جِہڑے ڄِیہاڑے اُوکوں آپݨی ذات دا پتہ لڳیا، اوکُوں مُوئیں تریجھی ݙینہوار ہا ئی ۔ ۔ ۔ ! ۔ ناتاں
رَتے کالے لُوہے اَتے بھاء پاݨی دی بھیڑی ئچ اُوندی عُمراء لنگھی ہائی تے لنگھدی رہ ڳئی ہئی ۔بے شکلے کالے لُوہے دے بالِشت بھر ٹُکڑے کُوں او کولئیں ہیٹھ لُکاء کچی مِٹی دی بھٹی دے اَدھ ئچ رکھ ݙیندا ہائی، وّل ہَک کاوّذ ٻال اُتے رکھدا ہائی یا وۤت چمکدے لشکدے لال نَگ وانگُر ہِک بکھدا کولا، کولئیں دی ڈھیری دے اَدھ ئچ چمٹے نال وۤڑا ݙیندا ہائی ۔ کہیں کہیں ویلےدُکھدی کُوں ٻالݨ کیتے او مِٹی دے تیل دا چھینڈا ݙوے ہا تاں بھٹی بھانبڑ آلیکار بھڑِک اُٹھدی ہائی ۔ عام طور او ہولے ہولے وِیل تیں چڑھیے پَٹے دی چرخی نال جُڑیے پَکھےدی دھُونکںڑی کُوں کھٻے ہتھ نال گُھما گُھما دِھیرے دِھیرے تیز کریندا ہائی وینداء تے پٓنج چار مِنٹاں اَندر بھٹی اِیوّیں بھڑکݨ پئے ویندی ہئ جیوّیں ڄیٹھ ہاڑ دا سِجھ پیا بکھدا ہووّے ـ
آسو پاسو چِنگاریاں نکِل نکِل کُجھ اُوندی لُنڳی، تے کجھ اُوندے پسینے کنوں بھِڄئے لِنگیں اُتے اُݙ اُݙ ٻُجھدیاں ہَن پیاں ۔ تھوڑی تھوڑی دیر بعد او زنبوُر نال لُوہے دی رٓتی نیلی برفی کُوں چاء کے اڳوں پچھوں ݙہکھدا ہائی تے اُپتراء کے وّل بھٹی ئچ رکھ ݙیندا ہائی ۔ جِہڑ ویلے او لال سُرخ تھی ہِک آتشی ٹکڑا بݨ ونڄے ہا تاں او اُوکوں اَہرن تے رَکھ ہتھوڑے دیاں سَٹاں مار مار سِدھا تے پَدھرا کریندا ہائی ۔
ہتھوڑے دی ہَر ہَر سٹ نال آپݨے مُونہہ ئچو نکھتی ‘ہُوں ہُوں ہُوں’ نال او ایوّیں "گا۔ما۔پا، گا۔ما۔پا” دا ردَم بنڑیدا ہائی جیوٓیں اصلو اُوندا زور ناں پیا لڳدا ہووے بلکہ لوہا ہتھوڑے تے ہوُں ہوُں دے پکے راگ نال آپ کنوں آپ مطلوبہ شکل ئچ ڈَھلدا ویندا ھووّے۔ ہتھوڑے دیاں سَٹاں کھا کھا جِہڑ ویلے لُوہا وّلا کالا رُن تھی ونڄے ہا تے او اِیکوں نال لاتھی پاݨی دی پاتری ئچ وِسماء، ٹھڈا کر ولا بھٹی ئچ رکھ ݙیندا ہائی ۔تے وّت اوہو سلسلہ ۔ بھاء دی بھُوں، بھُوں، ہتھوڑے دی ٹھاء پٹاء تے ‘مسݨ لُہار’ دی ہُوں، ہُوں ۔
مسݨ لوہار دی دُکان ئچ، جہڑی اوں آپݨے ڈھائی مَرلے دے گھر دے ٻاہرو بݨائی وئی ہئی، داخل تھیندئیں اِی تُہاکُوں بَکھدے کو لئیں دی گرمی، پاݨی ئچ ٻُجھدے لال سُرخ لُوہے دای سڑاند اَتے کچے کَندھئیں ئچ رچئے مچئے بدل وانگوں ناز کریندئیں بھاری بھرکم دھوئیں اتیں دُدِڑ دی بو خَشبو چار چُدھاروں آپݨے حبسیلے نشیلے سرمئی تھیلے ئچ نپ گِھندی ھائی ۔ اے بو خشبو کھٻی پاسو ݙھئی فُٹ دی گیلری ئچو لنگھدئیں جہڑاہ کوئی اوندے گھر ونڄے ہاء، اُوکوں وی اپݨے بھبھکے دٻکے ئچ ویڑھ گھندی ہائی۔
