ملوہیا: وسوں دی اجوکی ہک اکھ(1)||رفعت عباس

سندھ وادی دی ایہہ سرائیکی وسوں پئی الویندی اے۔ سنو تاں ہک مُد پچھوں کوئی بلارا تہاڈے بوہیاں تانیں پُج گیا ہے۔ گلیاں کوچے بزاراں وچ اکھیں دا ہجوم ہک وڈی اکھ بن تے تہاکوں ڈیدھا پئے۔ تہاڈا مُکھ جتھاں اکھیں تے کنیں دے تہاڈے آلہنے ہن، نویں پکھیاں نال آباد تھیندا آندا ہے۔ ایہا اوہ دید(gaze)اے جیندی اساں گالھ پئے کریندے ہیں۔ ایں وسوں دی ایہا رمز اے جیڑھی اپنے جیون وچوں اساں لدھی اے۔ ہک وڈی شعری واہند ،ہزاریں ورہیں دے پندھ اچ ،کینویں ہک سماجی ، تہذیبی تے سیاسی تڈ بنڑدی اے، اجوکی سرائیکی شاعری وچوں ایہاگالھ اے جیڑھی جُڑی اے۔

ملوہیا ۔ سداسہاگن” ایہا اکھ اے جیڑھی جاڳی اے، تہاڈے پیو ڈاڈے توں

تہاڈے ٻالیں تئیں تہاڈی اپݨی اکھ۔ تساں ایں اکھ نال جہان کوں کینویں ڈیدھے ہو، ایہا توفیق اے جیڑھی اجوکا ہک نروار پئی بݨدی ہے ۔اجوکی ایہہ دید ہک وڈاسوب اے، نہ تاں یاد کرو، کڈݨ ایں جہان کوں تساں اپݨی اکھ نال ڈٹھے۔ رگ وید ‘ توں ‘ مطالعہ پاکستان ، تئیں کڈݨ تساں اپݨی اکھ لدھی اے۔ رگ وید تہاکوں داس تے راخس ( راکھشس) کر پئ ڈیدھی ہے، تے کاں تے کالے کوں کوجھا تے کوہتراکر تے انج کر کھڑایا گئے ۔ تے مقامی مانس کو، جیندے پچھوں موئین جودڑو تے ہڑپہ جہیں آبادی کھڑی اے، کوہتری تھاں(جاہ) تے رہوݨ والا ، کتھانہ یا کٹانہ آکھ تے مندیا گئے۔ پوری وادی سندھ اِندر تے سوریہ دی رتھاں دی گزراݨ گاہ اے۔ تہاڈیاں اپݨیاں گائیں تہاڈے ہتھوں چِھلیاں ڳن، تے اِندر انہاں کوں آسمان دے ہک بھاݨے وچ وڈے ہک پھاٹک بچھوں جھل گھنڊے۔ پرتساں جاڳدے ہو، اینویں مندریاں ہوئیاں اکھیں نال اپݨے ست دریاواں دے گیت لکھدے ہوۓ ۔ تہاڈی ایہ تکڑی وسوں اپݨیاں پرتاں وچوں بہوں کچھ سانٻھ گھندی ہے تے مہم جو آریا اگاں روانہ تھیندن، گنگا جمنا دی وادی وچ ترے بئے وید، پراݨ نے رامائݨ ستریندے ہوئے رامائݨ وچوں ایں انت تاݨیں او پڄدن جو مقامی ثقافتان کوں نال ڳنڈھے متوں ایہہ چڑھت جاری نہیں رکھی ونج سکدی، اوہ ڈکھݨ وچوں ہنومان (باندر) تے گنیش ( ہاتھی ) تے کچھ بیاں ثقافتاں کون نال گنڈھ تے ( باندر تے ہاتھی انہاں ثقافاں دا ٹوٹم ہن) لنکا تاݨیں پل بڊھݨ دا اہر کریندن۔ لنکا کوں بھانویں جو بھا لگ ویندی اے پر راوݨ ہک ہیرو وانگوں جڑڊے تے ڈکھݨ وچ آریاواں دی چڑھت ہمیش کیتے رک وینڊی ہے۔

رام دے اگوں راوݨ داسورما تھی کھڑن سوکھا سمجھ نی آندا۔ کیوں جو اساطیر اپݨے زور وچوں بئی طرھاں کھڑا الویندی ہے، ریاست آپݨے ایں ڈڈھپ ڊی اساطیر نال جڑی ہوئی اے، اوندا سارا ڈھانچہ ایں اساطیر دے وچوں تھی کے لنگھدے تے شئیں کوں ڈیکھݨ دی ہک اینجھی اکھ پیدا کریندے جیڑھی ماہݨو دی اکھ نی ہوندی۔ایندے کیتے ہک نویں اکھ تے دید دی لوڑ پوندی ہے۔

اِندر دی جاہ تے مہا بھارت وچ،کرشن دا ہیرو تھی الاوݨ، مقامی ثقاقتاں دے پرتݨ تے نرویا تھیوݨ دی کتھا ہے تے اتھاہوں اساکوں اساطیر کوں پرتا تے ڈیکھݨ دی اجوکی سرائیکی شاعری دی سک وی سمجھ لڳدی ہے، تے تساں ملوہیا۔ سدا سہاڳݨ تئیں شئیں کوں پرتا تے ڈیکھنݨ دی سک تاݨیں پُچدے ہو۔

