سرائیکی لغت نگاری دی تاریخ تے روایت وچ ہک نواں ناں سئیں اکبر مخمور مغل صاحب دا ہے۔ پہلے پرانی روایت دے تسلسل دے مختصر جائزے وچ قیام پاکستان توں پہلے مولوی خدا بخش جراح تونسوی دی نصاب ضروری (1797 ) ،ایندے بعد کجھ انگریزی حکومت دے کارندے تے افسران مستشرقین دا کم نظر آندے۔ ای۔او۔برائن دی گلاسری آف ملتانی لینگویج (1881 )، جیمز ولسن دا کم تے اینڈریو جیوکس دی ڈکشنری آف جٹکی آر ویسٹرن پنجابی لینگویج (1900 ) ، سر جارج گرئر سن دی لنگوئسٹک سروے آف انڈیا وچ سرائیکی دا پورشن۔ ول قیام پاکستان دے بعد
1۔دروگوہر ۔۔۔ اختر وحید (1952 )
2۔لغات سرائیکی ۔۔۔بشیر احمد ظامی بہاولپوری
3۔ سرائیکی سمل ۔۔۔۔جمشید احمد کمتر رسولپوری
4۔لغات_دلشادیہ۔۔۔ دلشاد کلانچوی
5۔فدائے اطہر /اسلم قریشی ۔۔۔۔ نویکلی سرائیکی اردو ڈکشنری
6۔شوکت مغل ۔۔۔۔ قدیم سرائیکی اردو لغت
7۔ شوکت مغل ۔۔۔۔ سرائیکی اکھانڑ /سرائیکی محاورے / اصطلاحات _پیشہ وراں۔
8۔ شوکت مغل /ڈاکٹر جاوید چانڈیو /مجاہد جتوئی ۔۔۔ لغات _فریدی دے حوالے نال انجھ انجھ مطبوعہ تے غیر مطبوعہ کم۔
9۔سعداللہ خان کھتران ۔۔۔پہلی وڈی سرائیکی اردو لغت (2007/2016 ) بہاالدین زکریا یونیورسٹی
10۔غلام حر خان کندانی ۔۔۔ پوتھی (2011 ) عوام دوست فاونڈیشن بکھر
11۔زبیر احمد ۔۔۔ حرف حمیل
12۔جاوید آصف۔۔۔ سرائیکی متھالوجی(2018 )
13۔سید ناصر عباس رضوی ۔۔۔بولی بھوم دی سنجان۔
14۔سید انیس شاہ جیلانی، مرید حسین راز جتوئی، سراج الدین سانول،قیس فریدی۔۔۔۔ (سرائیکی لغت نگاری دے سلسلے وچ انھیں دا کم غیر مطبوعہ ہے )
15۔ڈاکٹر احسن واگھا،اسلم رسولپوری، مجاہد جتوئی، ڈاکٹر غضنفر مہدی،ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز،داکٹر نصراللہ خان ناصر،ڈاکٹر حمید الفت ملغانی، طارق اسمعیل احمدانی، پروفیسر محمد خان ملغانی، رحیم طلب،عطاالاکبر بلوچ، مصطفی مٹھوانی(سرائیکی ٹو انگلش ڈکشنری۔غیر مطبوعہ )، مولوی محمد رمضان معینی تونسوی،ڈاکٹر صفوان احمد۔۔۔۔ دی سرائیکی لسانیات، لغت نگاری تے ورلڈ رجسٹر دے طور تے(مطبوعہ /غیرمطبوعہ )خدمات ایں تسلسل دا اہم حصہ ہن۔
16۔ڈاکٹر گوپی چند نارنگ،جگدیش بترا(فریدیات ) ۔۔۔۔سرائیکی لسانیات، زبان دانی،تاریخ تے گرائمر (انڈیا )،
17۔کرسٹو فر شیکل (لندن ) ۔۔زبانیں دے خاندان۔سرائیکی زبان تے اوندی قدامت،وسعت،کلچر
18۔بشیر احمد بھائیہ، امان اللہ کاظم ۔۔۔ سرائیکی قواعد تے زباندانی۔
