسی تہاݙی گفتگو ریکارڈ کرݨ چانہداں میکوں ٹائم ݙیوو ۔ میں تہاݙے اکل و شرب دا بندوبست خوشی نال کریساں ۔ ہک ݙینہ آکھیے نے تیݙی تنخواہ کتنی اے ۔۔۔ میں تنخواہ ݙسائی اے ۔ ٹھکارا مار کے آکھیے نے ، اتنی تنخواہ والے بندے کنیں "پاݨی” پیوݨ دا مطلب ہے اوندا خون پیوݨ ۔ میں تیݙا خون نِمی پیندا ۔ میں آکھیے ول روح افزا ؟ ناں ناں روح افزا میݙے نال ایویں کریندے جیویں ایرانی پٹرول سوزوکی موٹر سائیکل نال ۔
انیں دا تونسے شاہر دے بارے ہک نویکلا خواب ہا ۔ ” وݙا دل آہدے کلمہ چوک کنیں خواجے صاحب دی مسیت دی کندھ تک جتنیاں ہَٹیاں دکاناں جیہری گند بلا ہے اینکوں صاف کر ݙتا ونجے ۔ پَڑاہ وی ایندا حصہ ہووے ۔ ہک پارک بݨ ونجے ۔ روز محفل موسیقی ہووے ، جُھمر ہووے، بیشک قوالی وی تھیوے پئی ۔ عرس تے جیہرے زیارتی آون انیں دی عارضی خیمہ بستی وی اتھائیں لا ڈیون ۔ ہر سڑک ݙو سو فٹ کھلی ہووے ۔ ڳلیاں ٻَہوں کھلیاں ہوون مگر سدھیاں نہ ہوون ۔ ڳلیں وچ ݙنگ ول تے موڑ وی ہوون ۔ ہر کہیں کوں سرکار گھر بݨا ݙیوے ۔ ڳلی وچ دکان کوئی نہ ہووے ۔ دکاناں کتھئیں علیحدہ چخے تھیون ۔ سرکار ہر ڳلی وچ ݙو کنال دا پلاٹ گھن کے ٻالیں دے درکن بھڄݨ کھیݙݨ واسطے خالی چھوڑ ݙیوے ۔ ٻال رُل ڳین کنتے ونڄن ” ول او پرانے تونسے دے میدان کھڑ ڳݨویندے ہن جتھاں او تے انیں دے ہم عمر چھوٹے لا کھیݙدے ہن ۔
” توں یاد رکھیں اڳلے وِیہہ پنجوی سال تک کجھ ایجھاں تھیسی جبلتیں دی سرداری مُک ویسی ، جبلت دی سرداری او تک ہے جے تک طلب زیادہ تے رسد قلیل ہے ۔رسد ودھ ویسی نویاں شکلاں وٹا گِھنسی۔۔ روٹی بھاڄی، دسترخواں ، اے تِنتِناریاں ختم ۔ کوئی گولیاں ٹِکیاں آویسن ٹُکر دی جاہ تے ۔ انقلاب تاں نئیں آیا مگر ذاتی ملکیت ختم تھی ویسی ، سماجی ڳنڈھ تروپ والا اے شادی دا ادارہ باقی نہ بچسی ، ایندی جاہ تے کوئی نواں کنٹریکٹ آ ویسی۔۔ میکوں پُتریں واسطے رشتے نہ ڳولݨے پوسن” زور دا ہک ٹھکارا ۔ میں کجھ آکھݨ لگاں تاں میکوں چپ کراݙتے نے ” اوہو میں اے نمی آہدا جو جبلتاں مُک ویسن ۔” نال ٻیٹھے ہک نوجوان دو اشارہ کرکے کھلین تے آکھیے نے ” جبلتاں مُکسن ، نہ عِلتاں مُکسن ۔ انیں دی تسکین سوکھی تھی ویسی ۔ آہدن شینہ خونخوار اے ۔ شینہ خونخوار نئیں اوندی بُکھ اونکوں چِھتا کریندی اے ۔ جیہرے ویہلے چڑھ مار کے کھا گھندے ، چوی چوی گھنٹے نندر پیا رانہدے ۔ سُوَر پاڑھے اوندے نال لنگھدے پے رانہدن کہیں کوں کجھ نئیں آہدا ۔”
