اظہرلشاری
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
آپݨی کہیں آلس، تن آسانی یا نااھلی پاروُں، اساں سرائیکی اڄ اے سمجھݨ لڳ پئے ھیں جو ساݙے حصے دا سیاسی کم کوئی ٻیا کریسی۔ سرائیکی صوُبہ بݨاوݨ کیتے اساں وݙیاں (وفاقی، پارلیمانی) سیاسی پارٹیاں نال ھِک غیر حقیقی اُمیند جوڑ گِدھیءِ۔ ‘غیر حقیقی’ آمیند توُں مُراد اے ھِ جو ساکوُں ایویں لڳݨ لڳ ڳئے جیویں کجُھ کیتے مُتوُں اے وݙیاں سیاسی پارٹیاں ساکوُں سرائیکی صوُبہ بݨا ‘تھالی’ ئچ رکھ کے ݙے ݙیسن۔ کوئی آواز چائے مُتوُں ساݙیاں زمیناں تے ٻاھرلیاں دا قبضہ رُک ویسی، اتے شئیت پُراݨے قبضے وی وا گزار تھی ویسن۔ کہیں احتجاج توُں بغیر، ساݙے وسائل دی کھس کھوہ جنب ویسی، ساݙا کلچرل، مُعاشی اتے سیاسی وانج رُک ویسی۔ وسیب دے جیڑھے وی تھوڑے گھݨے سیاسی کارکن ھِن او اڄ دھرتی تے چڑھدی دھاڑ کوُں یا تاں ݙیکھݨ توُں ریہہ ڳئین یا وت اِیں دھاڑ کوُں روکݨ سانگے، سَکھݨی جُھمر تاڑی اتے ݙوھڑے ماھیاں کوُں واحد حل سمجھی ٻیٹھن۔
ایویں کیوُں ھِ؟ سرائیکی قومی تحریک دا کلچرل پُکھ، جیڑھا اُنی سؤ اسی دے ݙہاکاے توُں شروع تھیا ھا، سرائیکی قومی سُنڄاݨ کوُں اُسارݨ اتے ودھاوݨ ئچ کافی موُثر ریہے۔ قومی تحریک دے اِیں کلچرل پُکھ کوُں ودھاوݨ ئچ لوک سانجھ دا ھِک اھم کردار ریہے۔ جرنل ضیا دے کال اندھارے دؤر ئچ، جݙاں سیاسی سرگرمیاں تے سخت پابندی ھئی، ‘پالیٹکس آف کلچر’ (کلچر دی سیاست) لوک سانجھ دا ھِک نویکلا آھر تھی اُبھرا۔ ریاستی جبر دا نشانہ بݨے بغیر، آپݨی ڳالھ کوُں شاعری، موسیقی، ناٹک اتے جھمر تاڑی راھیں ٹورݨ اتے لوکاں تئیں گِھن ونڄݨ ئچ ھِک سؤکھ ھا، جیڑھا سرائیکی مزاج کوُں سوُٹ کریندا ھا۔ شاعری، موسیقی، جھمر تاڑی راھیں سرائیکی سرائیکی کھݙیجی۔ لوکاں ‘پالیٹکس آف کلچر’ کوُں ریسپانس ݙتا، ھؤلے ھؤلے آپݨے آپ کوُں سرائیکی سمجھݨ اتے اکھواوݨ لڳ ڳئے۔
بعد ئچ لوک سانجھ دے کلچرل ایکٹوازم دے نال نال سائیں تاج لنگاہ اتے کجھ ٻنہاں سیاسی مہاندریاں ‘سرائیکی صوُبے’ دی سیاسی ڳالھ وی ٹوری
قومی سُنڄاݨ دا پندھ اڳوُنہاں تھیا۔