اے پاکستاں بݨن توں بعد پہلے ݙہاکے دا زمانہ ہائی اَتے روپے پیسے، منڈی، تجارت، مشینی پیداوار تے خریدو فروخت دے نال نال چیز دے بدلے چیز یا کسب دے بدلے چیز گِھنݨ وّٹاوݨ وی حالی عام ہائی ۔ ایں کار کَسب تے روزی رِزق دی مشقت ئچ مسݨ لُوہار دی حیاتی وی بے شکلے کالے رُک یا لُوہے کُوں بھٹی ئچ پاء تے لال پیلا کرݨ دے بعد سٹاں مار مار کوئی سِدھ، سوّلی شکل ڋیوݨ دی نِیرس کاما ہائ۔ بے شکلا لوہا تاں وّت وی کہیں چُھری، ݙاتری، خنجر یا تلوار دا کُوئی روُپ رنگ اَختیار کر ، مالک دے ہتھ چڑھ، کوئی نہ کوئی کم کار ونڄ کرِے ہا پر اُوندی آپݨی حیاتی دا کوئی اَبھاس آکار نہ پیا بݨدا ہائی، ہفتے ئچ چھی یا بعضے بعضے سَتے ڈینہوار وی او کم کریندا ہائی تے اکثراء جُمے دی نماز ئچ وی بھڄدئیں درُکدئیں وضو کر بس جماعت نال ونڄ رَلدا ہائی ۔ تے وت سارا ہفتہ اوہو کار۔
آپݨی دکان دے کم کار دے مُسلسل رُدھیپے ئچ او آپ وی ‘موسٰی’ گھٹ تیں کہیں دیسی مشین دا کَل پُرزہ ذیادہ لڳدا ہائی، اُوندیاں چار پنڄ دِھیریں ہَن، اتیں اوندی ݙاھڈھی حسرت مُراد ہائی جو اوندا کوئی پُتر وی ہووے ہا جہڑا اوندے نال ہتھوڑے چلاوّے ہا، پکھے دی چرخی گُھماوے ہا، ریتی مار مار مَنجھ دے سنگھیں دی سوہݨی سرمئی دستی ای بݨا پیّو دا کم ہولا کرے ہا یا وّت کم از کم سَرییݨ تے چُھریاں کاتیاں ای کِلا کِلا اُنہاں کوں شیشے وانگوں لشکا ݙیوے ہا تاں اُوندے ہتھوں چُھٹدیاں تاریاں آلیکار ٹمٹماندیاں چنگاریاں گھوڑے دے پُچھ نُما کینجھیاں سوہݨیاں لڳن ہا ۔
جِیہڑی ڳلی ئچ او راہندا ہائی اُوندی ہک پال ئچ مستوُ چکی آلا، ڋؤایا درکھاݨ، وادھا سکلیگر ، اَلوُ تباخی، اَمیت کُمار تے پوّن جیت پونگر، خادم پولی، شِیدا نائی،ڋو ترائے مہینوال اَتے ہک ݙو مُنگ چھولیاں آلے وی راہندے ہَن ۔ھک ڳلی چھوڑ نال آلی ڳلی دی سامݨے آلیپال ئچ ترائے چار گھریں سِوا سارے گیلانی سید راہندے ہَن ۔ جہڑے چِٹیاں کھیر ٻلدیاں بکھدیاں پوشاکاں پَیندے ہن، ڳلی محلے دے لڑائی جھیڑیاں دے فیصلے کریندے ہَن، پیدل ٹرݨ دی بجاٗے ٻاہر اَندر گُھوڑے تے سوار تھی ویندے ہَن، تیں پُھل توٓیز یا ݙیکھݨ ڋسݨ جوڳی زمینداری دے عِلاوہ کُجھ نہ کریندے ہَن ۔
وت وی ڳلی محلے ئچ راج شاہی ہُناں دی ہئی۔ کاریگریں کو کمی ڄاݨ او اُونہاں سارئیں کنوں کَسب ہُنر مطابقکم کار گِھندے رہ ویندے ہن ـ جیندا تھوڑا ٻہوں معاوضہ سیّد پاک اُنہاں کُوں گیہوں، چاول یا سبزی پَھلاں دی شکل ئچ ݙیندے ہَن یا وّت کُجھ وی ناں ڈیندے ہَن اکثر اوقات ہُنر پیشہ شریف غریب لوک آپ وی سیّد ذات دی قدر احترام ئچ آپݨی مزدوری دا ٹکا پیسہ چھوڑ ڋیندے ہَن ۔ "ناں سئیں ناں راہوݨ ݙیو ” عام جُملہ ہئی جہڑا او سیدیں دے کم دے بعد الوّیندے ہن ۔ تے سیّد چُھری کاتی یا ہل پنجالی چاء مسݨ دے تھو ریت تھی ویندے تھیندے ہَن ۔