صدی دا وڈا ناول وساخ||ظہور دھریجہ

سرائیکی دیس دے کہیں علاقے ئِ چوں نہ شائع تھے تے نہ کتھائیں مِلدے ،سوشل میڈیا تے ہوکا امدا پیا ہا ، وساخ آ گٖے ، سِک ڈٖاڈھی ہئی ، جاوید عنبر دی مہربانی ، وساخ دان کیتس۔ جیویں آکھدن ہک چاول ساری دیگ دا ذائقہ ڈٖے ڈٖیندے ۔ میں وی 25،30صفحے ڈٖٹھن دل باغ باغ تھی گٖے ۔ میڈٖی تاں اللہ آس پُجٖائی اے ، حسرت ہئی جو میڈٖی حیاتی ئِ چ ہک ایجھی کتاب آوے جیندے ئِ چ سرائیکی دی منڈھ توں گھن پاند تئیں دی گٖال بات ہووے ۔ وساخ دے آونْ نال میڈٖا خواب پورا تھے ، صدی دا سب توں وڈٖا ناول آئے ۔ اے او کتاب اے جیکر ادھ صدی پہلے آوے ہا تاں اساکوں اپنْے دیس دے ڈھیر سارے گٖالھیں دی سُدھ پئے گٖئی ہووے ہا ۔ وساخ کوں میں صدی دا وڈٖا ناول آکھئے ، میڈٖی گٖالھ صرف سرائیکی دی نی سارے زبانیں دی ہے ۔ خوشامت آلی گٖالھ وی کائنی جو میں نذیر لغاری کوں چنگٖا نی لگٖدا ، ہُنْ او میکوں وی چنگٖا نی لگٖدا ۔ سیاسی اختلاف وی ہے جو اوندے دل دے اندر کوئی بٖیا وسدے تے میڈٖے دل ئِ چ سرائیکی دے سوا کوئی کائنی ۔

اے تاں آپت دیاں گٖالھیں ئِ ن تھیندیاں راہسن ، اساں وساخ دی گٖالھ کروں ، وساخ سرائیکی دا ہک ایجھا نصاب اے جیندے وچ تاریخ ، فلسفہ ، تصوف ، شاعری ،موسیقی ، سب کجھ ہے ، ہر تحریر دا ہک دائرہ ہوندے ، دائرہ ہک وساخ ، ہک وستی ، ہک وسیب ، ہک ملک وی تھی سگٖدے اتے سارا جہان وی تھی سگٖدے ۔ وساخ وچ سارا جگٖ جہان آ ویندے ۔ کتاب ئِ چ وقت ویلھے دی گٖالھ وی ہوندی ہے ، سال چھ مہینے دا قصہ ہوندے ، صدی ڈٖو صدی دی گٖالھ ہوندی ہے تے کجھ کتاباں ایجھیاں وی ہوندن جیندے ئِ چ ازل توں گھن تے ہُنْ تئیں اَتے اگٖوں آونْ آلے وقت ویلھے دیاں شانداں وی ہوندین ۔ وساخ ابدی ناول ہے ۔

پہلے صفحے ڈٖیکھوں تاں بہادر شاہ ظفر دے ویلھے دی گٖالھ اے ، تے تارا بائی دے ٹھاٹھ بھیروی دی گٖالھ ہے ۔پہلے لفظ ’’ چھن چھن چھن چھنن چھن چھنن چھن ‘‘ ہِن ۔ ناول ئِ چ ہک فلسفی دی گٖالھ کوں ٹوریا گٖے ، پروفیسر اختر خان ڈٖسیندے انسان کیا ہے ؟ انسان دا وطن کیا ہے ؟ اوندی جنم بھومی کیا ہے ؟ ریاستی ایجنٹ اوندے خلاف تھی ویندن جو اے شخص وطن پرستی تے بھاشا بھوم دی گٖالھ کر تے تعصب کِھنڈیندا پے ۔ اے ملک تے مذہب دا دشمن ہے ۔ در حقیقت وساخ دی گٖالھ پروفیسر اختر دی زبان ئِ چ نذیر لغاری دی گٖالھ ہے ۔ لغاری سئیں تہاکوں پیشگی مبارخ ہووے ، پروفیسر اختر آلے فتوے تہاڈٖے اُتے وی آوسن ۔ وساخ ئِ چ رنجیت سنگھ دی گٖالھ وی آئی اے جو چِٹا ان پڑھ ، کوجھا قہر کلور دا ، دنیا دا ظالم انسان 20 شادیاں کیتی بیٹھا ہا ، وساخ ئِ چ احمد خان کھرل دی گٖالھ کریندے ہوئیں لکھیا گٖے جو ملکہ برطانیہ 1837ء توں 1857ء یعنی 20 سال دے عرصے تئیں اے جتنا پریشان نہ تھئی ہئی جتنا او نیلی بار ، ساندل بار، گنجی بار 70 سال احمد خان کھرل دی دلیری ، بہادری ، بے خوفی اتے اوندی حریت پسندی توں پریشان ہئی ۔ وساخ ئِ چ ایہ وی لکھیا گٖے جو انگریزیں دہلی فتح کیتا تاں لہور، سیالکوٹ ، جالندھر تے ہوشیار پور ڈٖاڈھا خوش ہا ۔ سرائیکی دیس دا گوگیرہ انگریز نال لڑدا کھڑا ہا ۔