اُنی سؤ نوھے اتے اوُں توُں بعد اڳلے ݙہاکیاں ئچ سرائیکی قومی سُنڄاݨ دے حوالے نال کُجھ اھم ثقافتی اتے سیاسی تبدیلیاں آئیاں۔ ثقافتی سظح تے روھی، تھل، دمان ئچ لوکاں دی وݙی تعداد، جیڑھی پہلے آپݨی ماء بولی کوُں علاقائی ناواں نال سُنڄݨیندی ھئی، ھُݨ اِیکوُں سرائیکی آکھݨ لڳ ڳئی۔ سرائیکی شاعری اتے نثر ئچ چھپݨ آلیاں کتاباں رسالیاں ئچ ودھارا تھیا۔ یوُنیورسٹیاں اتے کالجاں ئچ پہلے ایم اے اتے وت بے اے، ایف اے تئیں سرائیکی دیاں کلاساں شروع تھی ڳیاں۔ تعلیمی اداریاں ئچ سرائیکی لیکچراراں دیاں پوسٹاں آوݨ لڳ ڳیاں۔ ریڈیو پاکستان توُں بعد پی ٹی وی تے سرائیکی زبان دے پروگرام شروع تھی ڳئے۔ بعد ئچ جݙاں جرنل مشرف دے دور ئچ پرائویٹ ٹی وی چینلز آئے تاں سرائیکی ٹی وی چینلز وی شروع تھی ڳئے (جنہاں ئچوُں اکثرا بعد ئچ بند وی تھی ڳئے)۔ ایف ایم ریڈیو سٹیشناں توُں سرائیکی پروگرام نشر تھیوݨ لڳ ڳئے۔ سرکاری نیوز ایجنسی (اے پی پی) ئچ سرائیکی ڈیسک بݨ ڳیا۔ تاں اِیں طرانویں صحافت ئچ سرائیکی رپورٹراں، ایڈیٹراں اتے ٹیکنیشنز دیاں تھوڑیاں گھݨیاں نوکریاں نِکلݨ پو ڳیاں۔
۔
سیاسی سطح تے، اُنی سؤ ستانوے ئچ پوُنم (پاکستان آپریسڈ نیشنز موومینٹ) دے پلیٹفارم توں سندھی، بلوچ اتے پختون قوم پرست سیاسی پارٹیاں دے طرفوُں سرائیکی کوُں علیحدہ قومی اِکائی تسلیم کرݨ ھِک وݙی پیش رفت ھئی۔ وت پیپلز پارٹی آپݨے (وزیر اعظم یوآسف رضا گیلانی دے) دؤر ئچ سرائیکی صوُبہ دی ڳالھ پارلیمانی سطح تے چاتی۔ سرائیکی صوبہ تے پارلیمانی کمیشن بݨا ڳیا۔ اِیں کمیشن دے سفارشات دی روشنی ئچ ݙوُ ھزار تیرھاں ئچ سینیٹ توُں پنجاب ئچ علیحدہ صوُبہ بݨاوݨ دا بِل منظوُر تھیا۔ اِیں بِل دے دباؤ ئچ نوُن لیگ کوُں پنجاب اسمبلی توُں ݙوُ علیحدہ (بہاولپوُر اتے جنوُبی پنجاب) صوُبے بݨاوݨ دی قرارداد منطوُر کرݨی پو ڳئی۔ ݙو ھزار اٹھاراں ئچ تحریک انصاف کوُں آپݨے الیکشن مینی فیسٹو ئچ جنوُبی پنجاب صوبے دے وعدے کوُں شامل کرݨا پو ڳیا۔
کوئی شک نئیں اے تبدیلیاں سرائیکی قومی تحریک دیاں وݙیاں کامیابیاں ھِن۔ او وݙیاں کامیابیاں جنہاں دی پنجوی تریہہ سال پہلے سرائیکی سیاسی کارکن توقع وی ناھی کر سنڳدا۔ پر ایویں ڄاپدے جیویں انہاں کامیابیاں نال سرائیکی سیاسی کارکن دا ݙوُ شئیں تے آلسی عقیدے دی حد تئیں یقین ودھ ڳئے۔ ھِک، سرائیکی سیاسی اتے معاشی حقوق دی جنگ محض جُھمر تاڑی تے ݙوھڑے ماھیے نال ای بھڑی ونڄ سنڳیندیءِ(سرائیکی قومی تحریک دے اڄوکے کلچرل پُکھ کوُں ولا ݙیکھݨ دی لوڑھءِ)۔ ٻیا، سرائیکی صوُبہ وݙے سیاسی پارٹیاں دے سِر دا درد ھِ ، جیڑھا جو اُنہاں اڄ نِتاں سبھائیں بݨاوݨاں ئی بݨاوݨاں ھِ ۔ سرائیکی صوبہ دے سوال تے سرائیکی سیاسی مُہاندریاں دی کہیں کلچرل ایکٹوازم دی اولھ ئچ ودھدی ھوئی چُپ انتہائی معنی خیز اتے خطرناکءِ۔
