سورج دیوتا مُولتانی دی ہنج۔۔۔امجد نذیر

سنسکرت دی مقدس کتاب ” بھاوش پَران” اچ ایندا تزکرہ ݙاڈھی آدُرعزت ناک کیتا ڳئے ، بعد اچ ایندے وجُود دا اقرار قریب ݙڈہ ہزار سال پہے ہندھ سندھ دی یاترا تیں آیا چینی سیاح "ہیون تُسانگ” دی کریندے ، ہیون تُسانگ ایکوں زرق برق لباس اچ ملبُوس ݙسیندے ۔ عربی سیاح ابن الاثیر لکھدے جو این بُت دی پرستش کیتے دُور دراز کنوں لوکی آندا ہئی، ٹیِٹ کرویندا ہئی اتیں زرجواہر دے چڑہاوے چڑہندا ہئی اتین سَت ݙینہوار راہند ا ہئی ـ بعد ازاں کئی عرب سیاح، دیوتا آدتیہ جیکوں "متھرا دیوتا وی آہند” ایندا بیان کریندن جیندے وچ ابُو ذید سیرانی، اصطخری اتین ابنِ جوقل دے حوالے کافی اہم ہِن ـ

مگر ایں دیوتا دا مُقدر بَھیڑا ہئی کیوں جو سونا چاندی جو نال منسوب تھی ڳئا ہئی، لٰہزا عرب جارحین کنوں بچݨ محال ہا ۔ محمد بن قاسم دی یلغار داے نال نال ایں طلائی بُت دا حوالہ وی کتھا ئین کتھائیں مِلدے جو ایں جُوان تقریبا” ݙو ڈھائی سو مݨ سونا چاندی سورج ویوتا دے مندرر دی خُفیہ چُنڈین اِچو کڈھ گِھدا، جیندے نال اوں آپݨے چاچے حُجاج بن یوسف کوں ونڄ خوش کیتا ـ البتہ مندر سلامت رہ ڳیا ـ مورخ ݙسیندن جو ݙاہوین صدی دے آخِراچ مُسلم بن شَیبان آپݨے حملے دے دوران، ابنِ قاسم دی جامع مسجد تے سِجھ دیوتا دے مندر ݙوہیں کو برباد کر چھوڑیا ، این واسطے البیرونی اُپݨی معروف "کتاب الہند” وچ ایندا زکر نہیں کریندا ـ

لیکن غزنوی خاندا ن دے زوال دے بعد وت کُجھ عرصے کیتے ٻاہرویں صدی دی آدھ اچ ہندواں ملتان تیں غلبہ حاصل کر کے آدیتیہ کو ولا بݨا چھوڑیا، الادریسی اُپݨی کتاب نزہت المشتاق (١١٣٠ء) اور ذکریا التضروینی (١٢٦٣) آپݨی کتاب "آثار البلاد” وچ ہک واری ولا نہ صرف ایندا حوالہ ݙیندن بلکہ ایکوں ہندواں دا "مَکہ” قرار ݙیندن ـ اصطخری، ابنِ جوقل، سورج دیوتا دا مقام اندرونِ النگ اہل حرفہ دے محلہ نال ݙسیندن ، ١٨٥٣ اچ ڳول پرچول کرݨ آلا جنرل کننگھم وی ایندی تصدیق کریندے ـ مگر این جاہ ، این محلے دا نین نقش ہݨ وٹیڄ ڳٖئے ،

کوئی خبر نئیں جو زندہ یا مُردہ ایں عظیم دیوتا دا گھر پتہ کِتھ اے، افسوس جو ویہویں تے اکویویویں صدے ایندی پرکھ پرچول وی چھوڑ ݙتی اے ـ

پر مْیکوں اتنا خبرضرور اے جوملتان اچون ٤٧ دے غدر اچ کوچ کو ونڄݨ آلے "نرسنگھ ” اتیں "سورج دیوتا” دی پرارتھنا کرݨ ویلے پُجاریاں دی اکھ وچو اڄ وی ہر فجریں ہنجوں کِر پوندِن