سرائیکی دا حدٻنا۔۔۔|| راناابرارخالد

اساں ڄݙاں وی سرائیکی دے حدٻنے دی ڳالھ کریندوں ساکوں ٻیا کئی ݙسدا ای کائنی, کیا اُبھا کیا لما۔۔۔پچادھ پُوادھ ہرپاسے سرائیکی ای سرائیکی نظرآندی اے۔

اونویں تاں اے ڳالھ سچ وی ہے کیوں جو سرائیکی سپت سندھو دی زبان اے, جیکر ہک زبان دے طور ݙِکھیجے تاں سرائیکی دا کئی حدٻنا ای کائنی۔۔۔ جیکر پولیٹیکل سائنس دے سانویں سرائیکی کوں ہک قوم دے طور ݙیکھوں تاں ول ٻہوں کجھ ٻیا وی ݙیکھݨا پوسی!!

ایہاڳالھ کندھی تے کوکا اے جوزبان اظہارتے سُنڄاݨ دا ہک وݙا وسیلہ ہوندی اے, سمُوری دنیاوچ ودھیک قوماں دی سُڄاݨ انہاں دی زبان نال تھیندی اے, پر دنیاوچ جتھاں ودھیک قوماں دی سُڄاݨ انہاں دی زبان نال تھیندی اے اُتھاں کجھ قوماں دی سُنڄاݨ علاقہ (جغرافیہ)نال وی تھیندی اے, اتے ٻہوں گھٹ قوماں اِن جنہاں دی سُنڄاݨ اڄ وی نسل پاروں کیتی ویندی اے, پر اُنہاں دی نسل وی اڄ نِجات کائنی رہ ڳئی۔ بہرحال اے ڳالھ کھری اے جو زبان سمُوری دنیاوچ اظہارتے سُنڄاݨ دا وݙا وسیلہ اے, پر ایندے نال نال قوماں آپݨاں سیاسی حدٻنا وی رکھدیاں ہوندین۔ اے ہک ٻیارولا اے جو کہیں قوم دے سیاسی حدٻنے توں ٻاہرو ہکازبان ٻولݨ والے آپݨے آپ کوں اوں قوم داحصہ سمجھدن, ݙوجھے پاسو اوں قوم دی سیاسی قیادت وی انہاں کوں آپݨا قومی بھرا ڄانڑدی اے, پر ول وی ہک وِتھ انہاں وچ ہوندی اے پئی۔ ایں ݙکھالے (Phenomina) دے ݙو انتر نکلدن۔۔۔پہلا اے جو اوں قوم دی سیاسی قیادت آپݨے پیر دگھیرݨ (توسیع پسندی) آلے رستے دو ٹُر پوندی اے, تے ݙوجھا اے جوسیاسی حدٻنے توں ٻاہر ہکازبان الاوݨ آلے آپݨا قومی رشتہ تروڑ کے سکھڑیں ہک ذات (Cast) بݨ ویندن تے ول اوں قوم وچ رل مِل ویندن جیندے سیاسی حدٻنے اندر او رہندے پئے ہوندن۔ پر جݙاں اوں قوم دی سیاسی تݙ(Political Writ) ڈِھلی تھیندی تاں ول ہک واری انہاں کوں آپݨی پچھونہی قومی سُنڄاݨ دی چھک تھیندی اے تے او آپݨے آپ کوں پروبھراوی کرگھِندن۔ مثال طور, بلوچ نسل دے لکھاں لوکی پنجاب (اوکاڑہ, فیصل آباد, چنیوٹ, سرگودھا, ساہیوال) وچ رہندن پر اُتھ او سِرتوں گِھن کےپیریں تئیں پنجابی اِن, بلوچ انہاں دی سکھڑیں ذات اے, جیویں جو ارائیں, جٹ, راجپوت, بھٹی۔۔۔, انہاں ضلعیاں وچ رہݨ آلے بلوچ آپݨے وݙکیاں دی زبان وی بھُل ڳئین تے بلوچستان وچ رہݨ آلے بلوچاں نال انہاں دے سب ڳانڈھے وی ترٹ چُکن۔ ایندے اُپٹھوں, سرائیکی وسیب دے ضلع دیرہ غازیخاں, راڄن پور دے بلوچستان نال لڳدڑ علاقے اِچ وسݨ آلے کئی بلوچ بھرا توڑے جو ابے ݙاݙے دی زبان بُھل ڳئین, بلوچ ثقافت نال وی انہاں دا کئی ڳانڈھانی ریہا, ول وی آپ کوں بلوچ قوم دا حصہ سمجھدن۔ ہک تاں اوبلوچستان دے نیڑے وسدِن, ݙوجھا انہاں کوں سرائیکی وسیب اچ واسی گاسی تھئیں ودھیک ویلھا نئیں لنگھیا۔۔۔پر مونڈھی ڳالھ ایہااے جو پنجابی زورآورݙاڈھی قوم اے, تے سرائیکی ہینڑے نماݨے ہِن جیہڑے صدیاں توں آپݨی سیاسی منی منائی( Political Hegemony ) کھسوائی ودِن, تہوں ساݙا بلوچ بھرا ہینڑپ دے مِنہڑے کنوں تراہندے تے بلوچ قومیتی سنڄاݨ کوں فخروݙائی سمجھدے, جیکر1818 وچ سرائیکی قوم آپݨا ملتان نہ کھسویندی تاں اڄ اینویں نہ ہوندا۔

