مشتاق گاڈی
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
سئیں نعیم چشتی دے سرائیکی وسوں تے ٻدھا نیچر بارے ہک کمنٹ دا ولدا
میں بی۔ایس کوں "آرکیالوجی” دا ہک کورس پڑھینداں۔ اڄ کلاس ہئی تے ایں سانگے کلہوکا انڈیا وچ آرکیالوجی دی ہسٹری وچ مَتھا ماری پیا ہم جو تیاری مُتوں سٹوڈنٹس اڳوں ونڄ کھڑن ٻُہوں شرمندگی دی ڳالھ ہے۔
ایں ڳول پھرول وچ اے ڄاݨکاری تھئی ہے جو برٹش کالونئیل آرکیالوجسٹس دا "ٻدھ مت” نال ہک نویکلا رومانس ریہہ ڳئے۔ 1861وچ قائم تھیوݨ آلے آرکیالوجیکل سروے آف انڈیا دے پیلھے کالونئیل ڈائریکٹر الیکگزینڈر کنیگھم دی کھدائی تے لکھائی دا سارا زور ٻدھ مت تائیں ریہہ ڳیا۔ اینویں ای فرگوسن تے برگس دا حال ہئی۔
برٹش کالونئیل آرکیالوجی دے ٻدھ ازم نال ایں رومانس دا ہک وݙا کارݨ پولیٹیکل ہئی۔ ایہو جیڑھا تُساں لکھے۔ امن، شانتی، تݙ متوں ہووݨ (جیڑھا جو جیوݨ دی جدلیات وچ ہوندا نئیں)۔ انہیں دے کالونئیل ازم دے پراجیکٹ کوں اے سو کالڈ "ٻدھا نیچر” ٻہوں سُوٹ کریندی ہئی۔
ایندے اتیں ول ہک واری سوچو جو اے ٻدھا نیچر کیا کوئی ننواں کالونئیل پراجیکٹ دا اݨ ڄاتا پارٹ تاں نئیں۔ ماکھی کنیں مٹھے تھیوݨ دے بھاشن۔
ویسے اساں ایں "ٻدھا نیچر” نال سرائیکی وسیب دی اصل مزاحمت دی تاریخ کوں وڳڑیندے پئے ہئیں۔ سکندر دے خلاف ملوہیں دی بھیڑی، عربیں دے خلاف ملتان دی لمبی قلعہ بندی تے ملتان راجہ دے کشمیر بھڄ ونڄݨ پچھوں وی ہتھیار سٹݨ کنیں انکار، تُرک ایمپائر دے غزنوی تے غوری دھاڑیلیں دے خلاف سرائیکی وسیب دا فرنٹ ریجن ہووݨ، تاتاریں دے خلاف تݙ۔ کل دی کل نال ریہی۔ انہوویں صدی وچ رنجیت سنگھ دے 13 سالیں وچ 8 حملیں دا مقابلہ کرݨ تے برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی دے خلاف دریگھی بھیڑی تے ملتان دا 9 مہینے دا محاصرہ تے وت قتلام۔
(تساں ہک پڑھے لکھے دوست ہاؤ ایں کیتے اے ڳالھ میں تساݙے نال کریندا پیاں۔ باقی بدھ نیچر دے پرچارک دے کرودھ تے ہلڑ بازی کنیں زاری تے ولدا ݙیوݨ کنیں پیلھوں معذرت 
)
)مشتاق گاڈی دی فیس بُک پوسٹ تے آون والے کمنٹس ہیٹھ ڈتے ویندے پئین:
لگدی اینویں ای ہے
نعیم چشتی سئیں ساݙے پیارے پڑھے لکھے پراݨےسنگتی ہن۔ٹھیٹھ لوک سانجھیا وی ہن۔ انہیں نال اے ڳالھ مہاڑ بݨدی ہے تاں جو .ایگنورینس. کنیں بچیا ونڄے۔
صحیح آکھے وے ، مونہ نہ ونجایا ونجے پر گالھ ضرور کیتی ونجے
