مشتاق گاڈی
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
2004 وچ ملتان دا سرائیکی کٹھ تے سَویل دی جُڑت
لوک سانجھ کوں ننویں سِروں ٹَھہاوݨ چلاوݨ دی ڳالھ 2004 وچ چلی۔ ہک لمبی مدت پچھوں سرائیکی تحریک ۔ سنگت وچ کجھ ہَل چل مَچی۔ پچھلے ہک ݙہاکے چھڑا تاج لنگاہ، حمید اصغر شاہین تے کجھ ٻئے سرائیکی مہاندرے سیاسی رنگ روپ وچ دُکھدے ریہے۔ جݙاں جو ایں پوری مُدت سرائیکی وسیب دے لکھاری، سوجھواݨ، شاعر، پروگریسو سیاسی ورکرز کہیں کُمی وانگ اپݨی کھل وچ پیہہ ڳئے یا وت اپݨے آتم دی لَس وچ لَسدے ریہے۔
ایں بے دلی، بے عملی دا ہک وݙا کارݨ ویلھا آپ ہئی۔ پچھلا پورا ݙہاکا ڳڑدھال مارہا ہئی۔ دنیا دا "یونی۔پولر”تھیوݨ تے امریکا دا سَمراجی ݙڈھپ، مرتضی بھٹو دا قتل تے بے نظیر دی ݙوجھی حکومت دی بر طرفی، نواز شریف دی چوݙھویں ترمیم تے اوندی امیر المومنین بݨن دی چاہ، بے نظیر بھٹو دی جلاوطنی تے آصف علی زرداری دی جیل، افغانستان وچ طالبان دی حکومت، جنرل مشرف دا مارشل لاء، نو ستمبر تے امریکا دا افغانستان تے حملہ قبضہ تے ایندے کارݨ بش۔ مشرف سانجھ سبھے مل کنیں اینجھا ماحول بݨایا جیندے وچ نیشنل ڈیموکریٹک پالیٹکس دی کوئی ودھ گنجائش ای نہ بچی۔ اینویں ڄاپدا ہئی جیویں وَسوں وچ کوئی دَیہہ پھیرا مار ڳئے یا وت پورا سرائیکی وسیب چُپ وچ سِیتی، کڑکدے ݙوپہریں دی کوئی دَمانی جھوک ہووے۔ میکوں یاد ہے جو اینجھےبے دلی دے ویلھے میݙی پراݨی روز اخبار پڑھݨ دی عادت چُھٹ ڳئی۔
ایں ہاں سوڑ ویلھے 2002 دے جنرل الیکشن ہک ٹھڈی ہوا دی ہیل وانگ ڄاپے۔ ملک وچ سیاسی سرگرمیں دی محدود ۔ مشروط بحالی تھئی۔ ایندی کُجھ مدت پچھوں امریکا دی ایڈوائس تے ایڈ نال پرائیویٹ الیکٹرانک میڈیا پالیٹیکس کوں کجُھ ودھیک کھُل ݙتی۔ ایں وَٹیندے ویلھے سرائیکی وسیب کوں وی کجھ نِمہاں نِمہاں سِیک ملݨ لڳ پیا۔
ایہو ویلھا ہئی جݙاں ملتان وچ صابر چشتی، رفعت عباس، غضنفر عباس تے انہیں نال ڳنڈھیل سنگت ہک ننویں راند رَسائی۔ صابر چشتی ۔ وِسمل دی ذات دا کوئی اینجھا چمتکار ہئی جو ملتان اوندی تے غضنفر عباس دی ہک کمرے دی بیٹھک سرائیکی سنگت دا ڳڑھ بݨ ڳئی۔ ملتان تے پورے وسیب دی سنگت شام رات اُتھاں کٹھے ہووے۔ ٻٹ کڑاک تھیوے تے نال نال سرائیکی کلچر، ٻولی، شاعری، تاریخ، سیاست سیریس ڈسکشن وچ آون۔ صابر چشتی تے غضنفر عباس اوں ویلھے خبریں اخبار دے ننویں چھپݨ آلے وسیب سنگ صفحے دی ادرات کریندے ہئین۔ صابر چشتی ارشاد تونسوی، احسن واگھا، اشو لال، رفعت عباس تے ٻنہیں سرائیکی لکھاریں دے کئی دریگھے انٹرویو کیتے۔ ایں سانگے انہیں دی پورے وسیب نال جڑت بݨی۔
