مقامی اکھ تے موسمیاتی پھیر(1)|| ذلفی

اجوکی دنیا اچ موسمیاتی پھیر ہیک اہم موضوع حے تے دُنیا ایندے بارے بہوں حساس تے جاگروپ تھیندی پائی حے۔

ساڈا خطہ جیندے اچ انڈیا، پاکستان تے چین شامل ہن موسمیاتی پھیر نال پچھلے تریہہ سالاں اچ بہوں شدت نال متاثر تھائے۔ جیندی وجہ کولو ایں پوری وسوں کوں ایندی بہوں وڈی قیمت چُکاوݨی پائے گئی حے۔ موسمیاتی پھیر بدل پاروں دنیا نویں سرو اپݨیاں پالیسیاں بݨیدی پائی حے تے ایندی خاطر بہوں سارے فنڈ وی رکھدی پائی حے۔۔دنیا دے امیر مُلک ایں ایشو دے حوالے نال کاربن کوں گھٹ کرݨ سانگے گرین ٹیکنالوجی آلے پاسے انویسٹمنٹ کریندے پائین تے بہوں ساریاں سائنسی ریسرچ وی تھیندیاں پائین۔ سرمایہ داری نظام اچ ایں مُدعے تیں ڈیٹا تے اعداد و شُمار دی کھیڈ جاری راہسی تے او اپݨے نفع کوں ذہن اچ رکھ کے کجھ نہ کجھ کریندے رہ ویسن پر اساں ایکوں اپݨی مقامی اکھ نال ڈیکھوں تاں بہوں سارے عوامل تے وکھو وکھ نشانیاں ساڈے مشاہدے اچ آندن۔۔

آؤ ذرا ایندا تفصیل نال جائزہ گھنوں تے موسمیں نال جُڑیاں یادیں کوں کٹھا کر کے اپݨی وسوں کوں ڈیکھوں جو اساں کیا کیا ونجائی کھڑے ہیں۔۔پہلے ذرا موسمیاتی مقامی ٹرمنالوجی دا کُھرا ٹُریندے ہیں۔۔

1. رغام۔

رغام مقامی اصطلاح حے جیندا مطلب حے بارش ، گرمی ، سردی تے ہوا نال جُڑی مقامی دانش تے اوندا ویہوہار۔۔

الف: ڈکھݨ۔

ڈکھݨ اوں ہوا کوں آہدے ہیں جیرھی لمی تے پوادھی چُنڈ اچوں گُھلدی ہائی تے اے مون سون دے موسم اچ بارش وساوݨ دا سبب بݨدی ہائی۔ اے ہوا بحیرہ عرب کولو نمی چا کے ٹُردی حے تے اُبھے پاسے کوہ ہمالیہ نال ٹکر مار کے آسمان آلے پاسے چودی ہائی کیوں جو اُتیں ٹمپریچر گھٹ تھیندا ویندے ایں وجہ کولو اے ہوا کالے کالے بدلاں اچ وٹیج ویندی ہائی تے اوحے بدل ٹُردے ٹُردے لمیں پاسے پندھ کریندے ساڈے وسیب کولوں تھیندے بارش وسیندے ہن ۔۔جڈاں ڈکھݨ ہیک ہفتہ مسلسل گُھل پووے ہا تے ول جھڑ کوں ضرور کٹھا کر آندا ہائی، خاص کر جڈاں ایے ڈکھݨ پھینڳڑیں کوں ریڑھے ہا تاں بارش ٹھک لگدی ہائی. عام طور تیں اُبھے پاسو تے باکروال آؤ جھڑ ٹُر ڃُلدا ہا تے ساڈے ڃٹ اوندی چال تیں نظر رکھدے ہن۔دیہاتیں اچ بجلی نہ ہووݨ پاروں رات کوں جڈاں چار پنج سو میل تیں کھمݨ کھمے ہا تاں اوندی لسک آسمان تیں پوندی ہائی تے جٹ بھرا اپݨی کاہی ( کسی) دی کلی چپر کر رکھدے ہن تے کاشتکاری دے ڈوجھے آوزار جیویں جولی، کیݨ، ہل، مالہا تے نالیاں سمبھلیندے ہن تے اپݨے ڈاندیں دی کنڈ کوں تھپکی مار کے آہدے ہن جو تیار تھیوو ڈُکھ ٹلݨ آلے ہن۔