ہݨ چھڑا سرائیکی وسوں دی شانتی تے امن دے مفروضے کوں ای گھن گھنو۔ کیڑھی شانتی تے اَمن؟ لوک غربت، مہنگائی، وسائل دی لٹ پٹ، سنڄاݨ تے حقوق نہ ہووݨ پاروں جیتلے بدامنی تے تشدد دا شکار ہن، اوندی پچھوں کوئی مثال نئیں ملدی۔ جے ایں بد امنی تے تشدد دے خلاف او سانجھی سیاسی سٹرگل نئیں کریندے پئے تاں اے کمزوری (ہیݨپ) ہے نہ جو کوئی چنڳائی۔ اینکوں ٻدھا نیچر پینٹ کرݨ آپ ہک افیم بݨ ویندے۔
پنجاب آباد کاری پنجی ویندن۔اساں چپ
خیر ہووے شالا پچھلے ڈینہہ نذیر لغاری صاحب وی گاندھی سائیں دے عدم تشدد دے نظریات کوں وی بیہودہ تے بیکار آکھیے بلکہ سائیں ہونی ایجنٹ تک وی آکھ گئین ۔۔۔ لگدے لبیک آلیں دے کار سرائیکیں کوں مزاحمتی ڈیکھنڑ چاہندن۔۔۔۔
ویسے یار اساں ایتلے "اِن۔سیکور” کیوں ہائیں۔ چشتی میݙا سنگتی ہے۔ایں سانگے ہک ڳالھ کیتی ہے۔ کتھائیں کتھائیں انج پرسپیکٹو وی تاں تھی سڳدن۔ ایندے وچ مسئلہ تاں نئیں۔
رانجھا جوڳی سئیں! اے لبیک دا تڑکا تساں وادھوں تے بے جا لیندے پئے ہاؤ سوھݨا۔ ڳالھ پھَٻدی نئیں
ڳاندھی اپݨے فلسفے تے عمل راہیں عدم تشدد دا حامی ہئی پر” پیسیفیسٹ” نہی۔ (ویسے کہیں ٻئے دی ٓاکھی ڳالھ کوں کہیں ٻئی ڳالھ نال رلاوݨ ملاوݨ نال کنفیوژن تھیندی ہے۔ ڳالھ کنٹیکسٹ کنوں وچھڑ ویندی ہے)
مزاحمت دا مطلب چھڑا ݙانگ سوٹا تے بندوق نئیں ہوندا۔ مزاحمت دی وݙی تݙ وچار ہوندن۔ اے ٻدھا نیچر دا وچار مزاحمت کوں تھڄوں منڈھ کنیں مریندے۔ ول سوچو۔
سئیں، پیسیفیزم آلے تناظر اچ تاں تہاڋی ڳاھل نال سہمت ہیسے۔۔ جے تک میں پڑھے تاں کیرن آرمسٹرانگ تاں بدھا دے بارے آہدی ہے کہ کپل وستو دے نال گنگا دے ریجنز دے کیئ بادشاہویں بدھا کو منیا( اوندے نروانہ اتے سانگھا دے قائل تھاۓ) تیں انہیں بادشاہواں جہڑے بۓ نال دیا چھوٹیاں ریاستاں تیں چڑھ انڑ دا منصوبہ بنڑایا تاں بدھا آکھا انہیں کو کہ Ahimsa کو اپناؤ۔۔ جے تونڑیں اتھاں کئ ظلم کاہنی، لوگ گھریں اچ خوش پئین، انہیں دی بادشاہت نال سہمت ہن تاں کوئ دھڑیل بنڑانڑ دو لوہر کاہنی۔۔ یعنی بدھا کہیں واعظ اچ سیاست توں نہیں ہٹکیا۔۔ کیرن دے مطابق۔۔۔
ہا اوندے بھکشوواں دے جہڑے اجلاس تھاۓ بدھ تُوں بعد اوندے اچ Exploitation تھائ ہووے سنگھا دی تاں بئ گاھل ہے۔۔
سئیں! ٻدھا دی نئیں ڄاݨ او کون ہئی تے کیا آہدا ہئی؟ ٻہوں کجھ اندھارے وچ ہے۔
اتھاں ڳالھ ٻدھ ازم دے ہک چالو وچار "ٻدھا نیچر” دی تھیندی پئی ہے۔میݙے خیال وچ تاں اے "نیچر” دا شبد ای انسانیں بارے غلط ہے۔ انسانیں دے کلچر ہوندن، کوئی نیچر شیچر نئیں ہوندی۔ او کلچر خاص تاریخی مادی پچھوکڑ وچ بݨدن تے وٹیندے ریہہ ویندن۔ ٻدھ مت کوں دھارمک بݨاوݨ کیتے اے "ٻدھا نیچر” دا پکھنڈ بݨایا ڳئے۔