ہِک ݙینہ آکھیے نے ” اے ݙس چچے بلوچ ہن یا پٹھاݨ ۔” میں آکھیے لکھدے تاں پٹھاݨ ہن ۔ ” بابو پٹھاݨ کہیں قوم دا ناں نئیں ، اے تاں ہک کیفیت دا ناں ہے ، جَیندے اُتے تاری تھیوے اوہو پٹھاݨ بݨ کھڑدے ” اے آکھ کے نظامی صاحب دیر تک کِھلدے رہ ڳئے ۔ رڄ کے کھلݨ دے بعد آکھݨ لڳے ” میڈا ہک رشتے دار ہک پمفلٹ چھپوائی ودے ، او آہدے ساݙا شجرہ ابو عبیدہ جراح نال ملدے ۔ تھی سڳدے اوندی تحقیق درست ہووے پر میکوں ایں ڳالھ تے کوئی فخر کاں نی ۔ میں آہداں جیہرے لوک پرݙاݙے جھرݙاݙے کنیں ہکی آبادی ہکے ویڑھے محلے وچ رانہدے پین ، کاغذات وچ انیں دی قوم ہکا لکھ ݙتی ونڄے ۔ جیہرے لوک اے گالھ ناں مننن انیں کوں ݙاہ ݙینہ واسطے علاقہ بدر کر ݙیون ۔ ایویں تھیندیں تھیندیں ہک ݙینہ سارے قومیت دے خانے وچ انسان لکھوائی کھڑے ہوسن ۔ ایویں اے انسان دے پُتر نہ بݨسن ، ایہو ہکو حل ہے ۔ اے قوم قبیلہ قدیم قبائلی معاشرے وچ فرد دی سنڄاݨ ہوندا ہا۔ او عربی ہن عجمی ہن تے بھاویں افریقی ایہو ہِک لفظ انیں دا پورا شناختی کارڈ ہوندا ہا ۔ سفر حضر وچ ، سودے وٹے وچ ، کہیں ݙِنگ ول وچ یا لڑاند بھڑاند وچ انیں دے ݙاڈھا کم آندا ہا کیوں جو پورا قبیلہ اپݨے بندے دے پچھو کھڑا ہوندا ہا ۔ ہݨ ایندی کیا لوڑھ ہے ۔ وپار بدل گین ہتھیار بدل گین ، سواریاں بدل ڳین ، سوار بدل ڳین ۔ جدید ٹیکنالوجی بندے دے جینز کوں وِلی وِلی کر سٹیندی اے ۔ وقت ختم کرویسی باقی میݙے آکھݨ تے تاں ختم نئیں تھیندے ۔ اڄاں تاں پورا ݙاند بند بندوڑیں وچو نئیں نکھتا ، اوندے سُنبھ دی برکت کوں پکڑی کھڑݨ ۔ قوم ݙاند دے سُنبھ کنیں تاں وݙی گالھ ہے "
عجب بندہ ، تمام زندگی بیک وقت ہک چھوٹا ٻال وی تے جہاندیدہ بزرگ وی ۔ ڳنڈھیرے دے کَٹھے گنڈھیرا ، کوتی دے کٹھے کوتی ، دانشوریں دا محبوب ۔
