اسلم رسولپوری ۔ سرائیکی سکالرشپ تے تحریک دا ہک مہاندرا||مشتاق گاڈی

اسلم رسولپوری سئیں دا ذکر میں اپݨے ٻلپݨ کنیں سݨ ڄلیاں۔ کݙاھیں اپݨے گھر وچ، کݙاھیں تونسے سنگت دی بیٹھک وچ، کݙاھیں مہرے آلے دے میلے؎ میل ملاقات تے کچہری تاں نہی پر میکوں اے پوری سنڄاݨ تھی ڳئی جو سرائیکی تحریک دے او ہک مہاندے ہن۔ ساݙے گھر دی لائبریری وچ احسن واگھا تے اسلم رسولپوری سئیں دے 1970 دے ݙہاکے وچ چھاپے سنیہا رسالے دیاں کجھ کاپیاں وی ہن تے انہیں دیاں کجھ لکھتاں وی پڑھیاں ہَم۔

جیویں میکوں یاد آندے میݙی پیلھی باقاعدہ ملاقات اُنہیں نال 1987 یا 1988 وچ تھئی۔ میں اوں ویلھے سرائیکی شاگرد سانجھ کوں آرگنائز کرݨ دے گھن چکر یا خبط وچ ہَم۔ ایں سانگے فاضل پور، راجن پور، ڈیرہ غازی خان تے وسیب دے ٻنہیں ساریں شاہریں دا چکر لیندا ریہہ ویندا ہَم۔ فاضل پور تاج گوپانگ دے چوٻارے میݙا دیرہ ہوندا ہئی تے آوݨ ونڄݨ دا بس دا کرایہ وی انہیں دے ذمے۔ سویلے کٹھے نکلدے ہاسے، میں راجن پور دے کالج لڳا ویندا ہَم تے وت اتھوں فارغ تھی انہیں دی کچہری دے چیمبر ونڄ ٻہندا ہم۔ ونکو ونک دے لوکیں نال اتھاں میل ملاقات تھیندی ہئی۔ لَمے دمان دا کلچر تے لوکیں دے سائیکالوجی اوں ہک جاہ ٻہہ نشابر تھی بکھدی ہئی۔ ایہو جہیں ہک چکر وچ میں سوچے جو ایں واری ڄام پور کالج دا چکر وی لائی ونڄاں۔ ڄام پور میݙے پیو دی ہک ویلھے پوسٹنگ ریہہ ڳئی ہئی تے اوں ویلھے دے کجھ امپریشنز میݙ ے چیتے وچ کتھائیں وَسدے ہَن۔

بس وچ ٻہہ اتھوں دے بزار کنیں ٹپدے اینویں ڄاپدا ہئی جو کہیں کڑکے شاہر کنیں گذردے پئے ہئیں۔ کݙاھیں لہے کنیں اتھاں گھمݨ پھرݨ دا اتفاق نہ تھیا۔ اوں واری میں سوچے جو لازمی ڄام پور ونڄاں۔ فاضل پور کنیں دیرے دی بس ٻہہ جݙاں ڄام پور لتھاں تاں جیڑھے سٹوڈنٹ دا میکوں ایڈریس ملیا ہئی، او اپݨی جاہ موجود نہی۔ کجھ دیر پریشانی وچ ہک ہوٹل دے تھڑے ٻیٹھاں ریہاں۔ وت سوچیم جو اسلم رسولپوری سئیں نال ملاقات کراں۔ اے میکوں ڄاݨ ہئی جو او تازہ تازہ ایجوکیشن ڈیپارٹمنٹ کنیں ریٹائر تھی کنیں وکالت کریندن تے کچہری انہیں دا چیمبر ہے۔ پچھدا پچھاندا چھیکر انہیں دے چیمبر پڄ ڳیم۔ او میکوں مل کنیں خوش تھئے۔اے میݙا انہیں نال پیلھا دریگھا میل مہاکڑا ہئی۔ انہیں آکھے جو توں ٻہہ، میں آپݨے کمیں کنیں واندھا تھی وت تیݙے نال اَلینداں۔ ݙوپہریں تائیں میں انہیں دے چیمبر ٻیٹھا ریہم۔ ہک ݙو واری چاہ پیتی۔ انہیں فارغ تھی میکوں آکھا جو ہݨ اساں میݙی وَستی رسول پور ڄلدے ہئیں۔

