سرائیکی تے پنجابی دی لینگوئسٹکس دا وکھرپ||وقاص بلوچ

نوٹ: اے سرائیکی زبان دی سُوبھ اے جو وقاص بلوچ جہیں نینگر سکالر  لینگوئسٹکس  جہیں اوکھے تے پریتی ڈسپلن وچ لکھݨ لڳ پئین۔ اے ہک اکیڈیمک سبجیکٹ ہے تے ایندے وچ پرکھ پرچول دے اپݨے سٹینڈرز ہن جنہیں کوں وقاص ٻہوں پورھئے نال ورتݨ دا اَہر کیتے۔ انہیں سٹینڈرز کنیں ہٹ جے تائیں ٻولی تے لہجے دے وکھرپ دی ڳالھ ہے تاں ایندا چھیکڑی معیار لوکیں دی اپݨے آپ تے اپݨی ٻولی دے وکھرپ دی سُدھ سُرت تے سُنڄاݨ ہے۔ ویسے وی لنگوئسٹکس دے اڄوکے ڈسپلن وچ زبان تے لہجہ دی ونڈ کوں مناسب نئیں سمجھیا ویندا جو اے ہک وادھوں تے تعصب نال بھَری درجہ بندی تے اُسری ونڈ ہے۔ ایں لکھت کوں ایں ونڈ کنیں ہٹ ایندے اکیڈیمک سبجیکٹ تے سٹینڈرز نال جے پڑھیا ونڄے تاں ودھیک فیدہ مند ہے)۔

کجھ ݙ یہاڑے پیلھوں ہک یونیورسٹی وی لنگوئسٹکس دے سبجیکٹ تے  کانفرنس تھئی ہے جتھاں کجھ سپیکرز اے بیانیہ ݙتے جو ملک وچ فیصد پنجابی ٻولی  ویندی اے تے سرائیکی پوٹھوہاری، ہندکو سبھے پنجابی دے لہجے (ڈائی۔لیکٹس) ہن۔ ہک لنگوئسٹکس دی کانفرنس جتھاں جتھاں سائنٹفک معاملات دی توقع کیتی ویندے اے اتھاں اینجھے مفروضاتی بلنڈرز ماحول کوں غیر علمی بݨا ݙیندن۔ اساں اپݨے آرگومنٹس پیش کرݨ توں پیلھوں انہیں عزت مآب سپیکرز ہک سوال پچھسوں جو اے ایسسمنٹ انہیں دی چھڑی مفروضیں دی بݨیاد  یا ذاتی دلچسپی دی بݨیاد تے اے یا انہیں کنیں کوئی سائنٹیفک پروف وی اے؟ اردو تے ہندی جنہیں دی ٹوٹل مارفولوجی (صرف)، فونالوجی (صوتیات) تے سینٹکس (نحو)  ہکا اے، انہیں کوں تہاݙی ریاست کنیں رکھ ہر چھوٹا وݙا وکھری زبان منیدے پر سرائیکی تے پنجابی جنہیں دی ٹوٹل لنگوئسٹکس دا ایرا اپݨے ڈھنگ ڈھٻ نال قائم اے، او ہک زبان ہا ہکا زبان دے لہجے کیویں تھی سڳدن۔ ہݨ اتلی ڈسکشن کوں میں دلائل نال ڈسکس کریساں۔سبھ توں پہلے اے ڳالھ ذہن وچ رکھیجے جو زبان دی پرکھ پرچول دا پیمانہ لنگوئسٹکس دیاں ترائے لڑیاں ۔ مارفالوجی، فونالوجی تے سینٹیکس۔ کریندن۔

