جِن، جَاترا اتیں سرائیکی کھیݙ||مشتاق گاڈی

دَیرے اسماعیل خان دے اُبھیوں تے چشمہ بیراج دے ہیٹھوں ٻلوٹ دی وستی وچ تَھلا سَتی کیول رام ہے۔ میں ایندا سُݨدا تاں مدت کنیں آندا ہَم پر پیلھی واری ݙٹھا 2010 وچ ہِم۔ اے چیتر دے رنگیں نال چِترا موسم ہئی۔ سونے وَرگاں کݨکوں پکدیاں پیاں ہن۔ ٻلوٹ دا لینڈ سکیپ مَن موھݨا ہئی۔ ایندے پچادھی پاسیوں رَتے رنگ دی جھال ݙیندی خیسور پہاڑی ہئی۔ لمی پاسیوں ہک جھکی پہاڑی کنیں کافر کوٹ دے مندریں دی اݙیل اتہاس دے ہووݨ، نہ ہووݨ دی ڄاݨ ݙیندی کھڑی ہئی۔ ایں پہاڑی دی کچھ وچ لمَبیں کجھیں دا ہک سوھݨا کنج ہئی۔ ٻلوٹ وستی دی اَدھ وچوں ہک نائیں گذردی پئی ہئی۔ نائیں دے سڄی کھٻی پاسیوں کچے پکے مکانیں دیاں قطاراں ہئین۔ ہر پاسیوں کھنڈرے مزار ݙیکھ ڄاپدا ہئی کئی بنارس متھرا پُڄ ڳئے ہووں۔ شاہ عیسی دا مزار پچادھی پاسیوں اُچ کنیں جَھاتاں پیندا کھڑا ہئی۔ کتھائیں نانگ سلطان دی جاہ ہئی، کتھائیں اجمل دریا تے کتھائیں راڄݨ قتال۔ کہیں جاپانی مقدس لینݙ سکیپ دا کلاکاری نال سِتریا ہک پورا منظر اپݨے جادو سُودھا اَکھیں اڳوں پینٹنگ وانگ وانگ درشن ݙیندا کھڑا ہا۔

ٻلوٹ دے اُبھی پاسیوں ہک نکی جہیں سڑک پچادھ دو ویندی پئی ہئی۔ اتھوں گذردیں ہک بندوڑے وچ ݙاندیں دے جوڑے کوں ہَل نال جُتا ݙیکھ لڳا وَیلھا کتھائیں پُچھوں ٹر ڳئے۔ایں لُنڈی سڑک دا انت ہک چوکور حویلی اڳوں ونڄ تھیا۔ ایں حویلی وچ پیپل تے ٻوہڑ دے وݨ تے انہیں دی گھاٹی ٹھڈی چھاں اَکھیں دی ٹھاڈل بݨ ویندی ہئی۔ حویلی دے لوہے دے گیٹ سامہݨے ہک پولیس آلا بے پروائی نال ہر آندے ویندے کوں ݙیہدا کھڑا ہئی۔ حویلی دے اندروں دول تے ہارمونیم وڄدے پئے ہئین۔ انہیں کوں سُݨ ہک مَدھرم مَدھرم جہیں جاڳ پووݨ لڳ پئی۔

حویلی دے ٻاہروں ہک نینگر مولوی تے ڄٹ آپت وچ اِڑکے ٻِڑکے پئے ہئین۔ مولوی دا ہَتھ وَل وَل ݙاڑھی وچ پھردا پیا ہئی تے او ڄٹ کوں دَڑکے ݙیندا کھڑا ہئی جو "تساکوں کوئی شرم نئیں آندی، تساں مسلمان تھی کنیں آپݨی زنانی کوں ہک کراڑ دی جاہ گھِن آندے ہاؤ”۔ ڄٹ شودا بے وَس لڳدا ہئی۔ سر کوں ناں ناں دے ڈھنگ وچ ہلیندیں آہدا کھڑا ہووے: ” میݙی زنانی دا جن ہندو ہے۔ میں کیا کراں۔ کیول رام آ کنیں ای اینکوں آرام آندے”۔ انہیں دی ایں آپت دی ڳالھ سݨ میکوں لڳا جو لوک جاہیں چھوڑ ویندن پر انہیں دے جِن پچھوں ریہہ ویندن۔

میں پولیس آلے دے سامہݨے گیٹ کنیں گذردا حویلی وچ وَڑیا تاں ہک ٻیا ای جہان اَکھیں اڳوں آ ڳیا۔ ہر پاسیوں تریمتیں دا ہجوم ہئی۔ حویلی دی آدھی وچ ہک سمادھی جہیں جاہ ہئی تے اوندے ہک کونے وچ ڳاوݨ وڄاوݨ آلے ٻیٹھے ہئین۔ انہیں دے چودھاروں تریمتیں گوݙے بھوئیں تے سَٹ، اَکھیں نوٹ، چوݨے کھولی، سِر کوں کہیں پکھے وانگے گھمائی پیاں ہئین۔ انہیں دے گھمدے سر ݙیکھ میݙا ہاں پھرݨ لڳ پیا۔