راجے سمراجے تے ایمپائرز ٻدھ مت کوں کیویں ورتیندے ریہن، اے پولیٹیکل ہسٹری دا سوال ہے۔ ایندی پرچول کریسو تاں ایہو "پیسفیزم” دا وچار تے ڳݨ پچھوں نکلسن جیڑھے ایں سمٻندھ کوں ودھیک پکا رکھی ریہن۔ میݙی سٹڈی دا تاں ایہو حاصل ہے۔ کہیں ٻئے دا انج پرسپیکٹو وی تھی سڳدے۔ وسدے رہو
کتھاں ݙیکھوں ٻدھا کوں سوھݨا۔ جاپان، چین، امریکا، ہندوستان۔ سبھ دے اپݨے اپݨے ٻدھا ہن جیویں سبھ دے اپݨے اپݨے اسلام ہن تے اپݨی اپݨی عیسائیت ہے۔ مطلب کوئی ہک یونیورسل رئیلٹی نئیں۔
انسان یا اینتھروپ جݙاں دی ٻولی تے کلچر سکھے، انہیں دی نیچر دا کوئی سوال نئیں ریہا۔ وت ٻدھا نیچر تاں ٻہوں اڳوں دی میٹافزیکل تے دھارمک ڳالھ ہے۔ اے پاݨی دی مندھاݨی ہے، ماری رکھوں تاں کنفیوژن ۔ ابسیکیوازم کھنݙدا رہسی۔ ایہو کجھ برٹش کالونئیل ارکیالوجسٹس کوں پسند ہئی۔ (ڳالھ کوں پیلھے نکتے دو گھن ونڄوں تاں چنڳاں ہے)۔
سئیں، بدھا نیچر کو ڋکھنڑ سانگے بدھا کوں ڋکھنڑا پوسی شئیت، تیں بدھا دے بھکشو بھاویں او راجے مہاراجے ہَن تیں بھاویں بۓ عام لوک انہیں پسیمیزم کوں کڋھائیں فالو نہیں کیتا یا شکار نہیں تھاۓ، تیں بدھا آدھا ھا کیں کوئ میڋی نیچر تیں قدمیں تے نہ چلے ٻس جہڑا آپ دی پرَکھ پرچول کر سانگے لوگیں واسطے جیووے اوہو وڋا بندہ ہے۔۔ ( میں بدھا تُوں وی)
تیں ہنڑ اے ڳاھلیں شئیت ریسرچ منگدیاں ہوون، جیں تک میکوں ہک طالب علم دی حیثیت نال لگدے، اگر تساڋے اندر Ahimsa ھے، تساں لوگیں واسطے جیوو تاں اے چنکا اَہر ہوسی پولیٹیکلی وی، ایکوں ہنڑ کوئ ناں ڋیوو چا، باقی اے بدھا دے سانگھا دا حصہ ہاووے۔۔
کتھائ ساڋا سارئیکی کلچر وی ایہو آکھسی جو دھڑیل نہیں بنڑنا لیکن اوندی مزاہمت لازم کر سنگدے ہیں۔۔ تیں بدھا وی اپنڑی مزاہمت کریندہ ریہا انہیں لوگیں اگوں جہڑے اوکوں Vedic system کیتے عذاب یا برائ سمجھیندے ہین۔۔
باقی تہاڋی محبت 
ڄس ٹائم تُساں کُلی نظام دی ڳاھل کریندے ہووے، ول اوندے واسطے تہاکوں ہر شے دی لوڑ پوندی اے۔ محبت دی تاکہ لوگاں تے قوماں کُوں جذب کرو تے مزاحمت دی تاکہ آپݨا دفاع تے ظلم دا خاتمہ کر سنگو۔
Ali Amraiz
سئیں، نکتے تیں آؤں تاں تساں کیا آکھسوں جو بدھا نیچر( نان وائیلنس) کو چھوڑ کرائیں اساں دھڑیل بنڑو تیں وائیلنٹ کوں اپناؤں؟ اساڋا حال وی بلوچیں دی Resistance آلا تھیووے؟ اساکوں ساڈی وسوں کڈھائیں وائیلنٹ تھیوڻ دا نئیں سکھایا۔۔
سئیں سدھی پچھو تاں جہڑا تساں دماغی کاوشاں نال ٻالیں کوں ہووڻ بارے Conscious کریندے ہو تاں اساڋے واسطے ایہو بدھا نیچر ھے۔۔۔ ہنڑ جیوویں آلھسو تاں اساں وی اپنڑی وسوں تیں آونڑ آلے دھڑیلیں آلی کار بنڑ ویندوں!!