وڋی چھوٹی پڳڑی آلے پیر اَمیر ٹھسے نال راہندے ہٓن تے ہر ہک تے روب داب مفت دا رکھدے ہَن، اُنیں دے گھر پکے، تے ماڑیاں اُچیاں ہَن ۔ اُنہاں دے جدِ امجد پیر مراتب علی شاہ دے عُرس تے جِہڑ ویلے درجناں ٻکریاں، دُنبے تے وہڑیں کُسدے ہن تاں اوندے کولو کم دا زور ہوندا ہائی تے چار پیسے وی ذیادہ بݨ پوندے ہٓن ـ پر مہینہ ناں گزردا ہائی، ول نوّاں سال، اُوہو حال، اُوہا ڳال
۔
عام ڄیہاڑیاں ئچ کَہیں کَہیں ویلے وݙا سیّد، وراثت علی شاہ، جہڑا کافی بھلے مانس ہائی، شاہر بزار کم کار سِترݨ یا سیّال، ہُنال آپݨے زمینیں، اَتیں دریا پار آپݨی وّستی تے اَوندئیں، وَیندئیں گھوڑی تے ٻہہ لاحظہ پَہر اُوندے نال یا ڳلی محلے دے باقی کاریگراں نال خیر کلامی کرے ہا چاء تاں او نِماݨے نِہال تھی پوندے ہن ۔ شاہ سائیں، سارے کمی کمار مریدیں تے مسݨ لوہار دی ڳلی ئچ کار کسب کرݨ آلے ساریاں دے گھر اگر کوئی زنانی یا ٻال ٻچا ہَرجیّا ویا ہووّے ہا تاں سب تے دم دروُد وی کریندے ہَن تے لوکاں دے عقیدے مطابق مالک اُوندے پھوُکے ئچ وݙی شِفاء رکھی ہائی ۔ ۔ !
مسݨ لُوہار دی گھر آلی وی اکثراء بیمار راہندی ہائی تے پچھلے سیالے جِہڑ ویلے اوندے سِردا دَردمُکݨ ئچ ناں پیا اَوندا ہائی تاں او سائیں ورثت علی شاہ دو ٻھڄیاء، مگر اُوکوں پتا لڳیا جو وّڈے سائیں آپ بیمار ہن تے ݙو ترائے ہفتیّاں کنوں نشتر ہسپتال ئچ داخل ہِن، البتہ آپݨے اَبے سائیں دی ‘اجازت’ نال اُنہاں دا ڈوجھے نمبر آلا ڳبھرو جوّان پُتر وی دم دروُد کریندے ـ مسݨ لوہار ہوکُوں مِنت کیتی تے او شامی آڳیا۔ شاہ جی تاں مہینہ ݙو بیمار راہوݨ دے بعد بقضائے الٰہی فوت تھی ڳئے، پر دم دروُرد دا اثر برکت ہݨ مستقل چھوٹے شاہ جی کنوں آڳئے ۔آہدن غربت تے مُصیبت دا پراݨا ڳانڈھا سانجھا اے، اڳلی سونوّار ، فزریں فزریں جہڑ ویلے مسݨ لوہار دُکان کھُلیندا پیا ہائی، ہالی مسائیں در کھولیا ہاسی تے درتیںتے بلوچ لیویپولیس آڳئی ۔ "موسی’ لوہار تیڋا ناں ہے؟ اُنہاں پچھیا ۔ "جیہا سئیں، مسݨ وّلدا ڋتا، ۔ تیڋی دُکان اایہا اے ۔ اوں وّل گھٻرا کے ‘ہاء سئیں’ کیتی؟
تھوڑی دیر بعد اُنہاں نیفے ئچ لڳی نیام وچو ہک چُھری کڋھی تے اکھیونے اے چھری تیں بݨائی ہائی. ” مسݨ چھری ہتھ ئچ پاتی اتیں اوتوں تلوں ڋیکھ آکھیُس، جِیّا سئیں. اے میڋے ہتھ دا کم لڳدے” ۔ پر خیریت اے تساں کیوں پچھدے پئے ہو؟ مسݨ لوہار ݙردئین، ݙردئیں پُچھیا ! ” این چھری دے وار کر پچادھ دے غلام رسول بلوچ بندا ما ر سٹئیے ۔ تیکوں آلہ قتل دیگواہی واسطے پیش تھیوݨا پوسی” پولیس الے ڄواب ݙتا ۔ قصہ مختصر مسݨ لہار ݙُو تراٗے سال مہینہ ݙو مہینہ پِچھو ایں کیسی دی پیشی کیتے ڄام پور دیاں ٹیپںݨاں سہندا رہ ڳیا ۔ !
