اشو لال فقیر اپݨی جاہ آؤ اٹھے تاں سارے ہال اچ تاڑیاں وجݨ۔ایویں لگدا ہا جیویں ہر بندہ اشو دیاں ڳالہیں سݨݨ واسطے آیا ہووے۔کیوں جو اشو جیرھا کجھ آھدے او ایویں عام ڳالھ نئیں ہوندی۔
اوں گالھ اچ وسوں دی پوری تاریخ ہوندی حے، ساڈے ڈیوائے دی تاریخ، ساڈے دریا دی تریخ، ساڈے وݨ بوٹیں دا نوحہ، ساڈی بلھݨ، ساڈی کونج، ساڈا بگلا، ساڈے ریتی رواج، ساڈی وسوں دا ڈکھ، ساڈی وسوں دا سکھ، ساڈے فقیر، ساڈی مٹی نال جڑے ساڈے اصلی ہیرو، ساڈیاں فوک کہانیاں، ساڈا صدیں پراݨا وزڈم ایویں لڳدے جو وقت اپݨے مکاں کولو نکل ایندی مٹھی اچ بند تھی لوکاں دے ذہن دے بند دریچیں کوں وا کر کے ہیک وڈے چترکار وانگوں ابسٹریکٹ(abstract) چیزاں کوں وی ساڈے شعور دی تختی تیں پینٹ کرینداں ویندا ہووے۔
ایندا ادراک اوں ویلھے تھیندے جیرلھے ڈاکٹر اشولال پوری سچائی نال سندھ وادی دے وسنیکاں ، لوکاں دے سݨہپ ،لوک تصوف دی کتھا، بدھ مت دا اثر ، ایندے میلے ٹھیلے، ایندے ٹھیٹھر ، ایندے دریا، لینڈ اسکیپ ۔ پکھی پہارو ،ایندے پربھ ۔ ایندی درگاہیں ۔ ایندے میوزک کوں اپنی نظماں ، اُڈیلاں ، جھلارے ، لوڑھیاں ، کتھاواں ، جاترتے لاہرے دے سوہنڑے رنگاں نال کہیں سگھڑ تریمت دے سیپ آلی کار ’’چھیڑو ہتھ نہ مرلی ۔ گوتم نال جھیڑا۔ کاں وسواں دا پکھی اے تے سندھ ساگر نال ہمیشاں پہلے تے ڈوجھے درشن‘‘ وچ چتر سٹیندے ۔
اشو سائیں بے مہا با ترقی کوں اڃوکے انسان دی اپݨے ہتھ نال اپݨی قبر کھٹݨ دے مترادف سمجھیندن۔او سندھو کوں زندہ ولی منیندن تے انھاں کوں ہر ویلھے اپݨی وسوں دیاں پارتاں ڈیندن۔
آھدن ایں دریا کوں ڈک ڈک کے ایکو ں ٻس نیلی ہک لکیر آݨ بچائے ،اینداں کھڃاں،امب،ایندے وسنیک کیہل ، کنگر ، مور ،مہانے ، ماچھی ، لوری ، گھاڑو رلدے روندے ودن۔روندیں تے رلدیں لوکاں دی گا لھ کرݨ وی ہیک ایہو جیہاں ڳیان ہوندے جیرھا شدید کرب تے ریاضت دے بعد نصیب تھیندے ایویں ساؤکھیں ساؤکھیں نئیں آ ویندا۔
سُن مائی کال کڑچھی
دل دی اچھی
مُو نجھی نہ تھی
ایں بندے دا وڈیپا اے حے جو اے اپݨے آپ نال محو گفتگو ہووے تاں اینداں رمزاں قدرت سمجھیندی حے جے اے اپݨے وسبے دے لوکاں نال الواوے تاں لوک انہاں دیاں گالہیں دی ویکھ کولو اپݨی وسوں دیاں جھوکاں ڈیکھ سگدن ول سب توں وڈی گالھ جو اے ہیک اینجھا تخلیق کار حے جیندے تخلیق کیتے کردار اپنا ڈکھ سکھ لوکاں نال ونڈیندن آھدن
