گاندھی تے ٹیگور دا دریگھا تے اَولڑا ڈائیلاگ||مشتاق گاڈی

گاندھی تے ٹیگور دی پیلھی ملاقات 1915 وچ شانتی نکیتن تھئی جݙاں گاندھی بنگال ڳیا ودا ہئی۔ اوں ویلھے ٹیگور ہک پراتم شاعر۔ فلسفی منیا ویندا ہئی جݙاں جو گاندھی دی ساؤتھ افریقہ وچ کیتے ستیہ گرہ دی شہرت ننویں ننویں ہندوستان پُڄدی وَدی ہئی۔ اوں پیلھی ملاقات کنیں گھن ٹیگور دے مرݨ تائیں ݙوھیں ہک ٻئے دا آدر رکھدیں ہوئیں ہمیش ہک ٻئے نال اٹ نوٹ وچ ریہے۔ اڳوں ونڄ ایں اَٹ نوٹ ہک دریگھے ڈائیلاگ دا روپ گیدھا جیڑھا اڳلے 25 وریہیں چلدا ریہا۔ ٹیگور ہر اوں شے دی انٹلیکچوئیل اپوزیشن کیتی جیڑھا گاندھی اپݨی پالیٹکس وچ ورتیندا ریہا۔ ستیہ گرہ، نینشنلزم تے ہند سوراج (انڈین سیلف۔رول)، چرخہ، نان۔ کوآپریشن، غرض گاندھی نال ڳنڈھیل ہر شے کوں ٹیگور ” کریٹیکل” تھی ݙٹھا تے اَلایا۔

اے اٹ نوٹ اوں ویلھے ٻہوں ودھ ڳیا جݙاں 1919 وچ جلیانوالہ باغ دے قتل عام پچھوں گاندھی نان۔کوآپریشن موومنٹ دا اَہر کیتے تے وت اوندے پچھوں چرخہ دا ودھارا تے بدیسی کپڑے دے بائیکاٹ دی کال ݙتی۔ ٻئے وی کئی اݨ ڳݨت پوانٹس ہن جیڑھے انہیں وچالے اختلاف دا کارݨ بݨے ریہے۔ ایں ڈائیلاگ دے سمجھݨ کیتے ٹیگور تے گاندھی دے بیک گراؤنڈ دی ڄاݨ کاری وی مددگار تھی سڳدی ہے۔ (توڑے جو ایں بیک گراونڈ دا انہیں دے ایں ڈائیلاگ نال کوئی سدھا سنواں سانگا نہی)۔ ٹیگور بنگال دے ہک وݙے امیر ٻاہمݨ جُھڳے دا ٻال ہئی۔ ایں ٻاہمݨ جُھڳے کوں انگریزیں دے بنگال دے قبضے پچھوں ٻہوں وݙی جاگیر ملی تے او کلکتہ ہک وݙی حویلی وچ ڄمیا پلیا۔ اوندا پیو برہمو سماج دی ریفارمسٹ موومنٹ دا وݙکا ہئی تے عام بنگالی کلچر کوں اتھوں دے لوکیں دی پسماندگی دا کارݨ سمجھدا ہئی۔ ٹیگور دی ہک سخت گیر ڈھنگ ڈھالے ٹریننگ تھئی۔ او لکھدے جو او چھوٹے ویلھے اپݨے کوٹھے دی دری کنیں ٻاہروں دی دنیا کوں سک سدھر نال ݙیہدا ہئی۔ اوندے مقابلے گاندھی گجرات دے ہک بنیا جُھڳے وچ ڄمیا پلیا جیندا سانگا ہندو مت دے "ویش ورنا” نال ہئی جیڑھا جو انڈین جاتی وچ جِھکیا سَمجھیا ویندے۔ او ہک سیلف۔میڈ نینگر ہئی جیندی فیملی اونکوں ٻہوں اوکھ نال پیسے کٹھے کر کنیں انگلینڈ قانون دی تعلیم کیتے بھیڄا۔ اوندی فیملی تے او آپ ہندوستان دی رَہتل۔ فوک ہندو کلچر وچ رچے وَسے ہوئے ہئین تے او سارا جیوݨ ایں بیک گراؤنڈ کوں نال گھن ٹردا ریہا۔