ڳالھ ٻئے پاسے ٹُر پئی اے۔۔۔ڳالھ پئی تھیندی ہائی سرائیکی دے حدٻنے دی, ایندے وچ کئی شک نی جو کہیں سیاسی منی منائی( Political Hegemony ) مُتوں سرائیکی آپݨی دھرتی تے صدیں کنوں جی ݙکھلاۓ, اڄ وی سرائیکی زبان ہک پاسو سمُورے بلوچستان وچ کتھائیں ڈھیرکتھائیں تھولی ٻولی ویندی اے, اینویں صوبہ سندھ وچ وی سرائیکی ٹھٹہ, بدین, ملہیر,کراچی تئیں کتھائیں ڈھیرکتھائیں تھولی الائی ویندی اے, ایݙوں گجرات, جہلم, تلہ گنگ, بھل جو گولڑہ, میرپور تئیں, اوݙوں واݨوں, میرݨ شاہ, ٻنوں, کوہاٹ, ول سوات تئیں سرائیکی زبان ڈھیرتھولی الائی ویندی اے, ݙِنبھاروں ریاست بیکانیر, جیسلمیر, آمیر توں گھن کے رݨ آف کچھ تئیں سرائیکی کتھائیں ڈھیر کتھائیں تھولی الائی ویندی پئی اے۔

ایہا اوجھڑ مارݨ داہکو کارݨ ہائی, کیا اے سبھے علاقے سرائیکی قوم داحد ٻناتھی سگدن؟ ولدا ہکوآندے۔۔۔کائنا, کو, کو, کائنا کائنا!!

پولیٹیکل سائنس دے علم سانویں ایہے سبھے علاقے سرائیکی دا لسانی حدٻنا (Linguistic Territory) تاں تھی سگدِن, پر اے سبھے علاقے سرائیکی دا سیاسی حدٻنا (Political Territory) کیویں تھی سگدِن؟ جیکراساں اے دعویٰ کریسوں تاں کیااتہاس ساݙے واروں تھیندے۔۔۔کیااتہاس ساݙے واروں تھیسی؟؟

سِدھی سوہݨی ڳالھ اے جو کہیں زبان دا لسانی حدٻنا (Linguistic Territory) اوندی قوم دا سیاسی حدٻنا (Political Territory) کݙانہہ نی تھی سگدا۔۔۔۔بھل جو ایہا ای اوسوچ اے, جیہڑی پیر دگھیرݨ (توسیع پسندی) دی راہ اُتے ٹُرویندی اے, جتھوں ہک نواں فساد مُنڈھ بدھِیندے!!

اتہاس وچ ایندے سانویں راجپوتانے دے سردار, مہادھرتی پرست, مہاراݨاپرتاب سنگھ دی پرم پرا ہک اینجھی سُوکھڑی جیہڑی فساد کوں ݙک کے جیوݨ دا در کُھلیندی اے, اُوندا اکھاݨ ہائی "جیہڑا (علاقہ) ساݙا کائنی اواساں منگدے نئیں, جیہڑا (علاقہ) ساݙا اے اواساں کہیں کوں ݙیندے نئیں”۔

اتہاس کولوں پُچھیجے تاں سرائیکی داسیاسی حدٻنا (Political Territory) 1818 والی ریاست ملتان, ریاست بہاولپور, دیرہ غازیخاں, دیرہ اسمٰعیل خاں ٹانک سُودھا بنڑدے۔۔۔جیکراساں زبان دی بنیادتے کہیں وی non territorial علاقے تے دعویٰ کریسوں تاں سب توں پہلے اساں پنجاب دی توسیع پسندی دی سوچ کوں درست پئے آہدے ہوسوں۔

اِتھ کجھ دانشور اینجھے وی ہِن پئے جیہڑے سکھڑاں زبان دی بنیاد صوبہ پنجاب وچ شامل 19 ضلعے, صوبہ سندھ, بلوچستان دے وی کئی ضلعے تے ٹانک کن وی اڳوں لنگھیے ویندن, ملُوم نئیں اواینجھادعویٰ کیندے آکھیے پاروں کریندن, ہوسگدے کئی اینجھاہووے جیہڑا اساں سرائیکیں کوں اتحادی قوماں نال بِھڑاوݨ چنہداہووے, پر ساکوں آپݨے اوں سیاسی حدٻنے (Political Territory) کوں سُنڄانڑݨا چہیدا اے جتھ اتہاس ساݙے واروں تھیندا ہووے۔۔۔کیوں جو "جیہڑا (علاقہ) ساݙا کائنی اواساں منگدے نئیں, جیہڑا (علاقہ) ساݙا اے اواساں کہیں کوں ݙیسوں کائنا” !!