دل دی نگری ۔ ھر ویلے ست بسم اللہ
درنہ کوئی ، در اگوں دربان نہ کوئی۔
اشو مائیک سمبھالا تے سارے اشو دو کن ڈے کے اوندی گالھ سݨݨ لگے۔آوݨ سٹ شاکے کوں مخاطب کیتس تے آکھس جو ساکوں ٻہوں پہلے کٹھے تھیؤݨا چاہیدا حے۔شاکے کوں اے آکھ کے ول جوان استاد آلے پاسے ولا تے آکھس جو استاد تے ساڈا تعلق شاگرد تے استاد آلا ہا پر او استاد، استاد نہ ہا تے اساں شاگرد، شاگرد نہ ہاسے، او تاں ایویں کچھ اچ چا پائیندا ہا۔کیا کمال دا تعلق حے وت اشو آھدے او کجھ سمجھیندا نہ ہا بلکہ ٹرانسفارم کریندا ہا( علم کوں، فلسفے کوں، آدر کوں، وسوں دی حیاتی کوں).اوندی خاموشی اچ سب کجھ ہوندا ہا۔( اینجھے استاد شاگرد ۔۔
یونان دے ڈو مشہور فلسفی جیرھے ہیک ڈوجھے دے استاد شاگرد ہن انہیں دا وی ایہو ویہوار ہوندا ہائی).اشو وت اگاں ہیک بہوں ہی ڈونگھی گالھ کیتی حے جو اساں تاں بس خاموشی کوں سݨݨ چاہندے ہاسے، استاد دی خاموشی کوں کیوں جو گھر اٻا دھڑکے ڈیندا ہا، سکول دے استاد وی دھڑکے ڈیندے ہن تے ( مسجد دا مولی تاں صرف دھڑکے ہی ڈیندے انھاں دھڑکیں دے بارے طارق صاحب دا ہیک بند وی حے)۔
اشو اہل علم حے تے اہل علم دیاں گالہیں ورتائیندے آھدے استاد خاموشی ایویں ہائی جیویں لارڈ ٻدھا آھدے دیٹ واز نوبل سائیلنس۔آھدے استاد کوں اساں نزدیک کولو جاݨ دے ہیں او ہیک سر دا سچا بندہ ہائی۔سر دا سچا بندہ کیا ہوندے جیندی ڳالھ اچ معروضی حقائق پورے ردھم نال وجدے ہوون۔اشو سائیں ایں سماج دی بے ثباتی کوں بیان کریندیں ہوئے آھدے جو وقتی مفاد دا جگ جہان حے ہر کوئی اپݨے فائدے کوں ڈیہدے پر بھگتی اچ اتنا شکتی ہوندی حے جو او اپݨی طاقت نال پورے ہندوستان کوں کٹھا کر ڈیندی حے( جیویں گاندھی کیتا ہائی).آہا اگاں کیا گالھ کیتی نیں جو ساڈا وسیب تاں چھوٹا جیہاں وسیب حے ہیک پاسو دمان حے تے اوندا آوکھ ساوکھ حے، ٻئی پاسو تھل دی ریت حے تے ول روہی حے۔استاد انہاں دی کھنڈری خاموشی یا نوبل سائیلنس کوں چا کے اپݨے گھر چا رکھے تے اوہا خاموشی اپݨے وسبے دے لوکیں اچ ونڈ چھوڑی نیں۔استاد کوں ملو ہا تے ایویں لگدا ہا جو بس ساکوں ملݨ چاہندا ہا ، اوکوں ملݨ واسطے کوئی تردد نہ کرنا پوندا ہا یا ملݨ آلے کوں کوئی اوپرپ یا کم مائیگی دا احساس نہ تھیندا ہا( جیویں اج دے دانشوریں کوں مل کے تھیندے).
