سرائیکی صوبہ اتیں پاݨی دی ونڈ دے بَکھیڑے||امجد نذیر

پاݨی دی ونڈ حیاتی دی ونڈ اے ، ہرسال وانگُراِیں سال وی سندھُو دے پاݨی دی ونڈ دا مسلہ ولا چِھڑیا کھڑے ـ سندھ اتیں پنجاب دا آبی دنگل دھما چوکڑی نال جاری ساری اے ـ اتیں ستمبر تک جاری رہ ویسی ـ جغرافیائی حوالے نال برصغیرہند پاک اِچ آپݨے محدوُد وّمخصوص معانی ئچ سَپت سندھُو یا سَت دریاواں دی سرزمین اگر کوئی ھے تے اوہ صرف اور صرف سرائیکی وسیب ھے، پنج دریا تاں پنجند ئچ اَن رلدِن ـ اے ہِک جغرافیائی سچ اے سکھݨا وطن پرستی مُوجب دعویٰ نئیں ـ ایں حقیقت دے باوجُود پاݨی دے مسلے تے سرائکی وسیب دی کوئی اوّاز، کوئی حصہ داری، کوئی دعویٰ، کوئی بحث تکرار کوئنیں ـ صوبہ جو نہ تھیاء ـ

صوبہ سِندھ دا مسلسل دعویٰ رہیے جو پنجاب اوندا حِصہ کھادی ویندے، سمندر ئچ لوڑھ کنوں گھٹ پاݨی ڈھاندا پئے، ڈیلٹا سُکدا ویندے تے اُنہاں دے جزیرے بے اباد تھیندے ویندن، ٹھٹھہ کنوں بدین دی ساحلی پٹی وی خُشک سالی دا شِکاراے، ساحلی جنگلات اُڄڑدے پیئن، آبی حیات مردی پئی اے، ضروری اے جو تقریبا” ١٠ ملئن ایکڑ فٹ پاݨی ڈیلٹا ئچ آوݨ ݙتا ونڄے وغیرہ وغیرہ ـ سندھی قوم پرست تاں پاݨی دے ناں توں اصلوں اُکھڑپوندِن، تاں اپر لوئر رائپیرئن (حصے داری) دی حق دی لمبی، تاریخی، تکنیکی، اتیں ناں ختم تھیوݨ آلے بحث کریندن ـ ݙوجھے لوظیں ئچ اوسندھو دریاٗء اُتے پنجاب یا خیبر پختونخواہ ئچ تھیوݨ آلی ذیادہ تر ڈویلپمٹ کُوں آپݨے حق تے ڈاکا سمجیھنیدن ۔

اے سارے جھیڑے جھڳڑے اُپݨی جاہ مگر کݙاہیں اے کُوئی نئیں سوچیندا جو سرائیکی وسیب ڄیڑا پنجاب تے خیبر پختونخواہ دا لوئر رائپیرئین تے سندھ دا اَپر رائیپیرئین ھے، اوندا حصہ تے حق کتنا ہےِ؟ اوندی رائے کیا ہے؟ اوندے نال پاݨی دی ونڈ دا کیا فارمولا ھووݨا چاہدا اے؟ اکوں کتنا پاݨی ݙتا ویندے یا کھادا ویندے تیں اوندے فلورا فانا دا پاݨی نال کیا تعلق اے ـ

مجموعی طور تے پاکستان ئچ پاݨی دے حُجم دا تخمینہ تقریبا” 115 تا 118 مِلئن ایکڑ فُٹ لایا ویندے، آبی وسائل دی ونڈ دے ایکارڈ ١٩٩١ مطابق تقریبا” 56 ایم اے ایف پنجاب، 49 ایم اے ایف سندھ ،خیبر پختونخواہ 9 ایم اے ایف، اتیں بلوچستان دا حصہ گھٹ ودھ 4 ایم اے ایف بݨدے ـ فیصدی حساب نال پنجاب 37٪، سندھ 37٪ ،خیبر پختونخواہ 14٪ اتیں بلوچستان ١12٪ پاݨی وصول کریندے، 30٠ـ35 ملیئن ایکڑ فٹ پاݨی ضائع تھیوݨ آلی سندھ پنجاب دی بحث ایں کنوں علاوہ اے ـ ایں تکنیکی تے کالی چِٹی ونڈ دے باوجُود موجودہ صوبے ہک ٻئے تے پاݨی دے استیصال، چوری، غلط بیانی اَتیں غصب دا الزام لائندن تے 29 سال کنوں اے مسلہ وگھردا ویندے ـ فی الحال اَساں ھُنال، سیال، ربیع، خریف، اتیں صوبیاں دے اندرونی ماردھاڑ دے مسلے ئچ نِسے ویندے، ماسوائے مطلُوبہ سرائیکی صوبے دے پاݨی تے وی مطلوبہ حق دے ـ درج بالا ونڈ مطابق اگر پیپلز پارٹی دے مجوزہ 13ضلعیاں تے مشتمل صوبے کُوں فرض کر کنی ݙٹھا ونڄے تاں سرائیکی صوبے دا حصہ گھٹ کنوں گھٹ وی 18ـ19 ملئین ایکڑ فٹ پاݨی یا 13 فیصد بݨردے ـ ڄیڑا خیبر پختونخواہ دے برابر اتیں بلوچستان کنوں ذیادہ ہے ـ واضح راہوے کہ اے حصہ میں پنجاب دے حصے ئچوں کڈھیے ، کوئی نواں فارمولا واڄع نمی کیتا ـ ڄیڑا ماہرین کُوں کرݨا چاہیدا اے