وت اوں لسک تیں نظر رکھدے ہن تے ساری ساری رات اوندو تکی پائے راہندے ہن۔ او لسک نیڑے تھی آوے ہا تے ول کھمݨ تے جھڑ دی چال تیں اکھ رکھدے ہن جو جھڑ سڃا پاسا گھندے یا کھبا پاسا ودا گھندے۔۔جیرلھے جھڑ نیڑے تھی آوے ہا ول اوں علاقے دے وڈکے اندازہ لیندے ہن جو اے کیرھا جھڑ حے۔۔چرانپوچی جھڑ مشہور ہوندا ہائی تے ایندا رنگ سُمیری تے مٹیالے رنگ دا ہوندا ہائی تے ایندے ہیٹھو چٹے رنگ دیاں چھوٹیاں چھوٹیاں بدلیاں ہوندیاں ہن جیکوں سرائیکی اچ تومبیاں آہدے ہاسے۔۔جیرھے جھڑ اچ بارش ڈھیر ہووے ہا اوندے ہیٹھو اے تومبیاں تومبیندا آندا راہندیاں ہن جیویں جولاہا کپاہ کوں پنجݨ تارے اچ کُٹیندے تاں روئی ہوا اچ نکے نکے ٹُکڑیں اچ اڈردی حے ایویں اے تومبیاں وی بارش اچ کُٹیج کے کپاہ آلی کار اُڈردیاں ہن تے ول جٹ آکھن ہا ” تومبیاں کُٹیندیاں آندن تے اج بارش نئیں چُکدی۔

ول جھڑ پرھا چیندا ہا تاں جٹیں دے گھر ہیک فیسٹیول دا سماں ہوندا ہائی۔ چھوٹے چھوٹے بال خوش تھی کے بارش کولو پہلے پورے ویڑھے اچ درُکدے بھجدے ہن تے زور زور نال کورَس اچ آکھن ہا ودے ” ساوݨ دی بدلی ودی حے چادر تاݨی، جتھ لہہ پوندی حے کر ڈیندی حے پاݨی۔ اج نہ او جھڑ دی چال رہ گئی حے، نہ ڈکھݨ رہ گئے تے نہ ہی جھڑ دیاں تومبیاں ول ڈسݨ۔

ب: سنجھ

سنجھ وی رغام دی نشانی اچ ہیک اہم بھومیکا نبھیندے ہن تے اے بارش آوݨ دی ہیک وڈی نشانی سمجھیے ویندے ہن۔ سنجھ سجھ اُبھرݨ کولو لگ بھگ آدھا گھنٹہ پہلے تے سجھ لہوݨ دے فورا بعد آدھے گھنٹے تک راہندے ہن یا ڈٹھے ونڃ سگدے ہن۔ اے پچادھ پوادھ اسمان تیں آر پار لیکے ہوندے ہن تے انہاں کوں ڈیکھ کے جٹ آکھن ہا اج تاں سنجھ چاھوٹے پائین ہݨ بارش نئیں چُکدی پر یقین کرو ہݨ سنجھ وی تقریبا آسمان آؤ غیب تھی گئین۔

پ: سجھ کوں پڑ

سجھ دے چودھار ہیک گول دائرہ بݨ ونجے ہا تے سجھ ایندے ادھ اچ چمکدا کھڑا رہ ویندا ہائی اے دائرہ ایویں لگدا ہائی جیویں چھوٹے بال گوگڑے چھپک کھیڈݨ ویلھے دائرہ مار کے باہندے ہن تے اے کھیڈ کھیڈدے ہن ۔۔سجھ یا چندر کوں پڑ تھیوݨ دا مطلب ہوندا ہائی کہ بس بارش نیڑے حے۔۔ چندر تے سجھ کوں ہݨ پڑ بہوں گھٹ پوندن۔۔ساڈی اے نشانی وی موسم دے پھیر دی نظر تھی گئی حے۔

پ: مچھلا

اے وی بہوں چس دی نشانی ہوندی ہائی سجھ یا چندر دے نال ست رنگی چھوٹی جہیں قوس بݨ ویندی ہائی جیرھی سجھ تے چندر دیوتا دے نال نال ٹُردی رہ ونڃے ہا۔ ایکوں ڈیکھ کے بارش دا اندازہ تھی ویندا ہائی تے چودھار وسوں اچ خوشی دے دھڑے وگݨ پائے ویندے ہن۔ ہݨ او مچھلے کتھ ہن بھلا۔۔

ت: اسمان تیں سبزی

فوک نالج اچ ایکوں وی بارش دی نشانی گݨیا ویندا ہائی تے اسمان ایویں ساوا نیلا تھی ونجے ہا تے ہیک خاص قسم دا پرتاؤ ڈسے ہا ول آکھوں ہا اسمان تیں اج سبزی حے آثار چنگے ہن بارش لازمی آسی۔۔پر ہݨ تاں اسمان تیں دھوئیں دے علاوہ کجھ وی نئیں ڈسدا۔

ٹ: تارے چمکݨ

رات کوں پُراݨے ڃٹ جیرلھے چاندݨیاں راتیں نہ ہوون ہا ول تاریں کوں ڈیکھ کے اندازہ لیندے ہن جو اے لسکدے کھڑن یا کائینا۔۔اگر کتھائیں ہزاراں میل دور جھڑ ہووے ہا تاں تارے ٹمکدے ہن تے پتا لگ ویندا ہائی جو جھڑ کڈاہوں پندھ کریندا پائے تے ہفتے ڈاہ ڈیہنہ اچ بارش آ پوسی۔۔

جاری حے۔۔