ول شاکے دو بھال کے اشو آکھے جو میں سمجھیندا شاکے اپݨے پیو آلی کار اپݨے وس جتنا استاد دے میسج کوں اگاں ٹورے۔زمان و مکان دیاں اپنا مجبوریاں ضرور ہوندن پر گالھ مہاڑ کوں جاری رکھݨ وی ہیک اہم ترین ذمہ داری ہوندی حے۔
ایں بندے دیاں گالہیں بہوں ڈونگھیاں تے وڈاں گالہیں ہوندن تے سائیں ہوریں گاندھی کولو وی شدید متاثر ہن۔اھدن ساکوں دشمن دے ہتھیار نال نئیں بھڑنا چاہیدا ساڈا تاں دشمن بندوخیں آلا حے( ملٹری اسٹیبلشمنٹ تے بھڑاکے ملاں).لہذا ساکوں اہندسا نال اپݨی تحریک کوں اگاں ٹورنا پاوسی۔تے ڈوجھی گالھ اے حے جو مزاحمتی سرگرمی ہر ویلھے تہاڈی ذات دا حصہ ہووے۔( مزاحمتی سرگرمیاں دے کئی پکھ تھی سگدن فاقہ، جھک نوائی، بالیں کوں دھڑکے نہ ڈیوݨ، لکھݨ، ڈیکھن بھالݨ)
ایکٹیوٹی اچھی وی تھی سگدی حے بری وی تھی سگدی حے استاد تاں اپنی وسوں کوں عزت ڈیندا ہا، شاعر دا آدر کریندا ہا ادیب نال پیار کریندا ہا تے سرکاری نصاب جیرھا ساڈے بالیں کوں خصی تے بے پاڑہ کریندے اپنی مزاحمتی سرگرمی دی وجہ کولو اوکوں ڈک ڈیندا ہا۔
ول اشو تھوڑی دیر واسطے اپنا محاسبہ کیتے تے آکھس یار اساں تاں اتھوں دی اشرافیہ تے سیاسی ایلیٹ نال وی جڑݨ دی کوشد کیتی حے پر او ساڈے نال نہیں تھائے ، انہاں دی سوچ ڈو گز دی حے تے او صرف چار گز دا فائدہ ڈیہدی حے پورے وسیب دا فائدہ انہاں کوں سمجھ ہی نئیں آندا۔
لہذا ساکوں کوئی اپنا حساب کتاب آپ رکھنا پوسی، ریاست تاں ساکوں کہیں حساب کتاب اچ نئیں رکھدی ایندا کوئی متبادل اوپائے تاں گولݨا پاوسی نہ تاں ساڈے بال ساڈے نہ راہسن بلکہ ریاستی نصاب دے ذریعے او ایں غاصب ریاست کوں سپورٹ کریسن۔
اشو گالھ کوں امید اچ بدل کے آکھے جو میکوں اج وی لگدے جو اساں تل وطنیں دا آخری مورچہ پیپلزپارٹی حے۔ٻیا ساڈا ایں ریاست اچ کوئی کائینی جیرھا ساڈی ڳالھ کرے۔مزاحمت کوں اپݨی نظم سݨا کے سمجھائے نیں
” ڳوہے دی بھا ہاؤلیں ہاؤلیں دکھدی،
جنگل وانگوں مچ پوے تاں ہتھیں کجھ نئیں آندا،
کتݨ وی ہیک ایہو جیہاں آؤکھا کم حے،
جے کر روز کتیجے تاں۔۔،
تاں ایں تن دیاں ساریاں تندوں،
ہیک مٹھ ستر دا ڳوڑھا تھیندن،
یا نئیں تھیندیاں ” توں ڈس کاکا”.
ایں نظم کوں سناون دے فورا بعد آکھے نیں اوے پیروراݨھا دوست آ فضل آ اے وی ہیک مزاحمت حے ایہو جہیں مزاحمت ہی کر سگدے ہیں تے آخر اچ استاد دا طریقہ سقراط آلا طریقہ ہائی جو او سوال چائیندا ہا جو توں ڈس کاکا۔
اشو اپنی تقریر استاد دیاں ترائے سیاسی گݨڈھیں نال سمجھائی جو ہیک آھندسا یعنی عدم تشدد، مزاحمت تے سوال چاوݨ۔
اے وی پڑھو: سائیں دا مونہہ حے (چوتھا حصہ) ۔۔۔ زلفی
ہݨ سوال اے پیدا تھیندے جو واقعی ایہا سٹریٹیجی اج دے زمان و مکان اچ وی کارگر حے یا کائینا۔۔ایں گالھ کوں اگلے حصے اچ چائیسوں۔۔وسدے راہوو۔
About The Author
اے وی پڑھو
اشولال: دل سے نکل کر دلوں میں بسنے کا ملکہ رکھنے والی شاعری کے خالق
ملتان کا بازارِ حسن: ایک بھولا بسرا منظر نامہ||سجاد جہانیہ
اسلم انصاری :ہک ہمہ دان عالم تے شاعر||رانا محبوب اختر