Mushtaq Gaadi
سئیں! میݙی پیلھی سمسیا اے ہے جو کوئی "ٻدھا نیچر” جہیں شے ہے وی سہی؟ اے چھڑا ہک مفروضہ ہے۔ میں ول آکھساں جو انسان وٹیندا ریہہ ویندے ، کلچر تے تاریخی مادی حاات سانگے ننویں رئیلٹی بݨیدے تے اے "نیچر” دا مفروضہ اوندے اتیں نئیں تھپیا ونڄ سڳدا۔ موٹی ڳالھ اے ہے جو اے ہک مغالطہ ہے (جے اینکوں پکھنڈ نہ آکھیا ونڄے تاں 
)
)جے تائیں شانتی، محبت تے امن دی ڳالھ ہے تاں اے چھڑا خواہش نال نئیں پیدا تھیندے۔ جے تائیں ساݙی ابجیکٹو رئیلٹی وچ تشدد ہے، لٹ پٹ ہے تاں اوندے خلاف مزاحمت وی جاری رہسی۔ایہو جدلیات ہے اے ٻئی ڳالھ ہے جو مزاحمت دیاں شکلاں اپݨے اپݨے حالات موجب انج تھی سڳدن۔
ڈائیلاگ دا ہک رولا اے ہوندے جو اساں ݙوجھے فریق نانویں او ڳالھ منسوب کر ݙیندے ہئیں جیڑھی اوں آکھی نئیں ہوندی۔ مثال کیتے میں اے تاں آکھے جو تشدد ساݙے چودھار دی رئیلٹی ہے پر اے نئیں آکھیا جو تشدد دا لازمی جواب وی تشدد وچ ہووے۔ (ویسے فرانز فینن جہیں دانشوریں کوں وی پڑھݨا چاہیدے جیڑھے کالونائیزڈ دے تشدد کوں انج کر کنیں ݙیہدن۔ بلوچیں دا کیس اوندے وچ فٹ آندے۔ تساں تشدد دے کیس وچ گابیں کٹیں کوں ہکو ننویں کر سڳدے۔ وکھرپ ڄاݨ وندی دی ہک شرط ہے)۔
اے جیڑھے "نیو ٻدھ ازم” دا ساݙ ے وسیب وچ پرچار تھیوݨ لڳ پئے، اے ساکوں کتھائیں کہیں منزل تے نہ پچیسی۔ چھڑی کنفیوژن تے ایبسکیورازم دو گھن ویسی۔ میں کم از کم ایہو سمجھداں۔
اے وی پڑھو:
مشتاق گاڈی دیاں بیاں لکھتاں پڑھو
About The Author
اے وی پڑھو
ملتان کا بازارِ حسن: ایک بھولا بسرا منظر نامہ||سجاد جہانیہ
اسلم انصاری :ہک ہمہ دان عالم تے شاعر||رانا محبوب اختر
موہری سرائیکی تحریک دی کہاݨی…||ڈاکٹر احسن واگھا