اوں ویلھے اسلام آباد دی سرائیکی سنگت اپݨی جڑت ودھائی۔ جے اپݨی ذاتی ڳالھ کراں تاں این۔جی۔او دی نوکری، شادی، ٻالیں دے ڄمݨ ، انہیں کوں پالݨ پوسݨ سبھیں مل کنیں میکوں سکھݨا آپݨےجوڳا کر ݙتا۔ کہیں وادھوں کم کار دا نہ ویلھا ہئی نہ ہمت۔ جݙاں ایں سبھ کنیں کجھ وِتھ ملی تاں ٻلپݨ دا سرائیکی بھوت میݙے چیتے وت گھمر گھیری پاوݨ لڳ پیا۔
جے سچ ڳالھ کریجے تاں اصل بھوت تاں میݙا اپݨا پیو ہئی جئیں ہک "سُپر ایگو” بݨ میکوں مجبور کیتا جو میں گذری وہاݨی دا دَڳ پکڑاں۔ جو کجھ پیلھے کیتم، اونکوں ہک واری ننویں ڈھنگ نال کراں۔
سائیکالوجی وچ ساݙے ہک خاص میموری فنکشن کوں ” کمپلسیو ۔ریپی ٹیشن۔ compulsive repetition” آہدن۔ایندے موجب اساں اپݨے شریر وچ رچے وَسے کہیں ݙونگھے صدمے یا اݨ تار چَس دے تجربیں کوں ننویں ڈھنگ وچ ورتݨ سانگے مجبور ہوندے ہئیں۔کیوں دا ہک سوال ہے جیندے وچ میں نئیں ویندا جو ڳالھ دریگھی تھی ویسی۔ نئیں ڄاݨ اے پیو دے وچھوڑے دا صدمہ ہئی یا وت گذری وہاݨی دی چَس رَس جئیں میکوں اسلام آباد رہندیں ہوئیں ہک لنگ ول وسیب دو مونہہ کرݨ ، پراݨی سنگت نال جڑن تے سرائیکی راند رساوݨ کیتے مجبور کیتا۔ تھی سڳدے اے ݙوھیں ڳنڈھیل ہوون۔
کارݨ جو وی ہئی پر میکوں اے دھن سوار تھی ڳئی جو میں اسلام آباد کنیں سرائیکی ٻولی تے لٹریچر دا ہک جرنل چھاپاں۔ اے ہک اینجھا ہینڈل بݨا جیندے نال میں اپݨے ننویں جیوݨ کوں پراݨے جیوݨ دے ڈھنگ وچ جیوݨ دا اَہر کیتا۔ سرائیکی جرنل کیتے جتھاں اسلام آباد دی سنگت نال جڑت تھئی، اتھاں پورے وسیب دے لکھاریں تے سوجھواݨیں نال ننویں راہ رَسم بݨی۔ ترٹی ہوئی تند وت ہک واری جڑ پئی۔
کوٹ ادو اوں ویلھے ہک ٻیا سرائیکی تحریک دا سنٹر بݨ کنیں ابھردا پیا ہئی۔ ملازم حسین قیصر، شفقت اَپی، نعیم چشتی، فضل گرماݨی تے ٻئی کئی سنگت اتھاں پٹھاݨے خان سئیں دی ریت ٹوری پئے ہئین۔ اتوں ظفر لنڈ دا کوٹ ادو لݙ پلاݨ سنگت کیتے ننویں شکتی گھن آیا۔ ظفر لنڈ اوں ویلھے ہیرک ڈویپلمنٹ سنٹر دے ناں نال ہک این جی او ٹھہاوݨ دی تݨ مار وچ ہئین۔
سانجھی گذری وہاݨی ݙسݨ دا ہک رِسک اے ہوندے جو بندہ اپݨی "آتم کہاݨی” لکھݨ پئے ویندے۔ اے کم میں اِتھاں کرݨ نئیں چاہنداں۔ اوں ویلھے سنگت نال کئی ٻئی طرانحاں دیاں جڑتاں تھیاں جیڑھاں جیوݨ دھارے نال چلدیاں ریہاں۔
