اشولال دی شاعری ،ماحولیاتی پڑھت (چھیکڑی درشن)۔۔۔یوسف نون۔۔۔

اشو لال دا تصور شعر تے انہاں دی شاعری:

            اشو لال دی شاعری فطرت دے سوہنْپ نال سنگھری ہوئی اے۔ انہاں دا شعر آپنْی بھوئیں وچوں، آپنْے دریاواں وچوں جنم گھِندے۔ اشو لال دی شاعری ”مقامی ادب“ (Regional literature)دا حصہ وی ہے، جیڑھا آپنْی ثقافت تے جغرافیے وچوں پیدا تھیندے، انہاں دی شاعری مقامی ادب توں ودھ ”مقاماتی ادب“ (Literature of Place)ہے۔ ”مقاماتی ادب“ دا سروکار ماحولیات تے فطرت نال ہوندے۔ اشو لال مقاماتی ادب سانگے آپنْی بھوئیں تے بھوئیں دی ہر ہک شئے نال محبت، جڑت، احترام تے قربت تے ماحولیاتی تحفظ کوں آپنْی شاعری وچ اچا کیتے۔ اشو لال شاعری تے شاعر بارے ڈٖسیندن:

”پھل دے سوہنْپ کوں سوتراں ڈٖکھاونْ دی مجبوری شاعری نال بٖہوں پرانْی پئی آندی ہے۔ مہا بھارت دا رزمیہ اٹھارہاں پربھاں دی جاہ اٹھارہاں ستراں وچ وی بیان تھی سگٖدا ہا۔ پر ایہ تاں ویاس جی دا کمال ہے، جئیں ایہ جنگ سوتراں کھیٖڈی اے۔ مقامی ثقافتاں راہیں سنگھار دا ایہ ویلا آہدن اجٖاں رخصت نئیں تھیا۔“ (۱۷)

            اشو سئیں آپنْی شاعری نال سنگھار دے ایں ویلے کوں ودھارا ڈٖتے۔ انہاں آپنْی شاعری نال وی ڈٖسائے جو شاعری کینویں ہوندی ہے، تے شعر کتھوں نسردے۔ ایں سانگے، اشو دا تصور شعر جٖانْنْ کیتے ”نظم کیویں ہوندی اے“ بٖہوں اہم ہے۔ او ڈٖسیندن جو ”نظم کیویں ہوندی اے“۔

وستیاں وٹوں وستی اے

شاہراں وٹے شاہر اے

دریا وٹوں دریا اے

لاہراں وٹے لاہر اے

ہتھ آپنْے دا میل اے

پیر آپنْے دی جتی اے

ڈٖیکھو تاں اینویں جاگدی اے

ڈٖیکھو متاں اینویں ستی اے

ہنساں وچوں ہنس اے

مٹیاں وچوں مٹی اے

جیویں کناں سنْی اے

جیویں اکھیں ڈٖٹھی اے

جیویں لوک ہوندے ہن

جیویں لوک نئیں ہوندے

                                                                                                                        (نظم کیویں ہوندی ءِ)

            اشو لال دی شاعری سندھ وادی دی شاعری ہے۔ انہاں دی شاعری کوں سارے رنگ، سارے استعارے آپنْی بھوئیں وچوں نصیب تھئین۔

اشو لال شاعری کوں خوابیں نال رلیندے، کجھ ہتھ آندن تے کجھ نئیں آندے۔ شاعری سنگھار، سوہنْپ تے موسیقی تے ترنم نال بھری رمز ہے، جینکوں سراں دے رَس وچ گھولیا ونجٖ سگٖدے۔ شاعری کہیں انقلابی دا ڈٖانگ سوٹا نئیں بھلکہ اے ایجھئیں ونْ وانگوہے، جیندا پھل تے چھاں ہک بندوخ کولوں وی وَدھ اوندی مزاحمت بنْدن۔ نظم اینویں بنْدی ہے جیویں ہک بٖیڑی بنْدی ہے۔ نظم اینویں محسوس تھیندی ہے جینویں خوشی غمی محسوس تھیوے۔(۱۸) شاعری فطرت دے بے پناں رنگاں وچوں ہک رنگ ہے، ہک روپ ہے۔ اشو سئیں خود لکھدن:

