میں سمجھداں کہ کورونا کووڈ 19 کوں سمجھنڑ واسطے ساکوں سپینش فلو دی تاریخ تے اوندے نقصانات توں واقف ہوونڑ ضروری اے تاکہ اساں کورونا کوں شکست ڈیونڑ تے بنی نوع انسان تے آہے ہووے ڈکھے وقت دے بانہہ بیلی بنڑ سگوں ۔ اے جنگ نفسیات دی اے جیکوں نہ تے کوئ ملک نہ اوندی حکومت نہ اوندی عوام لڑ سگدی اے ۔ بلکہ اے زمین دے گولے تے رہونڑ والے سب انسانییں دی ہک بے نال بانیہہ بیل نال لڑی ونج سگدی اے۔ ویلہا اے ساکوں علاقہ ملک براعظم توں اتے ڈیکھ تے سوچنڑا پوسے ۔ فرقہ مذہب دےچتعصب توں نکل تے ڈیکھنڑا پوسے ایں گلوبل ویلیج دے دور وچ ساکوں سب انسانییں کوں ہک بے دی ہر صورت سہارے دی ضرورت ہوسے ۔
سن 1918 دی سردیاں وچ جڈاں جنگ عظیم اول ختم تھائ ۔جیندے وچ لکھاں لوگ ماریے گے، کئی شہر تباہ تھی گے۔ اے جنگ جولائ 1914 توں نومبر 1918 تک لڑی گئی جیندے وچ ہک پاسوں امریکہ برطانیہ روس اٹلی تے فرانس ہن ڈوجھے پاسوں جرمنی سلطنت عثمانیہ بلغاریہ تے آسٹریا ہن انہیں جہاڑیے وچ
اسپین دے ہک ہک چھوٹ جیہں شہر اعدیک دی سویر ہک بڈھا مریض ہسپتال آیا اوندے گلے وچ خراش نزلہ دی شکایت تے بخار دیاں علامتاں ہن۔ ڈاکٹر اونکوں نزلہ زکام دی دوائ ڈتی تے او گھر لگا گیا مگر اوندا بخار لاہونڑ دی بجائے مزید تیز تھی گیا ساہ گھننڑ وچ مسئلہ تھیونڑ پائےگیا تے جسم نیلا تھیندا گیا اوندے وارثین دوبار ہ واپس ڈاکٹر کنے گھن آئے ۔
ڈاکٹریں اونکوں ہسپتال داخل کر گھدا اوندے ٹیسٹ کرائے گئے تے انہیں رپورٹ ڈتی کہ ایندے پھیپھڑے وچ پانڑی بھریج گے تے شاید نمونیہ وگڑ گے ۔ او بزرگ صرف 24 گھنٹ دے اندر مر گیا مگر ڈوجھے جہاڑے بے شمار لوگ ہسپتال پج گے جیندیاں علامتاں ایہے جیہاں ہن مرض ودھدا گیا ہسپتال بھریج گیا کوئ دوا کم نہ پائ کرے اور مریض مرنڑ پائے گے ۔ کجھ وقت وچ ای اسپین دے ڈوجھے شہریں وچوں وی رپورٹاں آونڑ شروع تھی گیاں
جلد ہی اے بیماری پورے یورپ وچ پھیل گئ ۔اے نہ صرف یورپ تک محدود رہی بلکہ الاسکا دے جنگل ، تے بحرالکاہل دے جزیرے وی ایں کنو محفوظ نہ رہے ۔ حالانکہ اسپین جنگ وچ شامل نہ ہا مگر یورپ دے وچ ہوونڑ دی وجہ توں نال نال دے ملک متاثر تھیے امریکہ برطانیہ اٹلی تے فرانس وچ جڈاں اے بیماری پھیلی تے اتھاں انہایں ایں بیماری کوں چھپاونڑ دی کوشش کیتی ۔ جیہرا وی فوجی گھر توں واپس چھاونی اندے ہن او وائرس نال چاتے اندے ہن جلد ہی جنگ امریکہ برطانیہ دے اتحادی فوج جیت گئی تے اوندے فوجی جتھاں جتھاں ہہنچے او اے بیماری نال گھن تے گئے ۔ کیونکہ ہندوستان سلطنت برطانیہ دی کالونی ہا تے اتھوں دے فوجی واپس آئے تے او وی وائرس نال گھن کے آئے جیئیں پورے ہندوستاان کوں اہنڑی لپیٹ وچ گھن گھدا ۔ طلم اے تھیا کہ بشپ جیندا یورپ وچ اثر مذہبی حوالے نال بیوں زیادہ ہا ہوں اونکوں گناہویں دی سزا آکھیا تے اجتماعی دعاویں دا اعلان کر ڈتا تمام چرچ اوندے ایں پیغام کوں عام کرنڑ تے لگ گئے اور وڈے وڈے مذہبی اجتماع شروع تھی گے 9 ڈیہنوار تک لوگ چرچ وچ کٹھے تھیون ہا چرچ دے درودیوار کوں چمدے ہن تے روندے ہن تے اپنڑے گناہ دی معافی منگدے ہن انہیں حکومت دی ہدایات کوں مننڑ تے انکار کر ڈتا۔ اوسب وائرس کیریر بنڑ تے اپنڑے اپنڑے گھریں تے محلے تک گھن گئے ۔
۔ہیلتھ اتھارٹیز الرٹ تھی گئی ۔ڈاکٹرزاور ریسرچرز بے بس تھی گے۔ہسپتال تے صحت دی سہولیات اتنی وڈی تعداد کوں ڈیل کرنڑ دی صلاحیت نہ رکھیندے ہن اور او بے بس تھی گے ۔نیو یارک تے امریکہ دے کئی شہریں وچ ایمرجینسی نافذ کر ڈتی گئی۔ مگر موت ودھدی . گئی اور نہ بیماری کنٹرول تھیندی پائ ہائ ۔
جڈاں بیماری تے کنٹرول کنو قاصر تھی گئے تے وت ایندے ودھارے تے پھیلاو کوں روکنڑ دے طریقے تے بحث کیتی گئی تے اونکوں روکنڑ دے طریقہ تے عمل کیتا گیا۔
ماسک دا استعمال لازمی
،سکول تھیٹرز اور عوامی اجتماعی مراکز بند
۔سڑکیں تے تھکنڑ کوں جرم قرار ڈتا گیا
پورے امریکہ دے رضا کار ، ،میڈیکل سٹوڈینٹس سرکاری و نیم سرکاری ادارے دے ملازمین کوں آگاہی مہم دا حصہ بنڑایا گیا لوگوں کو آگاہی ڈیونڑ واسطےطالب علم سڑکوں تے گشت کریندے ہن جییرا روڈ تے تھکے ہا اونکوں وارننگ کارڈ ایشو کرییندے ہن ۔سکول ،تھیٹر ، ہوٹل، کالجز، آرمی کیمپس اور جیہریاں جیہریاں وڈیاں عمارتاں ہن انہیں کوں یا ہسپتال بنڑا گھدا گیا یا آئسلولیشن سینٹرز۔ شہر ویران قبرستان وچ جاہ ختم ۔ ہک ہک ڈنیہوار وچ خاندان دے خاندان مک ستے ۔
اوں ویلہے دنیا دی آبادی ہک ارب اسی کروڑ دے لگ بھگ ہائ اندازے دے مطابق تقریبا 60 کروڑ بندہ ایں کنو متاثر تھیا کیونکہ اوں ویلہے اعداد وشمار دا کوئ خاص سسٹم نہ ہائ مگر اندازے دے مطابق تقریبا 7 توں 10 کروڑ بندہ لقمہ اجل بنڑیا۔
اڈاکٹرز اور پیرا میڈیکل سٹاف رضا کار وی ایندے اثر توں نہ بچ سگیے
اندازے دے مطابوق
انڈیا ہک کروڑ تریہہ لکھ
ایران دی ،22 فیصد آبادی
امریکہ چھ لکھ پنجتر ہزار اور باقی ہر ملک دی اموات دی تعداد ہزاریں وچ ہائ ۔
( حیرت دی گال اے ہے کہ انہیں کوں سمجھ وی نہ آیا کہ اے وبا دی وجہ کیا ہائ۔ تقریبا 90 سال بعد 2008 وچ ایں وائرس کوں وائرس فلو دا ناں ڈتا گیا)
تقریبا ڈوسال بعد آہستہ آہستہ لوکیں وچ ایندے خلاف مدافعت پیدا تھیندی گئ اور او خود بخود ختم تھیندا گیا۔
[ ] کورونا کووڈ 19 وائرس سپینش وائرس دیاں ممثلتاں تے 21 صدی دی سانسی ترقی
گو کہ کووڈ 19 دیاں علامتاں تقریبا ہکو جیہاں ہن مگر