انہیں تریمتیں دے ہک پاسیوں ہک ٻہوں سوھݨی، کھیر وانگ چٹی نینگر پٹھاݨی ٻیٹھی ہئی۔ اوندے اَکھیں وچ میکوں ہک سونہیں، اَݨ سونہیں مونجھ دی ݙکھالی ملی۔ اوندا پائے یا بَھرا اوندی کنڈھ دے پچھوں کھڑا ہئی۔ کجھ دیر پچھوݨ ڄاݨ تھئی جو آپ ہوݨیں لکی مروت دے ہن۔ جئیں ویلھے او پٹھاݨی آپݨے سر کوں چکراٹی ݙ یوݨ لڳے تاں اوندا بوچھݨ سر کنیں تِلک ویندا ہئی۔ اوندی کنڈھ پچھوں کھڑا مَروت جوان دیر مُتوں بوچھݨ پکڑ اوندے سر کوں ڈھک ݙیوے۔ جیویں ای بوچھݨ سِر تے آوے، تریمت دا چکراٹی کھاندا سِر تھاہر ویندا ہئی۔ اوندی اکھیں تے مونہہ کنیں ہک عجیب جہیں پیڑھ ݙکھالی ݙیوݨ لڳ پوندی ہئی۔ اینجھی پیڑھ جیویں کہیں کوں کسیجݨ دا بھئو پئے ڳیا ہووے۔ مَروت جوان کوں بوچھݨ تے اوندے آدر دا کئی رولا ہئی جݙاں جو او پٹھاݨی سئیں طارق دی ٻولی وچ بوچھݨ بُھکل کہیں اݨ ڄاتے ملاپ تے اوندی تانگھ طلب دی تانڑی وچ پھتی ڄاپدی ہئی۔

ایں دول دے لاڑے تے ڈھولک دی تھاپ نال جاتر کھیݙݨ، نہ کھیݙݨ دے وچالے اوں تریمت دی اینجھی حالت وڳڑی جو اونکوں مرڳی دا دورہ پیا۔ مروت جوان وت اوندے پردے کیتے چادراں اُتیں سَٹیندا کھڑا ہووے۔

ڳالھ دریگھی تھی ڳئی ہے۔ ڄاݨ نئیں اے کوئی ٹرانس ہئی یا وت میݙی طبیعت دا جھکاڑ اینویں ہئی، ایں ٻلوٹ دے پھیرے پچھوں میں اے مِتھیا جو میں آپݨے پی۔ایچ۔ ڈی تھیسس راہیں ایں جاترا دی ودھیک ڄاݨ کاری کریساں۔ جݙاں وَدھیک ݙٹھا پڑھیا تاں اے پتہ لڳا جو جاترا ساݙے وسیب وچ ہک چالو رواج ریہہ ڳئے اَڄاں وی ٻلوٹ کنیں گھن راڄݨ شاہ، کروڑ لعل عیسݨ، شاہ شمس، دین پناہ، اُچ شریف تے کوٹ مٹھݨ دے فریدݨ درٻار کہیں رنگ روپ جاترا کھیݙی ویندی ہے۔

کجھ ودھیک ڄاݨ کاری اے وی تھئی جو ایندے نال مَلدے جُلدے "ٹرانس میوزک تے ݙانس” دا سبھ توں وَدھ رواج افریقی غلامیں تے بے وَس تریمتیں وچ دَریہہ رَیہہ ڳئے تے اڄاں وی او اے وَدھ کھیݙدن۔ ایں ٹرانس وچ او اپݨے ہووݨ، نہ ہووݨ وچالے دی عجب ڄاتی، اݨ ڄاتی ہُوند جِیندن۔ اے انہیں دے بے وَسی تے تݙ ݙوھیں دی نشانی ہے۔

نئیں ڄاݨ میکوں اے کیوں لڳدے سرائیکی اڄ کل جیڑھی جاتر کھیݙی پئین، اے وی ہوند، اݨ ہوند، بے وَسی تے تݙ دی اوں وچالی سَمسیا وچوں پھَپھَڑدی پئی ہے جیڑھی کتھائیں غلامی تے آزادی راہیں کھیݙی ویندی ہے۔ شئیت اینجھی ای کہیں ٹرانس۔ حالت بارے فرانز فینن آکھیا ہئی:

"Mental illness . . . presents itself as a veritable pathology of liberty.”