میں اوں ویلھے کہیں پروگرام متوں چلدا ہَم۔ کتھاں رات آئی ہے، کتھاں ݙ ینہہ گذارے، کتھاں روٹی کھادی ہے، اے سبھ کہیں پلان پروگرام متوں سچوئیشن موجب چلدا ریہہ ویندا ہئی۔ اساں انہیں دے چیمبر کنیں اٹھے۔ چیمبر دے نال موٹر سائیکل کھڑے ہئین۔ انہیں آپݨی موٹر سائیکل کڈھی تے میکوں آپݨے پچھوں ٻلہا ݙتا۔ ایں وی نال آکھونیں جو میں اے موٹر سائیکل ننویں گیدھی ہے تے اینکوں چلاوݨ وی ہݨ سکھے۔ جݙاں تائیں موٹر سائیکل سڑک اُتیں چلدی ریہی تاں سبھ ٹھیک ہئی۔ جݙاں سڑک کنیں ہٹ انہیں ہک شارٹ کٹ پکڑیا تاں لوݙے تے لوݙا آوݨ لڳ پیا۔ دمان دی مٹی، وت بند بندوڑے، لٹھاں، کھالے تے اوندے اتوں ننواں ڈرائیور، انہیں مل کنیں اینجھی صورت حال بݨائی جو میکوں ݙ ر بھئو پئے ڳیا جو موٹر سائیکل اجھوں ڈھندی ہے۔ میں موٹر سائیکل دے پچھلےسٹینڈ کوں ایتلے زور نال پکڑا جو میݙیاں انگلیں درد کرݨ لڳ پیاں۔ انت رسول پور دے نال پڄے۔ ہک لنک روڈ اتیں چڑھ اڳوں رسولپور دی وستی دے پوادھی پاسیوں ریلوے پھاٹک آیا۔ رسولپوری سئیں دا گھر ریلوے پھاٹک دے ابھی پوادھی پاسیوں ہئی۔ اتھاں انہیں اپݨی بیٹھک ٻلہایا یا وت اساں ٻاہروں کہیں وݨ دی چھاں وچ ٻیٹھے، اے پورا یاد نئیں آندا۔ انہیں کجھ دیر پچھوں میکوں بھوجن ݙتا۔

میں چھوٹے لا کنیں وݙی عمرانہہ دے سیاسی لوکیں نال ڳالھ مہاڑ دا شوقین ہم تے کجھ کجھ اَٹکل وی پکڑ ڳیا ہم جو انہیں نال کینویں ڳالھ کریجے۔ اسلم رسولپوری سئیں دا میکوں پتہ ہئی جو او لوک سانجھ کنیں کجھ پریں پریں رہندن۔ ایں کیتے لوک سانجھ، شاگرد سانجھ تے اینجھے ٻئے سبجیکٹس کوں ہک پاسیوں کر ساݙی ڳالھ مارکسزم تے نیشنلزم دے وچاریں اتیں ودھیک تھیندی ریہی۔ میں انہیں دی ڄاݨ کاری کنیں ٻہوں امپریس تھئیم۔ میکوں نئیں یاد او شام ویلھے میکوں موٹر سائیکل دیرہ راجن پور روڈ چھوڑ آئے یا میں کہیں مقامی ڈالے چڑھ اتھاں ڳیم۔ اے میݙی انہیں نال پیلھی دریگھی ڄاݨ وندی ہئی۔

کجھ وریہیں پچھوں میں اسلام آباد قائد اعظم یونیورسٹی آ ڳیم۔ سرائیکی تحریک اوں ویلھے جھکاڑ دو لڳی ڳئی ہئی۔ ملک وچ ضیائی باقیات اپݨا کنٹرول ودھا گیدھا۔ وݙی بھیڑی انہیں ضیائی باقیات تے بے نظیر بھٹو تے اوندی پیپلز پارٹی وچالے ہئی۔ سالیں پچھوں سال گذردے ڳئے۔ 2004 وچ ونڄ میں اسلام آباد کنیں سنڄاݨ رسالہ کݙھݨ دا اَہر کیتا۔ چھپے رسالے سنگت کوں پوسٹ کرݨ ریت ہوندی ہئی۔ اوں پوسٹیج وچ اسلم رسولپوری سئیں وچ شامل ہوندے ہئین۔ کجھ رسالے پڄدے ہوسن، کجھ نہ پڄدے ہوسن۔ ایں ڳالھ دی میکوں ڄاݨ کاری ہئی جو او اڄ کل تاج لنگاہ سئیں نال دُکھدے وَدن تے پاکستان سرائیکی پارٹی دے عہدیدار وی ہن۔ 2009 وچ ونڄ کنیں انہیں نال باقاعدہ رابطہ تھیا جو تساں اپݨی کوئی لکھت بھیڄو۔ انہیں دا ٻہوں مہربانی کیتی تے "مابعد قوم پرستی تے سرائیکی قومیت” دے ٹائٹل نال ہک لکھت پوسٹ کر ݙتی۔ اوں لکھت کوں پڑھ کنیں میکوں جینوئن خوشی تھئی جو او ہک اڄوکی سرائیکی سکالر شپ دا ٻہوں ایڈوانس نمونہ ہئی۔ پوسٹ ماڈرن۔ازم کنیں گھن پوسٹ نیشنلزم جہیں وچار اوں لکھت دے گھیرے وچ آندے ہئین۔ ایندے نال انہیں سرائیکی قومیت دی اتہاس وچ اساری کوں وی پورا سمو ݙتا۔ لکھت ریسرچ دے پورے پروٹوکول نال لکھی ڳئی ہے تے ہر منڈھلی دلیل تے ڳالھ نال پورے ریفرنسز ݙتے کھڑے ہئین۔ ٻہوں امپریس کرݨ آلی لکھت ہئی تے اساں اینکوں سنڄاݨ رسالے دی 2009 دی کتاب لڑی چھاپا۔