ایں ساری ہل چل دا اے نتیجہ نکھتا جو سنگت ٻہوں مدت پچھوں ملتان وچ ہک کٹھ رکھݨ دا سوچیا۔ صابر چشتی تے رفعت عباس ایں سانگے موہری بݨے، اساں ٻانہہ ٻیل تھئے تے 2004 وچ ملتان لطیف بھٹی دی کمپنی دے دفتر ہک کٹھ ستریج ڳیا۔ سارے وسیب کنیں سنگت کٹھی ہئی۔ رفعت عباس، صابر چشتی، غضنفر عباس، احسن واگھا، مظہر نواز، جاوید چانڈیو، ریاض سندھڑ، عاشق بزدار، مظہر عارف، فیاض باقر، استاد اعجاز بلوچ، ظفر لنڈ، نعیم چشتی، ملازم حسین قیصر ، فضل لنڈ تے ٻئے کئی درجناں سنگتی کٹھے تھئے۔ میٹنگ رات ویلھے ہئی۔ استاد اعجاز کوں صدر محفل بݨایا ڳیا۔
میٹنگ دا وݙا ایجنڈہ اے ہئی جو کیا اساں کوئی سرائیکی دا ننواں پلیٹ فارم بݨاؤں یا وت لوک سانجھ دی ننویں سلہاڑ کروں؟
میٹنگ دے شروع وچ احسن واگھا آکھیا جو اپݨے کم دا کلچر وٹاؤں تے صلاح مشورے کوں کجھ رسمی رنگ ݙ یوݨا چاہیدے ۔ ایں سانگے ہر ہک بندے کوں کجھ کاغذ تے پین ݙتا ڳیا تے آکھیا ڳیا جو او اپݨی ترجیح تے اوندا جواز لکھ کنیں ݙیوے۔ سارے مارکا کجھ دیر ایں سوچ وچار وچ ریہے۔ ہر کہیں اپݨی لکھت کیتی۔ جݙاں سبھے لکھتاں کٹھیاں تھی ڳٰیاں تاں وت ہر کہیں اپݨی لکھت پڑھ کنیں سݨائی۔ سانجھی صلاح اے بݨی جو ساکوں ہک ننویں پلیٹ فارم دی لوڑھ ہے جیڑھا سرائیکی ٻولی، کلچر تے لوکل نالج سانگے کم کرے۔ کجھ تھولی سنگت دی رائے ہئی جو ساکوں لوک سانجھ کوں ننویں سروں ٹھہاوݨ سلہارݨ دی لوڑھ ہے۔
جݙاں ننویں پلیٹ فارم دی سانجھی صلاح بݨ ڳئی تاں ہمیش وانگ ناں دا مسئلہ آیا۔ رفعت عباس یا جاوید چانڈیو دی پاسیوں "سَویل” دا ناں آیا۔ سویل دے استعارے کوں سوبھ دی نشانی سمجھیا ڳیا۔ احسن واگھا آکھیا جو سویل دے ایں سرائیکی ناں دا انگلش وچ وی وٹاندرا ہووے۔ ایں سانگے وݙی بحث پچھوں سرائیکی ورکس۔ آرٹس، انوسٹیگیشن اینڈ لٹریچر دا ناں تجویز تھیا تے SWAIL ٹھیہج ڳئی۔
آہدن ہر ستریج پچھوں بَھن تروڑ تھیندی ہے۔ سویل ستریج تاں ڳئی پر اوندی بھن تروڑ ساݙی سوچ کنیں وی کجھ پیلھوں تھی ڳئی۔ سویل کوں کیویں چلاوݨ دا اَہر تھیا، کیوں تے کائیں اونکوں بھنا تروڑا؟ اے ابد دی کہاݨی چلدی پئی ہے۔
اے وی پڑھو:
مشتاق گاڈی دیاں بیاں لکھتاں پڑھو
یہ بھی پڑھیے
”شیر دل رانی، مائی چھاگلی (وسیب یاترا :8)||سعید خاور
”چِڑیاں اُٹھو کوئی دھاں کرو“ (وسیب یاترا :7)||سعید خاور
” "دل تاں آہدے یار دی وَستی ڄُلوں”(وسیب یاترا :6)||سعید خاور