”سندھ وادی والے مادری رنگ جتنے استعارے استعمال کریندے انہاں وچوں چندر، پانْی، پیر پندھ، رستہ، روح، دل، اکھ، پار…… میڈٖی شاعری اچ ولا ولا ورتیندے آندن۔ گوتم سائیں دی مہربان پناہ اچوں بٖاہر آیم تاں کاں وسوں دا پکھی بنْ کے، میڈٖے اگٖوں ایہ سوال بٖیٹھا کریندا ہا جو ڈٖس فقیرا ”منتخب آریاوی جمالیات“ دی بالادستی اگٖوں چٹا کینویں سوہنْا اے؟ کالا کینویں کوڑھا تے کوہترا اے؟…… بٖانبھنْ کینویں دیوتا دے منہ اچوں پیدا تھئے تے ایں دھرتی دے اصل وسنیک…… کینویں دیوتا دے پیراں دا ورنْ ان؟ ہمالہ توں سمندر تئیں سندھ وادی (سرائیکی وسیب جیندا دل اے) نال تاریخی ڈٖڈھپ اچوں شاعری صرف اڈٖیلاں تے جھلاریاں نال ای لنگھ سگٖدی ہئی، سو ایندا کجھ مواد جیہڑا تاریخ اچوں سدھا سامنْا لنگھدا ہا، میں کڈھ ڈٖتے۔ ایہ اڈٖیلاں سندھ وادی دا عام درشن (Generel view)اِن۔ سندھ وادی دا خاص درشن لوڑھیاں تے جاتر (درگاہیں دا میوزک) اے۔ ”پربھ جوگ“ توں ”پربھ دھمال“ تئیں ایہ لاہرے درگاہیں تے فقیراں کوں کھڈٖیندے، انت سخی شہباز قلندر دی درگاہ تے خالی ونجٖ کریندن۔“ (۱۹)

            اشو لال فقیر دی شاعری دے کئی رنگاں وچوں ہک رنگ ماحولیاتی وی ہے۔ انہاں دی شاعری آپنْی وسوں، آپنْی بھوئیں وچوں نسردی ہے۔ جیکوں آپنْی بھوئیں توں، ایں بھوئیں دے ماحول توں انجھ کر تے نئیں ڈٖٹھا ونجٖ سگٖدا۔ انہاں دی شاعری سندھ دریا تے اوندی وسوں دی شاعری ہے۔ جیندے وچ بندے وانگوں وسوں دی ہر نکی وڈٖی شئے دا آدر ہے۔ انہاں دی شاعری دا ردھم فطرت توں مستعار ہے۔ انہاں دے استعارے مقامی تے فطرت نال جڑے ہوئے ہن۔ ماحولیات اشو دی شاعری دا ہک وڈٖا حوالہ بنْ تے نسردے تے نشابر تھیندے۔

حوالہ جات و حواشی

۱۔         انجم، زاہد حسین، ”فرہنگِ ماحولیات“، لاہور، اردو سائنس بورڈ، ۲۱۸ء، ص: ۱، ۲

۲۔         عتیق اللہ، ”ماحولیاتی ادب مطالعہ“، مشمولہ، تسطیر، شمارہ نمبر ۷/ اپریل، ۲۰۱۹ء، ص: ۳۴۵

۳۔         اورنگ زیب نیازی، ڈاکٹر، ”ماحولیاتی تنقید: نظریہ اور عمل“، لاہور، اردو سائنس بورڈ، ۲۰۱۹ء، ص: ۷،۸

