اسلامی جمعیت، مذہب، وسیب اَتیں تعلیم ۔۔۔ استاد فداحسین گاڈی

2۔ روزگار دے حصول کیتے پڑھایا ونجے اَتے تکنیکی مہارت حاصل کیتی ونجے۔

3۔ چنگے شہری بݨݨ کیتے اَتے ریاست دے استحکام کیتے پڑھایا ونجے۔

4۔ فرد دے صلاحیتیں کوں پوری پوری طرحاں پَھلݨ پُھلݨ اَتے انہیں دے حصول اِچ رکاوٹیں کوں ہٹایا ونجے۔

ساݙا سماج یقین کرݨ کیتے انہیں چاریں (4)مقصدیں اُتیں یقین رکھیندے۔ جِتلے توڑیں پہلے مقصد دا تعلق اے اَڄ دی سوسائٹی اِچ اے ممکن کائنی جو رُوح اَتے عاقبت دی بھلائی کیتے کجھ کیتا ونجے ۔ روح چاء ھوندی اے؟ بھلائی کیڑھی گالھ اِچ اے؟ ایندا فیصلہ نئیں تھی سنڳدا۔ سماج دے گروہیں دی نجات تے روح دی نجات دی گالھ انجو انج ہے۔

ساݙے سماج اِچ ایں پُراݨے حوالے نال زور زیادہ ”جمعیت“ ݙیندی اے اَتے جمعیت ایندی آڑ اِچ، ایندے بہانے تعلیمی اداریں اِچ فاشزم کوں رواج ݙے کے، آپݨی بالادستی قائم رکھی ودی اے۔ اَتے ایں بالادستی دے قائم رکھݨ دا ہر ویلھے اَہر کریندی اے۔ اے جݙاں وی اسلامی تعلیمی نظام دی گالھ کریندی اے، ایندا مقصد اِیتلا ہوندے جو او مذہب دے حوالے نال دھونس ڄما سنڳے۔ مذہب دے حوالے نال فاشزم کوں رواج ݙے سنڳے۔ فاشزم دا سدھا مطلب اے ہے جو مذہبی یا نسلی تعصب کوں ہوا ݙے کے لوکیں کنیں سوچ سمجھ کھس کنیں، اُنہیں کوں تشدد دے ذریعے جانور بݨایا ونج سنڳے۔اِنہیں کنوں سوچ اَتے اختلاف دا حق کھس گھدا ونجے ۔

(اختلاف کرݨ آلا کافر اے اَتے منݨ آلا مسلمان) ایلے ویلے پاکستان اِچ پڑھݨ پڑھاوݨ کیتے کتاباں، نصاب اَتے طریقہ تعلیم سبھ کجھ ایں فاشزم دے حق اِچ ہے۔

موجودہ سکولیں اِچ کتابیں کوں طوطے آلی کار رَٹا لوایا ویندئے۔ ایں رَٹے کیتے ٻالیں دی کھَل لہائی ویندی اے اَتے جیڑھا رَٹے اِچ چنڳاں ہووے اونکوں انعام ݙتا ویندے۔ ایں ساری مار کٹائی اَتے انعام اِکرام دی فلاسفی اوہا اے جیڑھی جو ہک جانور دی تربیت دی اے۔ اساݙے پرائمری سکولیں اِچ تعلیم دا رنگ مذہبی اے۔ اساݙے یکے سماج اِچ بے ایمانی آ ڳئی اے۔ ایں کیتے سکول ماسٹریں اِچ وی بے ایمانی آ ڳئی اے۔

ٻالیں دے پڑھاوݨ دو کوئی توجہ نہیں ݙتی ویندی۔ خاص کر جماعتِ اسلامی دا اثر پڑھݨ پڑھاوݨ اُتیں ایں کیتے وی گندا پوندا پَئے جو پرائمری تعلیم اِچ سائنس رٹوائی ویندی اے۔ سائنس دے چھوٹے چھوٹے تجربے اَتے انہیں تجربیں اَتے اصولیں اُتے، چھوٹیاں موٹیاں شئیں بݨا کراہیں پڑھݨ اَتے پڑھاوݨ کوں عمل وچ گھن آوݨ، پڑھݨ آَلے دی شخصیت دا حصہ بݨاوݨ دا ناں اِی سائنس ہے ۔