ایں دریگھے ڈائیلاگ دا ہک سنٹرل پوائنٹ چرخہ تے سَوراج (اپݨا راج ۔۔ فریڈم) بݨیا جݙاں ٹیگور کلکتہ کنیں چھپݨ آلے "ماڈرن ریوئیو” وچ ہک آرٹیکل لکھیا جیندا ٹائیٹل ہئی ” کلٹ آف چرخہ”۔ اوندے وچ اوں چرخہ کلٹ تے اوندے پولیٹیکل ورتارے دی مخالفت کیتی۔ ایندے نال نال اوں سَوراج دے وچار کوں وی بھروڑا۔ ایندا ولدا گاندھی "ینگ انڈیا” وچ کجھ آرٹیکل لکھ کنیں ݙتا۔ اڳوں وت جیویں میں آکھے "ولدا در ولدا در ولدا در ولدا” چلدا ریہے۔

ایں ڈائیلاگ دی جھلکی کیتے اتھاں ہیٹھوں ٹیگور تے ڳاندھی دے اٹ نوٹ تے دلیلیں دیاں کجھ مثالاں ہن۔

ٹیگور سوراج (اپݨا راج ۔۔ فریڈم) دے وچار دی مخالفت کریندیں ہوئیں لکھدے:

” سوراج کیا ہے؟ اے ہک مایا ہے، اے کہیں کہیڑ وانگوں ہے تے ایندا کوئی ناں نشان نہ رہسی جئیں ویلھے ابد دی ݙکھالی تھئی۔۔۔ سوراج ساݙا ارتھ (ابجیکٹو ۔ مقصد) نئیں۔ ساݙی بھیڑی روھانی ہے تے ماھݨو کیتے ہے۔”

یا وت ہک ٻئی جاہ ٹیگور لکدے:

” ساݙی ٻولی وچ نیشن کیتے کوئی شبد نئیں۔ جݙاں اساں ٻئی ٻولی دے شبد اُدھار گھندے سے تاں او ساݙے وچالے چنڳے نئیں پھَٻدے۔ اساں نارئن نال سانجھ کرݨی ہے جیندے وچ جیت چھڑی جیت ہوسی۔ بھگوان دے جڳ جہان دی جیت”۔

ٹیگور دی لکھت دے ولدے وچ ہک جاہ ڳاندھی آہدے:

"میں سمجھداں شاعر سئیں نان۔کوآپریشن دے نیگیٹو ہووݨ پاروں اینویں خواہ مخواہ اندیشے دا شکار ہے۔ اساں ناں آکھݨ دی شکتی کتھائیں گم کر کھڑے ہئیں۔۔۔ اے سوچی سمجھی ناں آکھݨ، بھڑاوݨ کنیں انکاری تھیوݨ اینویں لازمی ہے جیویں رڑھ واہی کنیں پیلھوں فالتو ٻوٹیں پودیں دی کھاٹ مارݨ ہوندی ہے۔ رڑھی واہی کیتے بیجائی وانگ کھاٹ مارݨ وی اہم ہوندے۔ "

اے "مہاتما” تے "گرو دیو” جہیں لوکیں دے ڈائیلاگ ہوندن۔ اساں ہݨ شودر لوکیں کوں کوئی اے نہ آکھائے جو سرائیکی ڈائیلاگ اینویں ہووے۔ اساں تاں نجم حسین سید وانگ وت ایہو آکھسوں:

"اڄ بھٹیا نال نچ وائے دل دی ٻاہمݨی اے”