ڈیمز تے بیراجیں دے نفع نقصان تے کردار مقام تے الڳ بحث تے سیاست ہے ـ مرکزی تے قابل تسلیم پلانگ محدود ہے تے ٻہوں سارے آپسی شک شبے دے ڈھیر سارے اسواب تے سیاست الڳ اے، اِرساء دے ممبر وی ہک ٻئے تے بھروسہ ناہیں کریندے ـ سندھ دا الزم ہے کہ پنجاب 4000 کیوسک پاݨی چوری کریندے ۔ اگر اے ڳال درست اے تاں اے وی ݙیکھݨا پوسی جو پنجاب سرائیکی وسیب دا کیتلاء پاݨی چوری کریندے؟ کتھوں اتیں کیویں اور کیوں؟ جبکہ بلوچستان دی پراݨی شِکایت اے جو سندھ صوبہ اوندے حصے دا 40 فیصد چوری کریندے ـ مِلدے جُلدے شک شبے خیبر پختونخواہ دے وی ہِن ـ ارساء دے خیال ئچ سندھ باقی صوبیاں دے استیصال ئچ ملوث اے ـ خشک سالی یا کال پووݨ نال اے مسلے مزید شِدت آختیار کرویندِن ـ

2003 وچ جدید ٹیلی میٹری یانی آبی پیمائش دے ٹیکنیکل نظام دی تنصیب نال وی اے مسلہ حل نئیں تھیاء کیوں جو آپریٹر، رپورٹر اتیں قبولندہ و رد کنندہ سیاسی کارندے ہِن، مشیناں ناہیں ، لہٰذا 2016 ئچ ایں نظام کُوں ای ٹھپ چھوڑیا ڳئے تے پرنالہ ول ہوں جاہ تے اَن کھڑے ـ ماضی قریب ئچ سیٹیلائٹ نظام دی کوشش کیتی ڳئی اے تاکہ سڄے ڈیماں تے بیراجاں تے بیک وقت موجود پاݨی دا حجم پتہ ھووّے ـ اتے ارساء دے سندھ اور پنجاب دے ممبراں دی لاڳ بازی ئچ ایں پراڄیکٹ کُوں وی مکمل نہ تھیوݨ ݙتا ڳیا ـ تنگ آکے ورلڈ بنک آپݨی امداد واپس گِھن گِھدی تاں سیٹلاٰئٹ وی نہ گُھوم سڳیاء ـ

فی الحال اِیں بحث دا مقصد اے جتاوݨ یا چِتاوݨ اے جو سرائیکی صوبہ اگر پیپلزپارٹی دے مجوزہ ضلعیاں تے وی مشتمل ہووے تاں ارساء کُوں پاݨی دی ونڈ ولا کرݨی پوسی ـ جہڑ ویلے اے سارا پنڈورا بکس ولا کُھلسی تاں سارے اندازے تخمینے ولاء لاوݨے پوسِن، سارے صوبے آپݨے حصے ولا ڳولیسن ، پھلریسن ، آبی سوجھواݨ اتیں تکینکی ماہر ولا قومی اتیں بین الاقوامی اصولاں دے مطابق پاݨی دی ونڈ کُوں ݙیکھسِن اتیں ھک واری ولا کُوڑ سچ نشابر تھی آسی ـ

میڈی دانست ئچ سرائیکی صوبہ بݨں نال پاݨی دی گھٹنا (سمسیاء) ذیادہ نہ تھیسی بلکہ سرائیکی صوبہ ایکوں حل کرݨ دا ہک ٻہوں وݙا تاریخی موقع فراہم کریسی ـ جو ٹیبل ٹاک تے ساریاں ڳالھیں ھک واری ولاء کُھل کُھلا کے سامݨے آوسِن ـ اتیݨ ممکن ہے جو نوان ایکارڈ کرݨا واے اتے باقی صوبیاں دا مسلہ وی نال حل تھیاٗ ونڄے ـ

آخر ئچ اے ذکر کرݨ ضروری اے جو مِیں آبی وسائل دی ونڈ دا سوجھواݨ اڳواں یا پرکھ پرچولی ہرگز نمی ، صرف موٹی موٹی ڳال کیتی می جو اساکواں صوبے دے تقاضے دا نال نال ٻئے معاشی، ماحولیاتی، معدنیاتی، زرعی، صنعتی اتیں آبی وسائل دی پرکھ پرچول، ونڈارے تے منصوبہ سازی دے بارے وی نال نال سوچݨا چاہیدا اے ـ تاکہ مطالبہ ذور پکڑے ـ