کجھ وریہے ٻئے لنگھ ڳئے۔ جون 2014 وچ میکوں آکسفیم دی پاسیوں ہک کنسلٹنسی ملی جو مائیکرو اریگیشن تے واٹر پالیسی دا آپت وچ کیا ڳانڈھا تے اݨ۔ڳانڈھا بݨدے۔ روزی روزگار کیتے ٻہوں کجھ کرݨا پوندے۔ایں سانگے میں جون دی تپدے انہالے راجن پور، کوٹ مٹھݨ تے ڄام پور دی ہک فیلڈ وزٹ رکھ ݙتی۔ ڄام پور ہک انڈس ہائی وے نال ہوٹل وچ ٹھکاݨا ونڄ بݨایا۔ ایں وسبے دی کینال اریگیشن دی جو سٹڈی کرݨی ہئی او تاں میں فیلڈ وزٹ سانگے کجھ کر گیدھی۔ اصل شوق میکوں دلو رائے دے ٹھیہڑ، داجل، ہڑند، کانہہ سلطان دی نائیں تے پچادھ دے وَسبے کوں ݙیکھݨ دا ہئی۔ ایں سانگے سئیں اسلم رسولپوری کوں درخواست کیتی۔ انہیں ٻہوں مہربانی کیتی تے عاشق ناں دے داجل دے ہک دوست کوں میݙے نال نتھی کر ݙتا (جے میں ناں بھلدا نئیں پیا)۔ عاشق خان اصل وچ عاشق نکھتا۔ آرکیالوجی دا چھتا شوقین ہئی۔ کوہ سلیمان دے فوسلز آپݨے گھر کٹھے کیتی پیا ہئی۔ تاریخ تے سرائیکی وچ اوندی دلچسپی اینویں ہئی جیویں اوندا جیوݨ ای ایہے سبجیکٹ ہوون۔ اوں میکوں آپݨے موٹر سائیکل دے پچھوں لݙ ا تاں پورا پچادھ گھما پھرا ݙتا۔ ایں پھیرے وچ اسلم رسول پوری سئیں دے سانگے طارق اسماعیل احمداݨی نال وی میل ملاقات تھئی تے انہیں نال کتابیں دے تبادلے دے نال نال ڈھڳ ڳالھیں تھیاں۔

ویلھا گذردا رَہندے۔ اڳلے سال 2015 وچ اساں سرائیکی لوک سانجھ ریت کوں وَل جواوݨ دا ترلا تے اَہر کیتا۔ ایں سانگے ڄام پور لوک سانجھ دا ہک کٹھ چا سِتریا۔ صلاح بݨی جو سئیں اسلم رسول پوری کوں ہک موہری سپیکر دے طور سݙا ونڄے۔ انہیں نال رابطہ تھیا تے انہیں حسب دستور مہربانی کیتی تے ساݙی ارداس قبول کیتونے۔ تریہہ چالہی دوست کٹھے تھئے۔ عاشق خان بزدار، کلیم لغاری تے ڄام پور دی پیپلز پارٹی تے کامریڈ سنگت وی نال آن رلی۔ اسلم رسول پوری سئیں دا اوں کٹھ وچ لیکچر ٻہوں شاندار ہئی۔ انہیں پوسٹ سوویت یونین ویلھے وچ نیشنلزم دی ودھدی اہمیت، کیپیٹلزم دے تضادات تے سرائیکی نیشنلزم دے چیلنجز کوں ٻہوں تھولے ویلھے ٻہوں سلہڑے ڈھنگ وچ بیان کیتا۔ ایندے پچھوں ساݙا کݙ اھیں کݙ اھیں رابطہ تھیندا ریہا۔

میݙے اسلم رسول پوری سئیں نال سوچ وچار تے سیاست سانگے کئی اختلاف تھی سڳدن تے تھیندے وی رَہندن۔ ہک ڳالھ دا میکوں پک ہے جو سرائیکی تحریک دی سکالر شپ تے ایکٹو ازم وچ او ہک ٻہوں اچا تے نشابر مقام رکھدن۔ ڄام پور جہیں چھوٹے شاہر ٻہہ جڳ جہان دے نالج نال ڄاݨوں سنڄاݨوں ہووݨ، اوں نالج کوں سرائیکی وسیب کیتے کار آمد بݨاوݨ تے اپݨی بھوئیں دھرتی نال جڑیا رہوݨ۔ اے ڳݨ سرائیکی اتہاس وچ تھولے بندیں دے ریہن تے اسلم رسول پوری سئیں ایں سانگے اتم مقام رکھدن۔