تساں آکھسو، اوپری ہک اساطیر وچوں اپنی ہک گالھ اساں کھولی ہے، پر کیڑھی اوپری اساطیر ؟آریاواں اِتھاہوں سندھ وادی وچوں گنگا جمنا دا پندھ کیتےتے اساں اپنی ایں تکڑی تے سمپورن وسوں دے مان وچ آباد ہیں۔ ساڈے کیتے جگ جہان دی اساطیر کوں ڈیکھن بہوں سوکھا تے روز دے کم وانگوں ہے۔ ’رگ وید‘ توں ’رامائن‘ تے ’مہابھارت‘ دی اساطیر کوں سندھ وادی دی ایں تڈ تے مان وچوں اوپرا اساں نی جانڑدے۔ سرائیکی وسوں اپنے ایں آدر وچ جیندی ہے تے مُنڈھ قدیمی حملہ آوری توں گھن تے انگریزی کالونی گیری تئیں بہوں سارے احوال سوگھا کرن جوگی ہے۔  بھل ’رگ وید‘ تاں اپنے ویلے تے جاہ وچوں اتھاہوں پُھٹی ہے تے بہوں سارے مندپ پچھوں وی اساں ایں کتاب کوں اپنا کر جانڑدے ہیں۔ ’رگ وید‘ کوں کڈاہیں وی گنگا تے جمنا دی وسوں اپنا نی کر جانیا۔ اساں آہدے ہیں ایہہ ساڈی کتاب اے۔ ساڈی وسوں ڈسن والی پہلی کتاب۔ اجوکی سرائیکی شاعری ’ رگ وید‘ دے لاہریاں کوں اپنی واہند دا ہک حصہ جانڑدی ہے۔ پر اینویں آکھو ہک جیندی جاگدی وسوں وانگوں اساطیر کوں اج اپنے ویلے وچوں اساں ڈٹھے۔ ایہا ساڈی دید ہے۔ نہ تاں اپنے تل دی واہند تے ایندی اساطیر توں کوجھا کرن والیاں اتھاں اوں اکھ کو بہوں ڈُکھا کیتے جیڑھی ہک وڈی دید دا سوب بنڑ دی ہے۔پرتساں ایں اکھ کوں ڈُسدا ہویا ڈیدھے ہو اپنی وسوں تے ایندیں ثقافتاں کوں گملیاں وچو رُجھاون تے اپنی سوڑ دے پانیاں اُتے اینکوں رکھن والیاں کیتے بہوں اوکھا ویلا ہے۔ اُنہاں کوں ایں تل وچ اساطیر دے ، اینویں آکھو ماہنو دے اپنے نواں تھیون دی سمجھ نی پئی لگدی ۔ اساطیر کینویں تاریخی تے جغرافیائی واہند وچوں سیاسی تڈ بن تے اگونہی تھیندی ہے انہاں کو ڈس نی پئی پوندی۔

’ملوہیا۔ سدا سُہاگن‘ ایں سارے پچھوکڑ وچوں جاگدی ہوئی اکھ اے، ماہنوکوں ویلے دی نکی نکی تروٹ وچوں کڈھ تے وڈی ہک واہند وچ ڈیدھی ہوئی،تہاڈی اپنی ڈِکھ جینویں اساں آکھے ، آریاواں تہاکوں ڈٹھے ، یونانی تہاڈے قبیلیاں تے دریاواں دے ناں رکھیندے ہوئے لنگھن ، ایرانی، عرب ، ترک تے افغان وڈے ہک قتلام شہریں دی بھا تے کھوپڑیاں دے مُناریاں پچھوں سونہے اَن تَھن۔ ابن بطوطہ جڈن ملتان شہر وچ لاہندے ، تغلق دے قتلام کوں چالیہہ ڈینہہ پورے نہ تھئے ہن تے خلق خدا دیاں لاشاں شہر دی فصیل تے جاگدیاں پیاں ہن تے ایں توں پہلے محمود غزنوی ایں شہر اچ اتنی رت وہا گھندے جو خیمے وچ تلوار دی مُٹھ توں پانی کوسا کر تے اوندا ہتھ چھڑوایا ویندے۔

اوندے ستارہاں حملیاں وچوں ادھ توں ڈھیر خود مسلمان حکومتاں تے ہن۔ خیر تے شر دےٹکرا وچوں ٹردی اے رزمیہ نظم اتھاہیں تہاڈے کیتے سورج مُکھی وانگوں کھڑدی ہے۔ تساں ڈیدھے ہو ، شاہی تذکرہ نویسیاں توں اگونہاں ہک برطانوی جاسوس الیگزینڈر برنس ایں تل وچوں کینویں لنگھدے، تسں پڑھدے ہو ، ضلع در ضلع برطانوی گزیٹئیر وچ گورا ہک ڈپٹی کمشنر وفاداریاں تے ان وفاداریاں وچوں تہاڈی ذاتاں تے قوماں دا نروار کینویں بہہ کریندے۔

جاری ہے