قدیم تاریخی ہجرت تے آبادکاری ھک وڈا مضمون ھے۔پر مختصر دراوڑی تہذیب توں ارین ۔سکندر یا مغربی مشرق وسطی دے مہاجر یا حملہ اور اگر میدانی علاقے شہر تے اباد یا قبضہ کرن گئن تاں انہاں دی گزرگاہ ضرور کوہ سلیمان دے درے ھن۔
ڈوجھی ہجرت انہاں وسطی پہاڑ دے واسیں دی ھئی جھیرے ڈھور ڈنگر نال موسم دی سختی یا اپسی قبائیلی لڑائی اچ دمانی پٹی تیں اباد تھین۔پندھریویں صدی دی بلوچیں دی قومی ہجرت بوجہ خانہ جنگی ایں کوہ سلیمان دی نویں تاریخ بنڑائی۔
ھک نواں منظر بنیا۔بلوچ قبایل دا کئی شاخاں بن گیاں تے نال پختون عربی فارسی ابادکار مذھبی بزرگیں دی شکل اچ اپڑیں جا بنڑا گئے۔ھندوستان دے مغل ۔سکھ تیں ںرٹش راج دے بعد یونیسٹ پارٹی تے آخر مسلم لیگ دا سیاسی اثر یا مداخلت ناک ایں خطے دا روپ ولا تبدیل تھی گیا۔
ستارہویں تے اٹھارویں صدی اچ اے پٹی خان۔قبایلی سردار۔تمندار۔سید خواجے مقامی خانہ بدوش اجڑی تے سندھ کنارے دے جٹیں دی کراس نسل بنٹڑی۔انیسویں صدی وچ سکھ دے سانون مل دی قبائیلی سرداریں کوں میدانی رقبے الاٹ کیتے۔
اے کم بعد اچ قبایل کو کالونی برطانیہ دی خاطر مار کٹای نال رقبے میدان اچ ابادکاری دے چکر اچ جیکب۔فریرے۔نیپیر۔منچن۔سینڈی مین انگریزی افسریں کیتا۔
اہر سندھ توں بنوں تک۔سارے قبائل بشمول بگٹی مری قیصرانی لنڈ بزدار لغاری کھوسہ دریشک مزاری نتکانی وغیرہ شامل ھن۔انھاں کوں بے اباد رقبے اباد کرن لیوں سندھ دریا توں چھوٹیاں نہراں وی کڈھ ڈیتاں ابھے توں لمےاے ھن۔مسو واہ۔فضل واہ۔ڈھوری۔مانکہ شوریہ۔دھینگانہ۔ڈھونڈی وغیرہ۔
سوال اے ھے اے خطہ اخر برٹش کالونی کیوں نہ بنڑیا یا جدید اقتصادی سیاسی یا صنعتی زون توں کنی کر گیا۔ایندیاں کئی وجوھات ھن۔ایں پٹی دا اپڑاں سیاسی قبائلی خونی رشتہ۔ماحولیاتی بیانیہ تے فطرت نال رومانوی رشتہ ھے۔
سبھی پہاڑ توں لہہ کے میدانی آبادکاری نال اپڑیں فطری محبت دمان پہاڑ نال نیں توڑ سگدے۔جیری بولی الاون قدرتی وسایل نال رشتہ سانگا تے جوڑ توڑ نیں کریندے۔خشک سالی موسم دی سختی تے بکھ تس دی نا امیدی توں مایوس یا کہیں دے وسائل دے قبضہ نیں کریندے۔جھیرا کے قدیم دراوڑی۔افریقی۔اسٹریلیا تے ابرجنل یا ریڈ انڈین دا جنیاتی خمیر اے۔
او حملہ اور تیں اتبار نیں کریندے۔بیوروکریسی۔سرمایہ کار۔برٹش راج یا قومی ریاست تے اعتبار نیں کریندے اگر اہ انیں کوں غلام یا انہاں دے قدرتی ماحول یا وسائل کوں چرا یا ہتھیا ونجن۔انہیں دے رنگ نسل قوم برادری زبان تے قبائلی خونی رشتہ توں ودھ اپڑیں ماحول فطرت نال جڑت تے جغرافیے نال محںت ھے۔
اے چرواہے ۔کاشتکار۔جٹاکی تے پیداوار الے بیوپاری وی خود ھن۔قبیلہ وی خود ھن۔اوندا ادنی ممبر وی اوندے چھیڑو وی اوندے محافظ وی خود ھن۔جدید تقاضے نال انہاکوں ٹورن واسطے انہاں دے وسائل دا احترام یا اوندا انہاں تیں مزاج مطابق استعمال کیتا ونجے۔انہاں دے نسب نامہ۔جغرافیہ تے انہاں دی بولی دا احترام کیتا ونجے۔ریاست تکنیکی معاونت کرے۔رستہ اے خود بنڑا ڈیسن۔
یہ بھی پڑھیے
”کوئی خواب میکوں اُدھارا نہ ݙیویں“ (وسیب یاترا :12)||سعید خاور
”بدن دی بھوئیں تے مُونجھ دا متام“ (وسیب یاترا :11)||سعید خاور
””سندھو سکرات وِچ اے“ (وسیب یاترا :10)||سعید خاور