پر اِتھاں سائنس وی انھیں خیالیں اَتے اصولیں دا مجموعہ بݨ کنوں رہ گئی ہے جینکوں اساں عمل اِچ نِسے ورتیندے۔ اساں انج شخصیت ہئیں، علم اساݙی شخصیت کنوں انج ہک جانکاری اے۔ ݙوجھی گندی گالھ اے ہے جو اساں مذہب اَتے اسلام دے ناں اُتیں جیڑھا تشدد کریندےھیں، اے تشدد اَتے سختی لوکیں کوں مذہبی اَتے اسلام نال منفی صورت اِچ جڑیندی پئی اے۔ تریخ گواہ اے جو مذہب، ترغیب اَتے تبلیغ دی وجہ کنوں لوکیں اِچ مقبول تھئین ۔ سلطنت روما اِچ جیڑھا عیسائی ہووے ہا اونکوں بھا اِچ سٹ ݙتا ویندا ہئی۔ اوہا سلطنت روما ہئی اَتے اُوہو قیصرِ روم ہا۔ جئیں عیسائیت قبول کیتی اے۔ اساں ایں بحث کنیں ایں نتیجے اُتے پُجے ہَیں جو اَڄ اساݙے سکولیں اِچ جیویں تعلیم ݙتی ویندی پئی اے، او اساݙی مذہبی اَتے سماجی ضرورتیں کوں پورا نئیں کریندی اَتے نہ اِی ایں طریقہ تعلیم دے نال اساں اگوں ودھ سنڳدے ہئیں۔

او تعلیمی ادارے جتھاں جو نویں طرز اُتے تعلیم ݙتی ویندی اے ۔ او یا تاں عیسائی مشنریاں، اسماعیل یا پرائیویٹ شخص اَتے کمپنی دی ملکیت اِچ ہِن۔ جتھاں جو اساݙے ملک دا ہک خاص طبقہ اِی پڑھ سنڳدے۔ غریب پُراݨے فرسودہ تعلیمی اداریں اِچ پڑھدن۔ باوجود صلاحیت رکھݨ دے وی او سہولیات اَتے صحیح تعلیم نہ ہووݨ دی وجہ کنوں اڳوُں نئیں پڑھ سنڳدے اَتے چنڳیں ملازمتیں اِچ نئیں آ سنڳدے۔ ایں کیتے اے نظام تعلیم روزگار ݙیوݨ اِچ وی ناکام اے۔

چنڳاں شہری او ہوندے جیڑھا جو ملکی اَتے حکومتی امور کوں سمجھ کیں اوندے اِچ حصہ پاوے۔ جتھاں ڈنڈے دے زور اُتیں پڑھایا ویندے، او کݙاھیں وی ایں قابل نئیں تھی سنڳدے جو ملکی، سماجی اَتے شہری معاملات اِچ کردار ادا کر سنڳن جیندے نال سماج دا ودھارا تھیوے۔ اَڄ جیڑھا ترقی یافتہ ملکیں اِچ تعلیم دا مقصد سمجھا ویندے او اے ہے جوافراد دی راہ کنوں او رکاوٹاں ہٹائیاں ونڄن، جیندی وجہ کنوں انہیں دی ذات نکھر نہ سنڳے، پَھل پُھل نہ سنڳے۔ اَتے ظاہر اے جو جتھاں آدمیں کوں جانوریں وانگوں ݙنڈے دے زور اُتیں پڑھایا ونڄے، اُنھیں کوں ہر وقت خوف اِچ رکھیا ونڄے اَتے اے سبھے کِشالے کٹݨ دے بعد روزگار وی نہ ملے تاں او نفسیاتی مریض ہِی بݨسی اَتے اوندی شخصیت دے نکھار دا سوال اِی پیدا نئیں تھیندا۔ ایں یکے جائزے دے بعد، شاگردیں دا فرض بݨدے جو حکومت تے نظام تعلیم بدلݨ کیتے زور سٹوں۔ کٹھے تھی کے ایں ظالمانہ نظام دے خلاف احتجاج کروں۔ اینکوں بدلݨ دا مطالبہ کروں۔

(اے لکھت 1980 دے چھیکڑی ݙہاکے وچ سرائیکی شاگرد سانجھ دے رسالے ” سنیہڑا” وچ چھپی ہئی۔)