صوُبہ بھلے ھِک جمہوُری، آئینی تے پارلیمانی راہ رستے نال بݨنے۔ ایندے توُں وی کوئی اِنکار نئیں جو صوُبہ آخر وݙے سیاسی پارٹیاں ھی بݨاوݨاںءِ اتے ساکوُں اِنہاں نال میل جول وی ودھاوݨاں پوسی۔ پروݙیاں سیاسی پارٹیاں وی کوئی سیاسی سوال اوُں ویلے چیندئین جݙاں اوُندے پچھوُں کوئی پاپوُلر سپورٹ ھووے۔ آھدن جتنا ڳڑ اتنا مِٹھا۔ ھُݨ تئیں سرائیکیاں دی جتنی سیاسی آواز ھئی، جتنا سیاسی دباؤ ھئی پیپلز پارٹی یا ٻنہاں پارٹیاں اتنا ئی اوکوُں اڳوُں دے ودھائے۔ اڳوُں تے وی ایویں ای تھیوݨے۔
پیپلز پارٹی سمیت ݙوجھیاں وݙیاں سیاسی پارٹیاں اوُں ویلے ساݙے صوُبے یا سیاسی اتے مُعاشی حقُوق کیتے کجُھ کریسن، جݙاں او لوکاں دے طرفوُں کوئی دباؤ محسوُس کریسن۔ اتے لوکاں دا اے دباؤ اوُں ویلے بݨسی جݙاں سیاسی کارکن آپݨے حصے دا کم کریسن۔ ورنہ پیپلز پارٹی سمیت کہیں وݙی سیاسی پارٹی کوُں کیا پئیءِ جو ݙینبھوُاں دی کھکھر ئچ ھتھ گھتے، پنجاب بہادر کوُں نراض کرے اتے اِنہاں انوکھڑے لاݙلیاں (سرائیکیاں) کیتے علیحدہ صوُبہ بݨاوے۔
سرائیکی صوُبے سانگے پاپوُلر سپورٹ اتے سیاسی دباؤ بݨاوݨ کیتے جھمر تاڑی اتے ݙوھڑے ماھئے ممکن اے ھِک اھم ذریعہ ھوون، پر نِری پری جھمر تاڑی تے ݙوھڑے ماھیاں نال کم نئیں بݨناں۔ سیاسی دباؤ کیتے تحریک اتے پاپوُلر نیریٹو، بیانیہ لوڑھیندے۔ ایں نیریٹو دا تل ٻدھݨ کیتے وسیب اتے سرائیکی لوکاں دے مسئلیاں اتے حقوق تے ریسرچ، پرکھ پڑچول کرݨی پوسی۔ حقائق اتے اعداد و شُمار کٹھے کر تجزئے کرݨے پوسن۔ صوبہ بݨن دے آئینی تے پارلیمانی راہ رستیاں اتے رکاوٹاں کوُں سمجھݨاں پوسی۔ وت اِیں نیریٹو کوُں لوکاں ئچ عام کرݨ کیتے اُستاداں، شاگرداں، وکیلاں، صحافیاں، پورھیتاں، ھاریاں اتے سیاسی پارٹیاں نال میل جول، ڳالھ مُہاڑ ودھاوݨے پوسن۔ پوسٹر، پمفلٹ، کتابچے لِکھݨے پوسن۔ ناٹک کرݨے پوسن، سوشل میڈیا کیمپینز چلاوݨیاں پوسن، پُرامن احتجاج کرݨے پوسن۔ احتجاج اتے سیاسی سرگرمیاں دیاں نویاں شکلاں ڳولݨیاں پوسن۔ ھِک مستقل مزاجی نال اے سبھ کجھ کرݨا پوسی۔ پر کریسی کؤݨ؟
About The Author
اے وی پڑھو
ملتان کا بازارِ حسن: ایک بھولا بسرا منظر نامہ||سجاد جہانیہ
اسلم انصاری :ہک ہمہ دان عالم تے شاعر||رانا محبوب اختر
موہری سرائیکی تحریک دی کہاݨی…||ڈاکٹر احسن واگھا