19۔پانینی۔۔۔زبان،قواعدتے تایخی اصول (500ق۔م ) ویدی عہد دا آخری دور۔۔۔ سنسکرت /سرائیکی خطےدی قدیم تے ابتدائی گرائمر دا لکھاری (کیمبرج ہسٹری آف انڈیا جلد اول/انڈیاز پاسٹ۔۔۔ستویں صدی ق۔م۔سرراماکرشنا بھنڈارکر /قدیم ہندوستان کی تاریخ ۔از۔رما شنکر ترپاٹھی 1981/2012 )۔۔۔۔
20۔اکبر مخمور مغل (مرحوم )۔۔ڈیرہ غازی خان
انھیں دی لغت نویسی دےکم دا عرصہ کم و بیش 30 سال تے مبنی ہے، تقریبا ” سوالکھ توں زیادہ سرائیکی دے قدیم تے جدید الفاظ دا مجموعہ ہے۔ غریب متوسط گھرانے دے ہک غیر ڈگری یافتہ شخص دی کلہی محنت، تندہی، توجہ ، شوق،زبان شناسی، قوم پرستی،وقت،خرچ اخراجات تے جنون دا نتیجہ ہے۔جیندے وچ سرائیکی ٹو سرائیکی +اردو الفاظ، تلفظ، معانی، مصادر،بناوٹ، وضاحت تے تشریحات، مترادفات،ماخذات، مختلف اضلاع دی بولی دے فرق تے لہجے، اکھاناں،کہاوتاں،اشارے،ضرب الامثال، پدے پہاکے، بجھارتاں، لوک دناوتاں، تے قواعد دے اصول وغیرہ شامل ہن۔۔اے چونکہ کلہے فرد دی خدمت ہے(او وی جیرھا ماہرین لسانیات تے مہاندریں دے مشورے مطابق کئی دفعہ تراش خراش تے سوہنپ دا عمل جاری رکھی رہ ویندا ہا۔لیکن اوندی اچانک وفات ایں سارے کم کوں ٹھپ کر ڈتے۔ہن انھیں دے پتر تے دوستیں دی محبت دی وجہ نال ناصر نیوز ایجنسی ڈیرہ تے کمپوزنگ دا کم تھیندا پئے۔میڈے کول کجھ صفحے پروف ریڈنگ وستے آئے پیئن۔ مخمور صاحب ایکوں چھپوانون دی بہوں اہر کیتی لیکن ڈھیر خرچے دی وجہ کول کم رہ ویندا ہا۔ میڈے علم اچ کجھ انھیں دی بھج درک ہے جو 3 یونیورسٹیں نال رابطہ کیتا،لیکن کہیں حامی نہ بھری۔ہک وڈی این جی او والیں ذمہ داری چاتی لیکن او وی گئے۔ ہک سابق ایم پی اے آکھیا ،سابق سی ایم توں فنڈ گھنا ڈیساں نمونہ تے لیٹر وی گھن گیا لیکن ول نہ اپڑیا ۔۔۔
اصل وچ تاں لغت نگاری وڈے وڈے اداریں تے یونیورسٹی دے پینلز دا کم ہوندے جیویں جو پاکستان وچ سندھی ادبی بورڈ،بلوچی اکیڈمی، پشتو اکیڈمی تے پنجابی دے تاں ودھ فنڈز، ادارے تے وڈی یونیورسٹی وی ایں کم کیتے ہن پئے۔ سرائیکی لغت نگاری دی تاریخ وچ تمام لغات الگ الگ شخصیات دی محنت دا نتیجہ ہن۔ ول وی کم تھیندا پئے کیوں جو اتھاں (اتوں ذکر کر آئے ہیں )ہر شخص ہک ادارہ ہے۔اللہ کرے مخمور صاحب دی اے لغات چھپ ونجے۔جیرھا سرائیکی زبان تے لغت نگاری وچ بہوں وڈا تے تاریخی ودھارا ہوسی۔۔دعا گو۔۔مالک اشتر
1
About The Author
اے وی پڑھو
اشولال: دل سے نکل کر دلوں میں بسنے کا ملکہ رکھنے والی شاعری کے خالق
ملتان کا بازارِ حسن: ایک بھولا بسرا منظر نامہ||سجاد جہانیہ
اسلم انصاری :ہک ہمہ دان عالم تے شاعر||رانا محبوب اختر