خضر مارکیٹ دے ایرے کھٹیندے ودے ہَن ۔ صوفی ہک ادھ ادھوری دکان وچ ہوٹل ان لایا ۔ چاچا یارو قصائی وی پتیلے دھووݨ آڳیا ۔ چاچا یارو پَݙ ٻَہوں مریندا ہا ۔ ہِک دفعہ چاچے یارو اتنا وݙا پݙ ماریا ، نظامی صاحب اونکوں ویہہ روپے انعام ݙتے ہن ۔دریہہ جاہ ہئی ، ٻہوں سارے کھٹڑے ہماچے پے رانہدے ہَن ۔ کوتی پارٹی دا چوہلر وی اتھائیں ہوندا ہا ۔ نظامی صاحب رات کوں اتھئیں ادھے لیندے ہَن ۔ ہِک رات نظامی صاحب بنگالی (مارے گا) تے بَڈے دا ٹاکرہ کرا ݙتا ۔ بنگالی رَڑدا آندا ہا نظامی صاحب اوندی کَچھ وچو ہتھ گھت کے اونکوں دُھوسے ݙے ݙے کے ہماچے تے ان سٹیا ۔ بڈے کوں مختار خاں داد والا پکڑ آیا ۔ بڈے کوں آہدے ہن ایندے کولھو پچھ اے کتھو آئے ، ایندا ناں کیا ہے ۔ بڈا بَھنا ترُٹا پچھدا ہا مگر بنگالی مسلسل چپ ۔ بڈا وی زچ تھی ڳیا ۔ بَڈے چاٹ اُلار کے آکھیا ” بِھینر کوں پَرائیں ساݙے نال پنج پنج ” سارے کِھل کِھل ٻُݙے ودے ہَن ۔ بنگالی کوں ویکھا مل ڳیا او درک پیا ۔ مختار خاں آکھیا بڈے کوں منجھیں دی ٹھرک اے ، جتھاں منجھیں ݙہدے انیں دے پچھو لڳ پوندے ۔ کوئی بندہ مال ٻیٹ گھدی ویندا ہووے تے ایندی دید پے ونڄے تاں پَتݨ تے پُچا آندے ۔ نظامی صاحب آکھیا ” شکر اے اینکوں تریمتیں نئیں بھاندیاں ، ناں تاں شہر اچ جتھاں ݙو چار ݙیکھے ہا ، انیں دے ان پچھو لڳے ہا چُلھ تے پچا آوے ہا ۔ ” ہِک کوتی وَسے دَھنے دو اشارہ کرکے آکھیا نظامی صاحب اینکوں سنڄاݨ دے ہَو ۔ نظامی صاحب آکھیا ایں چُوتھے کون نئیں سنڄاݨ دا ۔ چُوتھے دے لفظ تے سارے کوتی کھل کھل ٻُݙے پے ہَن ۔ ہِک ٻے کوتی آکھیا نظامی صاحب پتا ہِوے اڳلے ݙینہ دَھنے خانی نائی دی دکان تے کیا کیتے ۔ خانی اپݨی دکان وچ ہک چھوہَر دا فوٹو لائی پے ۔ اے جو ڳئے اوندو تک کھڑے ۔ جیہرے ویہلے ݙیکھ ݙیکھ رڄ پے ، اوندے اڳو مجال ٻدھ کھڑے تے آکھیس ” جیویں ہوویں شئے تاں شئے ہئیں پر تیݙے خرچے ݙریندن ” او نڄاݨ خانی دا اپݨا چھوہَر ہا ۔ خانی ایندے اڳو ݙانگ چا گھدی اے ۔ اے خانی کوں آہدا ہا ” خانی آں قینچی تے کنگھی دا واسطہ ہئی ݙس تاں سہی اے کون اے ” نظامی صاحب کوں قینچی تے کنگھی دے واسطے تے اینجھی چس آئی ، انیں مامے دھنے کوں سپیشل ادھا اپݨی جیبو پلوایا ہا ۔
ایں شغل میلے کنیں فارغ تھی کے نظامی صاحب نوجوانیں نال گفتگو وچ مصروف تھی ڳئے ۔ سرمایہ داری دا ذکر بار بار تے اُچا اچا تھیندا پیا ہا ۔ مختار خاں داد والے رّڑ کے آکھیا ” ٻس وئے نظامی صاحبا ! ساݙے شہر اِچ اڄاں تئیں بھیݨ یَدھی ذیلداری نئیں پئی مُکدی توں سرمایہ داری کوں مُکیندا ٻیٹھیں ” نظامی صاحب کھل کھل ٻݙے پے ہَن ۔ ولا ولا آہدے ہن ، بھیݨ یدھی ذیلداری نئیں پئی مکدی ۔۔ وت کھل دا ٹھکارا مار ݙیندے ہَن ۔