پیر تے پیرنْیاں ، جاگیردار تے جاگیردارنْیاں ہر دور ئِ چ اُچے عہدیں تے رہ گٖن ، احٖ وی ہِن ، وساخ ئِ چ شرمین جاگیردارنْی تے سلطانہ پیرنْی دا ذکر وی ہے ۔ جاگیرداریں دی شاہی ئِ چ ہک غریب کوٹھا بنْاونْ سانگے سلھیں گھن امدے ، چھڑا اوندیاں سِلھیں نی چوایاں ویندیاں بٹھہ وی پٹوا گھدا ویندے ۔ غریب جے تئیں جیندا راہندے پکے کوٹھے دے خیال کنوں وی ڈٖردا راہندے ۔ جاگیردارنْی شرمین اپنْی سہیلی سلطانہ جیرھی جو پیرنْی ہوندی اے ، کنوں پُچھدی اے ڈٖہرکی دے پیر دا حال سنْا ، ہُنْ وی موندھا سُمدے یا سِدھا سُمنْ پئے گٖئے ؟

مُکدی مُکاواں جو اے سارا حال احوال پڑھنْ دے ڈٖا دا ہے ، ایندے وچ ٹھگٖو پیر تے ظالم جاگیرداریں دی ڈٖو چاپی تے کوڑے ورت ورتارے دی ساری گٖالھ آ ویندی ہے ۔ کتاب ئِ چ دولت دے پُجاری پیر دا ذکر وی ہے ، پیر معشوق دی دھی جتنی رحٖ سوہنْی ہے او آپ اتنا کوجھا ہے ، ہر جاہ تے دھی کوں اگٖوں کریندا ہا ۔ رات دی کالی چادر پوا تے ہر رات دھی کوں بھجٖیندا ہا ، انت تھک تے دھی اکھیندی اے ابا! ہُنْ بس کر ۔ تئیں دولت دے انبار لا گھدن ، منْیں دے منْ سونا کٹھا کر گھدی ، میں تھک گٖئی آں پچھلی رات وی جتھ بھیجٖا ہاوی او تئیں کنوں ویہہ سال وڈٖا ہا تے وات پٹی پیا ہا ۔ وساخ ئِ چ اے تے ایہو جہے گٖالھیں دا ہک جہان آباد ئِ ۔

وساخ ئِ چ بٖہوں سارے سرائیکی دے ٹھیٹھ لوظ آئن جیرھے جو وسردے ویندے ہن ،وساخ دی ہک لغت وی بنْ سگٖدی اے۔اسلوب ساگٖی سرائیکی تے من بھاونْاں ہے ،کتاب دے 525 صفحے ہِن تے ہک گھٹ سو پُکھ اِن ۔ہر حصہ الگ ہک کہانی ہے ۔ وساخ میں جہے کم پڑھ توں گھن تے پی ایچ ڈی اسکالر تک سب دی ضرورت اے۔ کجھ لوک آکھ سگٖدن جو اردو انگریزی دے ناولیں کنوں خیال گھدے گٖن ، کجھ ایہ وی آکھ سگٖدن جو اے کتاب ناول دے معیار تے پوری نی لہندی جو ایندے وچ ربط کائنی ، ہک خیال دی بجائے ڈھیر خیال ، ڈھیر نظریے تے ڈھیر سوچاں آ گٖن ۔ میں ایں گٖالھ کوں نی منیندا کیونجو ایہ افسانہ کائنی ، افسانے ئِ چ ہک داستان ہوندی ئِ تے ناول ئِ چ ہک جہان ہوندے ۔ بٖی گٖالھ اے ہے جو اے ڈٖیکھنْا ہوندے جو کون لکھدا پے ؟ جیویں کھوہ دا پانْی صرف کیاریں دی تریہہ لہیندے ، دریا تے سمندر دی بٖی گٖالھ ہوندی اے ۔ لکھنْ آلے نذیر لغاری کوں لوک علم دا دریا تے میں سمندر آکھداں ۔