۴۔         اشو لال، ”سندھ ساگر نال ہمیشاں“ (پہلا درشن)، لہور، شرکت پریس، ۲۰۰۲ء، ص: ۷

۵۔         ایضاً، ص: ۹

۶۔         کرسٹو فرمینز، ”خاموشی اور فطرت“، مشمولہ: ”ماحولیاتی تنقید: نظریہ اور عمل“، مترجم، ڈاکٹر اورنگ زیب نیازی، لاہور، اردو سائنس بورڈ، ۲۰۱۹ء، ص: ۴۳، ۴۴

۷۔         فریڈ ہٹیرس، ”جب دریا سوکھ جاتے ہیں“ لاہور: مشعل بکس، ۲۰۱۸ء، ص: ۳۸

۸۔         اشو لال سندھ ”ساگر نال ہمیشاں“ (پہلا درشن)، ص: ۷

۹۔         انجم، زاہد حسین، ”فرہنگ ماحولیات“، لاہور: اردو سائنس بورڈ، ۲۰۱۸ء، ص: ۴۳

۱۰۔       راب فکسن، ”ماحولیات اور ما بعد نو آبادیات“، مشمولہ: ”ماحولیاتی تنقید نظریہ اور عمل“، ص: ۱۴۹

۱۱۔       ایضاً، ص: ۲۵۰

۱۲۔       اشو لال فقیر، چھیڑو ہتھ نہ مرلی“، لاہور:سانجھ پبلی کیشنز، ۱۹۸۹ء، ص: ۱۰، ۱۱

۱۳۔       گریگ گیرارڈ، ”ماحولیاتی تانیثیت، ماحولیاتی مارکسیت اور سماجی ماحولیات“، مشمولہ: ”ماحولیاتی تنقید نظریہ اور عمل“، ص: ۲۹۲

۱۴۔       کرسٹو فرمینز، ”فطرت اور خاموشی“، مشمولہ: ماحولیاتی تنقید: نظریہ اور عمل“، ص: ۵۲

۱۵۔       اشو لال، ”سندھ ساگر نال ہمیشاں“ (پہلا درشن)، ص: ۰۱

۱۶۔       ایضاً، ص: ۷،۸

۱۷۔       ایضاً، ص: ۷

۱۸۔       نعیم کلاسرا، ڈاکٹر، ”اشو دی نظم تے اوندا علامتی پس منظر“، مشمولہ: ”وسوں ویہڑے“ (اشو لال نمبر)، شمارہ نمبر ۳۲، وسوں وانْ، محبوب تابش، شادن لُنڈ، نومبر ۲۰۱۹ء،ص: ۶،۷

۱۹۔       ایضاً، ص: ۸، ۹

مصادر و منابع

۱۔         اشو لال فقیر، ”چھیڑو ہتھ نہ مرلی“، لہور، سانجھ پبلی کیشنز،۱۹۸۹ء

۲۔         اشو لال، ”گوتم نال جھیڑا“، ملتان، بیکن بکس، ۱۹۹۵ء

۳۔         اشو لال، ”کاں وسوں دا پکھی“، ملتان، بیکن بکس، ۱۹۸۹ء

۴۔         اشو لال، ”سندھ ساگر نال ہمیشاں“ (پہلا درشن)، لہور، شرکت پریس، ۲۰۰۲ء

۵۔         اشو لال، سندھ ساگر نال ہمیشاں، (ڈٖوجھا درشن)، دیرہ اسماعیل خاں، سپت سندھو، ۲۰۱۸ء

اے و پڑھو:اشولال دی شاعری ،ماحولیاتی پڑھت (11)۔۔۔یوسف نون۔۔۔

اشولال دی شاعری ،ماحولیاتی پڑھت (1)۔۔۔یوسف نون

جاری ہے۔۔۔۔۔۔۔۔

ویب ڈیسک

See author's posts