ہک ݙینہ نظامی صاحب آکھیا ” میݙے گوݙے ہُوݨے نال ݙُکھدن ۔ جݙاں ٻہوں بُھڈاہ تھی ویساں سفر نہ کر سڳساں ، سنگت ساتھ دو آوݨ ونڄݨ کنیں رہ ویساں ۔ اوں دَور واسطے ہِک ݙاڈھی سوہݨی مصروفیت سوچی وداں ۔ میں فردوسی کوں رڄ کے پڑھساں "
اُنیں میکوں فردوسی دے ٻہوں سارے شعر سݨائے ۔ ہِک شعر میکوں یاد رہ ڳئے ۔ ایں شعر تے نظامی صاحب گفتگو رڄ کے کیتی ہئی تے تاریخی ” یلے ” کرداریں دی مُنڄ وی ٻہوں کُٹی ہانے ۔ شاید اے میکوں یاد وی تہوں رہ ڳیا ہوسی ۔
منم کردہ ام رستمِ داستان
وگرنہ یلے بود در سیستان
نظامی صاحب شعریں دی پیروڈی تاں ٻہوں کریندے ہن مگر فیض صاحب دے ہِک شعر دا لفظ وٹاکے اونکوں سوہݨا بݨایا ہانے ۔
ہِک شام بزار وچ ملین تاں میڈے کولھو پُچھے نے دِن وݙا ہوندے یا جُنڄ ۔۔ ولا آپ آکھیے نے ݙینہ وݙا ہوندے یا جُنڄ ؟ میں آکھیے ݙینہ وݙا ہوندے ۔
” ہاں سہی آکھی ، تریمتیں آہدیاں نئیں ، ٻس اڄ دے ݙو جُنڄ دا آٹا بچا پَے فجر کوں داݨے پِینواہ ݙِوائے ۔ ایندا مطلب ہے ہک ݙینہ وچ ݙو چار جُنڄ تاں ہرو بھرو ہوندن ۔ اے وقت دی چھوٹی اکائی اے ، ݙینہ وݙی اکائی "
پِچھیں اُنیں میکوں فیض صاحب دا اے ترمیم شدہ شعر سݨایا
اک فرصتِ گناہ ملی وہ بھی چار جُنڄ
دیکھے ہیں ہم نے حوصلے پروردگار کے
زبیر احمد دا شعری مجموعہ چاندی مڑھیے طاق پڑھن سانگے ہیٹھ ڈتی گئی تصویر تے کلک کرو
چاندی مڑھیے طاق پڑھن کیتے کلک کرو
ممتاز حیدر ڈاہر دا شعری مجموعہ کشکول وچ سمندر پڑھن کیتے کلک کرو
محمد اسماعیل احمدانی دا ناول امر کہانی پڑھن کیتے کلک کرو
سرائیکی انٹرنیشنل پڑھن کیتے کلک کرو
رفعت عباس دی کتاب "بھوندی بھوئیں تے” پڑھن کیتے کلک کرو
رفعت عباس دی کتاب ایں نارنگی اندر پڑھن کیتے کلک کرو
About The Author
اے وی پڑھو
سیت پور کا دیوان اور کرکشیترا کا آشرم||ڈاکٹر سید عظیم شاہ بخاری
اشولال: دل سے نکل کر دلوں میں بسنے کا ملکہ رکھنے والی شاعری کے خالق
ملتان کا بازارِ حسن: ایک بھولا بسرا منظر نامہ||سجاد جہانیہ