غریبی تیں ودھیک پریشانی سوّب اُوندی زنانی دے سِر دا درد وی مزید ودھ ڳیا ۔ اللہ ڄاݨ غریبی یا عڳیدہ پرستی، اُوندی گھر آلی دوّا دارو کنوں پھُل توّیز یا دم دروُد تے ذیادہ یقین کریندی ہائی ـ تھولے عرصے بعد مسݨ آپݨے در نال گھر ٻاہروں کڈھی دُکان ئچ ہووّے ہا یا نہ ہووّے، کار بزار دی مصروفیت یا پیشی پاروں، اوندی گھر آلی کہیں ٻال کُوں بھیڄ مَںجھلے سائیں کُوں آپ سݙوّا گِھندی ہائی ۔
ہتھوڑے چلاوݨ تیں بھاء پاݨی دے نِرک مِزاج کم اوکوں تھکا چھوڑیا ۔ اَتیں سال ݙو کنوں کہیں کہیں ویلے ہݨ ہتھوڑا اُوندے ہتھاں ئچو چُھڑک پوندا ہائی۔ آڄ وی ناں ڄاݨ بد بختی دی ڈینہوار ہائی یا وّت او آپ کہیں پئی سوچ ئچ ہائی، چلدئیں چلدئیں اوندا ہتھوڑا ہتھ ئچو ایوّیں چھٹکیا جو سدھا اوندے مَتھے وچ ونڄ لڳیا، لال سُرخ مِحنتی خون دا ہک فوارہ چُھٹیا تے مسݨ لوہار اتھائیں آہرن تے چھاتی دے بھر ڈھئے پیا تے وت پَھٹے تے ونڄ سدھا تھیّا ۔۔۔۔ !آوندی عاجزی تے اللہ لوکائی طبعیٓت کوں ݙیکھ بزرگ سیّداں اُوکوں آُپݨی خنگاہ وچ قبر دی جاہ ݙتی، جتھاں مراتب علی شاہ صیب، وراثت علی شاہ صیب تے اُنیں دے خاندان دیاں پیاں کئی معزز ہستیاں دفن ہَن ۔ ڳلی محلے دے لوک، رشتہ دار تیں خاص طور تے سامݨے الی ݙوجھی ڳلی دے اکثراء سیّد اوندی تکفین و تدفین ئچ پیش پیش ہٓن ۔ اُوندے جنازے کُوں مونڈھا ݙیوݨ آلا اوندا کوئی پُتر نہ ہائی تے جِہڑے سال او مریٓا اوندیاں یارہاں دھیریں ہَن ۔
ݙو چار وریہاں بعد اوندی قبر نال اے ڳال سوّال مشہور اں تھیّا جو مسݨ لوہار، ذات دا لوہار ہائی، سیّد تاں نہ ہائی پراُوندی قبر تے کݙاں؟ کیوّیں؟ کئیںَ؟ اتیں کیندی اِجازت نال؟ "سیّد علی محمد موسٰی رحمۃ اللہ علیہ” دی تحتی لوّائی ہائی؟ اتیں کیّوں؟ یا وت اے کوئی غیبی عمل ہائی ، واللہُ عالم !!!
اے وی مشہورہائی جو آپݨی وفات کنوں کُجھ سال پہلے، سیّد وراثت علی شاہ اُوکُوں دم دروُد دا ‘کسب’ اتیں ‘اجازت’ وی مرحمت فرمائی ہائی ۔
اَتیں مسݨ لوہار دے پھوکے ئچ وی رب سوہݨے وݙی شفاء رکھی ہائی !
اے وی پڑھو
اشولال: دل سے نکل کر دلوں میں بسنے کا ملکہ رکھنے والی شاعری کے خالق
ملتان کا بازارِ حسن: ایک بھولا بسرا منظر نامہ||سجاد جہانیہ
اسلم انصاری :ہک ہمہ دان عالم تے شاعر||رانا محبوب اختر