. ہک، سرائیکی انفلیکشنل زبان اے۔ پنجابی یا اردو ہندی وی انفلیکشنل زباناں ہن پر سرائیکی انفلیکشنز نال گنجلک اے۔ انفلیکشنز دا مطلب جیڑھی زبان وچ ٻہوں شَبد ݙو، ترائے یا وادھوں  "مارفیمز” نال بݨے ہوئے ہوون۔ سرائیکی "مارفولوجی” دی وُݨت  ݙیکھو ہک ترکیب اے جو "کینسے ویندے پئے”۔ ایندے وچ ترائے "مارفیمز” ہن۔ ایہہ مارفیمز ” "کئے”، "نہ”، "ہیسے” دی انفلیکشن نال بݨے ہوئین۔ ٻیا اے جو اتھاں مارفیم "ہیسے” وچ اساں یعنی صیغہ جمع دی شاند وی ہے پئی جینکوں اساں "پرونامینَل ” دی ٹرم نال جُڑیسوں۔ ایندا مطلب اے ہے جو مارفیمز یا شبدیں دے اوول وچ اسمائے ضمیر دا موجود ہووݨ تاں جو انج "پرونون” لکھݨ دی لوڑھ نہ پووے۔ جے اردو وچ ایندے نال رلدی ملدی ترکیب (فریز) لکھوں تاں او "ہم نہیں جارہے” ہوسی۔ نوٹ کرو جو اتھاں "ہم” لکھݨ” دی ہروں بھروں لوڑھ پوسی جِتاں ایندا معنی عالمانہ نہ رَہسی تے عامیانہ تھی ویسی۔ ہݨ ݙیکھو جو اے جملہ ہک پنجابی کیویں اَلیسی۔ ” نیں سی جا رے” ۔ پنجابی زبان دی انفلیکشن سرائیکی کنوں ٻہوں گھٹ ہے۔ اتھاں سارے "مارفیمز” لگ بھگ انجو انج آکھے لکھے ڳئین۔ "نئیں” اپݨے آپ وچ ہک "فری مارفیم” اے۔ اینویں "سی” تے "جا” وی "فری مارفیمز” ہن، جݙاں جو "رے” ہک "باؤنڈ مارفیم” اے۔ ݙوجھے شبدیں وچ ایں ہک ترکیب وچ چار مارفیمز آئن پر او سارے وکھرے وکھرے کھڑن۔ مطلب پنجابی وچ انفلیکشنز ہن۔ انفلیکشن ہووݨ نال کوئی زبان وݙی یا چھوٹی نئیں تھی ویندی پر زبان دی وکھرپ ہروں بھروں نشابر تھی ویندے تے اے ڄاݨ کاری تھیندی اے جو ہک زبان دا ایرا ٻئی زبان کنوں انج اے تے اے کوئی "ڈائی۔لیکٹ” نئیں۔ ایں بݨیاد تے او ݙو انج زباناں ثابت تھی ویندن۔

ݙو، لسانیات یا لنگوئسٹکس دی ݙ وجھی اہم لڑی "سینٹَیکس” اے۔ جے ُاتلی ترکیب  کوں "سینٹیکس”  دے حساب نال ݙیکھوں تاں ڄاݨ تھیندی ہے جو انہیں دی "سینٹیکس” وی ہک ٻئے کنیں پوری وکھری اے۔ "کینسے ویندے پئے” وچ "کینسے” ہک نیگیٹو پارٹیکل دی حیثیت وچ پیلھوں آیا کھڑے تے نال "پرونامینل” دا سینس وی ہکے شَبد وچ موجود اے پر پنجابی وچ "پرونامینل” دا سینس ترکیب دی چھیکڑ وچ آیا کھڑے۔”جا” دا مارفیم ترکیب وچ "ٹینس” نال ایسپیکٹ نئیں ݙیندا پر سرائیکی دی ترکیب وچ ݙونہیں ” ٹینس تے ایسپیکٹ” موجود ہن۔

ترائے، اینویں اساں فونیٹکس تے فونالوجی تے آندے ہئیں۔سرائیکی دے تیجی دے اَکھر "ٻ”، "ݙ”، "ڄ”، "ڳ” پنجابی وچ موجود کائینی تے اے سرائیکی دے ایلن بیل دے سٹیڈرڈ ۔ معیار موجب "وائٹل” ہووݨ دا ہک ݙونگھا ثبوت اے۔ ݙوجھا ہک شَبد ݙیکھو "چھٹیاں”سرائیکی دے اکثرا سپیکرز "ویلر”، "ایل۔ویولر”، تے "بی۔لیبئل” آوازیں کوں "پلیٹیل [جے]” دے کٹھے ادا کریندن تاں جو اَلا دی ادائیگی دے ݙو وکھریں جاہیں (پلیسز آف آرٹی۔کولیشن) ہووݨ دے باوجود انہیں دی ادائیگی وچ کوئی فرق نئیں آندا۔ جیویں مثال کیتے "”ٹ” تے "ی” یا "ب” تے "ی” وغیرہ دی ادائیگی بلکل کٹھے کریندن پر پنجابی وچ ایندی ادائیگی کٹھے نئیں تھیندی۔

ایں اتلی ڈسکشن دی بݨیاد تے اساں اے دعوی کریندوں جو سرائیکی تے پنجابی دے بݨیادی لنگوئسٹکس فیچرز وکھرے ہن ، تہوں اے ہک ٻئے دے "ڈائی۔لیکٹس” نئیں بھل وکھریاں زباناں ہن۔