اج توں سو سال پہلے دے حالات مختلف ان ہنڑ انٹر نیٹ میڈیکل سہولیات ٹرانسپورٹیشن نے لوکیں وچ آگاھی ڈیونڑ وچ کردار ادا پیس کرییندےط اونجھے ویلہے جنگ عظیم دی وجہ توں چیزاں لکایا گیا ہن ۔ چرچ کلییسا مضبوط ہا بشپ حکومت کنو زیادہ عوام وچ پزیرائ ہائ ۔ہنڑ حالات تبدیل ہن ۔ سپینش فلو دا پتہ ساکوں 90 سال بعد پتہ لگیا کہ او H1 Ni انفولئنزا فلو جیہرا پرندے کنو تھیا ہا ہنڑ ساکوں پتہ اے کووڈ 19 کورونا وائرس دی ہک وگڑی ہوئ شکل اے مطلب اے کہ سن2000 توں سن 2002 دے سارس وائرس دے خاندان وچوں اے ۔اوں ویلہے اج دے مقابکے وچ صحت تے ہائ جین دا معیار گھٹ ہا بھک تے غربت اج دے مقابلے وچ زیادہ ہائ ۔ امیون سسٹم اج دے مقابلے وچ گھٹ ہا ۔
ہر وائرس دا ہک آر فیکٹر(( مزاحمتی منتقلی کا عنصر (جسے R-factor یا RTF کے طور پر مختصر کیا جاتا ہے) ایک پلازمیڈ کا ایک پرانا نام ہے جو اینٹی بائیوٹک مزاحمت کا کوڈ رکھتا ہے۔ آر فیکٹر کا پہلا مظاہرہ جاپان کے سائنس دانوں نے 1959 میں شیگل میں کیا تھا۔)) ہوندے یعنی ہک بندہ ہک وقت وچ کتنے لوگیں کوں متاثر کرسگدے – ایں وائرس دا آر فیکٹر 3 اے – یعنی بیک وقت ہکک انسان اپنڑے ارد گرد ترئے لوگیں کوں متاثر کرسگدے – اوں ترئے وچوں ہر ہک بندہ بے ترئے کوں لاسگدے – ایں فارمولے دے مطابق اگر ہک جگہ تے ڈہ لوگ موجود ان تاں اوں جاہ توں باھر ہک ہزار بندے کوں متاثر کرسگدے ۔جبکہ سپینش فلو وچ “ آر فیکٹر “ 1.8 ہا ۔ بس دوستو جتھاں اتنا سہولیات دا فعق اے آگاہی وقت تے شروع کر ڈتی گئی اے خواندگی پہلے توں بہتر اے ۔ ہنڑ اساں سب کوں خوفزدہ تھیونڑ دی بجائے ہمت کرنڑی پوسے سوشل ڈسٹینس اییندا واحد علاج اے ۔ اساں رل تے کووڈ 19 کوں ہرا سگدوں ۔ اوندے واسطے ضروری اے کہ ساڈا امیون سسٹم بہتر ہووے خوف امیون سسٹم۔کوں کمزور کرییندے ات واسطے آکھیا وییندے کہ سپینش فلو ویلہے وی سب توں زیادہ موت خوف دی وجہ توں آئ اے اور اونکوں وی اگر آگاہی ہووے ہا تے 3 فیصد تک روکیا ونج سگدا ہا ۔
اج وی سوشل میڈیا تے غلط قسم دیاں فیک وڈیوز تے لوکیں کوں خوفزدہ کیتا وییندا پے ہوسگدے انہیں دا مقصد سوشل ڈسٹینس دا ہوکا ہووے مگر لوک خوفزدہ تھیندے پن ۔ خوف نہ تاں بیماری دا حل اے نہ علاج ۔ سوشل ڈیسٹیس رکھو ۔ ہتھ نہ۔ملاو زیادہ توں زیادہ وقت گھر وچ گزارو ۔ سبزیاں خاص طور تے جیندے وچ وٹامن سی ہووے کھاو ۔ دھپ غنیمت اے کجھ دیر دھپ لووا جیندے نال وٹامن ڈی ملسے ۔ ایندے نال امیون سسٹم مضبوط تھیسے جیہرا تہاکوں وائرس دے خلاف مدافعت کوں مضبوط کریسے ۔
About The Author
اے وی پڑھو
ملتان کا بازارِ حسن: ایک بھولا بسرا منظر نامہ||سجاد جہانیہ
اسلم انصاری :ہک ہمہ دان عالم تے شاعر||رانا محبوب اختر
موہری سرائیکی تحریک دی کہاݨی…||ڈاکٹر احسن واگھا