توفیق الحکیم مصر دے شہر سکندریہ اِچ 9 اکتوبر 1898 اِچ ڄمئین۔ اُنہاں دے والد مصری ھَن تے مقامی وسبے اِچ جج ریہہ ڳئے ھَن۔ اُنہاں دی والدہ دا تعلق تُرکی نال ھا۔ اُنہاں موہری تعلیم مصر ی صوبے بحیرا توں حاصل کیتی۔ اُوں توں بعد اُنہاں کوں قاہرہ دے محمد علی سیکنڈری سکول اِچ بھیڄ ݙِتا ڳئیا۔ اُتھوں بعد اُنہاں کوں قانون پڑھݨ لو فرانس بھیڄیا ڳئیا۔ اُنہاں قانون اِچ گریجویٹ دی ڈگری کیتی تے قانون اِچ ای ڈاکڑیٹ کرݨ دی تیاری ٻدھی۔پر توفیق الحکیم اُتھاں ونڄ تے پچادھ دے تھیٹر تے ناٹک اِچ جُپ ڳئے۔ تے اڳلے ترئے سال اُنہاں پیرس دے ناٹک اتے خاص کر اوپرا دی روائیت کوں سمجھݨ اِچ لا ݙِتے۔
اِیں دوران اُنہاں بے انت ادبی منصوبے بݨائے تیں 1928 اِچ مصر ولئیے۔ ایں ویلھے تیکر مصر اِچ روائیتی طرز دے مزاحیہ ناٹک تے مصر دی قدیم تہذیب تے اسلامی تاریخ تے مبنی موضوعات اُتے ناٹک لِکھݨ دا رواج ھا۔ اتے عظیم مصری شاعر تےلیکھِک احمد شوقی دے ناٹک ٻہوں پسند کیتے ویندے پئے ھَن۔ اِنہاں اِچ ‘کلوپترا دی موت’، ‘لیلا دا مجنون’، ‘اُندلسی شہزادی’ ٻہوں اہم ڳݨئیے ویندِن۔ بھانویں جو اُستاد توفیق الحکیم مقامی مصر ی موضوعات کوں اپݨے ناٹکیں دا اہم حوالہ بݨائیا، پر اُنہیں دے قلم اِنہاں روائیات اِچ اکھیجے ہِک اینجھا رنگ بھر ݙِتا جیہڑا ننواں ہوندئیں ھوئیں مقامی وی ھا۔
مثال دے طور تے1933 اِچ لِکھئیا ڳئیا اُنہاں دا ناٹک، اَصحابِ کہف۔ اِیں ناٹک اِچ توفیق الحکیم خُدائی امر نال سُم ونڄݨ آلےاَصحابِ کہف دی، ایں نندر توں جاڳݨ دے بعد دی، کتھا بیان کریندے۔ توفیق ایں ناٹک اِچ ہِک پُر اُمید تے اڳونہاں ݙیکھݨ آلے ادیب دے رُوپ اِچ نظردے جیہڑا ماضی نال بے انت رومانس توں ڄمݨ آلی ݙراکلی تصویر وی ݙِکھیندے تے حال کوں جیویں تیویں ڳل لانوݨ آلا سبھا وی ݙسیندے۔ تقریبا ایہیں ماڈل تے توفیق الحکیم الف لیلوی داستان دے کرداریں کوں وی ری۔کرئیٹ کریندے تے بادشاہ شہریار تے شہزادی شہرزاد دی کتھا اُتھوں نپیندے جِتھاں او مُکی ھئی۔ یعنی شہرزاد دے ایرانی بادشاہ شہریار کوں ہِک ہزار ہِک راتیں تیکر کہاݨیاں سُݨاوݨ دے بعد ݙوھائیں تے کیا گُزری؟
اے کتھا توفیق الحکیم اپݨے ناٹک ‘شہرزاد’ اِچ بیان کریندے۔ پر توفیق الحکیم کوئی وِٻلئیا ھوئیا ماڈرنسٹ وی نئیں جیہڑا ہر روایت کوں جِدت دی ترکڑی اِچ تُلیندا ھووے۔ اُوندے ٻہوں مشہور تھیوݨ آلے ناٹک ‘موت دا ڳاوݨ’ توں اِیں وی لڳدے جو کُجھ قبائلی روائیات (بدل) نال اُوندی جنگ پِچھوں خالص اُوندی اِنسان دوستی تے جیوݨ دا جذبہ کھڑِن تھئے۔ اِنہاں توں علاوہ توفیق الحکیم اخباری آرٹیکلز دی شکل اِچ چھوٹے ناٹک وی لِکھدے ریہے تے اِنہاں کوں کٹھا کر کے "مصراح المغتمہ” تے "المصراح المنویٰ” دے ناں نال 1950 تے 1956 اِچ چھاپئیا ڳئیا۔ایں توں علاوہ، اُنہاں دے ناٹک انگریزی اِچ ترجمہ کر کراھیں ݙُو مجموعیں دی شکل اِچ "یونیسکو کولیکشن آف ریپریزینٹیٹیو ورکس” اِچ ای چھپئین۔ توفیق الحکیم اپݨی کلاکاری نال مصری عوام دے دِلیں اِچ وَس ڳئے۔ سُلطان دا فیصلہ اُنہیں دے مشہور ڈرامئیں اِچو اے جیہڑا 1960 اِچ لِکھئیا ڳئیا۔ اے ڈرامہ تیرہویں صدی دے مصر اِچ کھُلدے جئیں ویلھے اُتھاں مملُوک بادشاہیں دا دور ھا۔ رِواج اے ھا جو ہر بادشاہ ہِک غُلام کوں ٻلپݨ توں شاہی کرݨ سِکھا ڄُلدا ھا تے مرݨ توں پہلاں اُونکوں ازاد کر تے بادشاہ بݨا ݙیندا ھا۔ بادشاہ دا فیصلہ ہِک اِیہو جھئیں مملُوک حُکمران دی کتھا اے جیندے کنیں اپݨے ازاد ھووݨ دا ثبوت کائینی۔ اتے اِیں واسطے اُوندی شاہی خطرے اِچ اے۔ اِیں رولے اِچ پھتھے ہِک بادشاہ دی اے کتھا 1960 آلے مصر دے سیاسی ماحول دی وی ݙِکھالی اے جِتھاں عوام جمال عبدالناصر دی شخصیت دے جادو کول ھؤلے ھؤلے نِکل کراہیں ڈکٹیٹرشپ دا سیاسی جبر محسوس کرݨ لڳے ھَن۔ اُستاد توفیق الحکیم دی اے چسُولی ادبی تخلیق اُوں ویلھے دے عرب حکمرانیں کوں چِتاوݨی وی ہے جو سیاسی جبر دی بجائے قانون دی حُکمرانی
کوں شاہی دا جواز بݨاوِن
About The Author
اے وی پڑھو
اشولال: دل سے نکل کر دلوں میں بسنے کا ملکہ رکھنے والی شاعری کے خالق
ملتان کا بازارِ حسن: ایک بھولا بسرا منظر نامہ||سجاد جہانیہ
اسلم انصاری :ہک ہمہ دان عالم تے شاعر||رانا محبوب اختر